Размах рэстаўрацыйных работ у кінатэатры «Перамога» падштурхнуў аглядальніка Reform.by аднавіць гісторыю знойдзенага — і ўжо знішчанага — пано ў будынку — помніку архітэктуры пасляваеннага перыяду.
Так выглядае кінатэатр «Перамога» зараз. Фота: Reform.by.
Нагадаем, «фрэска» 1990 года з выявай вершнікаў была знойдзена пад гіпсакардонам у пачатку рэстаўрацыйных работ у кінатэатры «Перамога» — у лютым 2022 года. Пано з астаноўленым аўтарствам чатырох мастакоў — Вячаслава Лямачкі, Андрэя Задорына, Рамана Заслонава і Васіля Баранава было адпраўлена на экспертызу ў Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі.
Аднак па выніках даследавання сцяну з роспісам было вырашана дэмантаваць: па-першае, паводле праекту рэстаўрацыі, сцяна першапачаткова ішла пад знос, па-другое, па словах экспертаў, манументальная праца была ў дрэнным стане. І ўсё ж частку фрагментаў «фрэскі» было вырашана захаваць — іх адправілі на захоўванне ў Кафедральны касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі.
Фрагмент знойдзенага роспісу. Фота: ДВА «Мінскбуд».
Гісторыяй стварэння манументальнай працы, ад якой засталіся, на жаль, толькі часткі, падзяліўся з Reform.by беларускі мастак, які сёння жыве ў Галандыі, адзін з аўтараў пано Андрэй Задорын.
«І пры чым тут «Перамога»?»
— Гэта было ў пачатку 1990-х. Праект у кінатэатры «Перамога» выбіў нам, камандзе маладых мастакоў, Міхаіл Савіцкі. У праекце былі задзейнічаны: тры жывапісцы — Слава Лямачка, Раман Заслонаў і я, графік Васіль Баранаў, а таксама манументалісты — Аляксандр Суша, Уладзімір Дзядзюля і Яўген Колчаў. Скульптура Жэні Колчава стаяла на ўваходзе.
Так атрымалася, што эскізы да роспісаў рабілі мы з Васем Баранавым. Ён вельмі добра працуе з кампазіцыяй, адчувае яе добра, і мы сыходзілі з таго, што раз кінатэатр «Перамога» — патрэбна такая ўзвышаная, урачыстая праца. Да таго моманту нашу Беларусь успрымалі як такі край партызан: у Савецкім Саюзе на выставах так і казалі: калі беларусы — дык абавязкова пра партызан пішуць, і вось мы тады вырашылі адысці ад гэтай тэмы.
Кінатэатр «Перамога» зараз. Ідуць рэстаўрацыйныя працы. Фота: Reform.by.
Па-першае, сам будынак быў у такім псеўдакласічным стылі, па-другое, час тады падштурхоўваў да чагосьці іншага, гістарычных каранёў. А ў мяне і літаратура адпаведная была. І мы ўзялі за аснову сармацкія партрэты. Не было ідэі намаляваць кагосьці канкрэтна, хутчэй стварыць такую агульную выяву гістарычнай постаці.
Трэба адзначыць, што мы таксама распрацавалі для праекту і шэсць эскізаў для відэасалона (тады ён быў у кінатэатры). Гэта былі палотны на падрамніках па фатаграфіях старога Мінска. Калі відэасалон пасля дэмантавалі, гэтыя палотны, на жаль, кудысьці зніклі.
Але вернемся да галоўнага роспісу. У майстэрні Лямачкі мы склеілі, памятаю, вялізны кардон, і ўтрох — Вася, Слава і я — яго потым і размалёўвалі. Далей перайшлі непасрэдна ў сам кінатэатр — там была падрыхтавана сценка для роспісу. Нагадаю, што памер нашага пано быў 4 метры на 8 метраў, — велізарная праца!
З матэрыяламі было не вельмі проста, таму пісалі проста тэмперай. А калі скончылі, то вырашылі падпісацца — даць імёны ўсіх чацвярых. І прыдумалі гэты подпіс на лацінцы: zrabili.
Памятаю, што калі мы працавалі, народ міма нас хадзіў у кіназалу, і каментаваў намаляванае на сцяне. «А чаму коннікі? Гэта шляхта? І пры чым тут «Перамога»?», — усякага наслухаліся. Але мы ўвогуле на крытыку смяяліся — у нас быў такі сапраўдны кураж, энергія кіпела, і мы за даволі кароткі тэрмін зрабілі гэты вялікі роспіс. Многім людзям, зрэшты, і падабалася.
Кінатэатр «Перамога» зараз. Ідуць рэстаўрацыйныя працы. Фота: Reform.by.
«Не было прэтэнзій»
— Што цікава, камісія, якая прымала ў нас тады працу, успрыняла яе «на ўра». І Міхасю Савіцкаму яна спадабалася, што дзіўна. Не было да яе прэтэнзій. Пазней, калі я ўжо прыязджаў у Мінск са сваімі замежнымі сябрамі, я абавязкова паказваў роспіс у кінатэатры. «Маўляў, глядзіце, якую штуку мы зрабілі!», — хваліўся, і ўсім пано вельмі падабалася.
А потым здарыўся 2000 год. Я зайшоў неяк у кінатэатр, а нашай працы — няма. Пайшоў у адміністрацыю, а мне гавораць: роспіс прыбралі па просьбах ветэранаў. Па іх словах, мы стварылі нацыяналістычны праект. Вось так вось. Дзесяць гадоў нікому сюжэт не перашкаджаў, а потым раптоўна стаў нацыяналістычным. І ніхто мастакам нічога не сказаў, не апавясціў.
Шкада, што зараз роспіс дэмантавалі. Я быў гатовы ўдзельнічаць у яго аднаўленні. Думаю, што і мае калегі таксама.
Тады, у 1990-х, вядома, быў зусім іншы час. Мы, мастакі, былі на куражы. Тое, што зараз адбываецца з нашай краінай, у які страшны канфлікт мы ўцягнутыя — кідае мяне ў шок. Не такую будучыню я ўяўляў і не такога хацеў для новай Беларусі. Я б сказаў, што ў нейкі момант мы дапусцілі гэтае «победобесие» — і вось вынік.
Кінатэатр «Перамога» зараз. Ідуць рэстаўрацыйныя працы. Фота: Reform.by.
***
Нагадаем, што рэстаўрацыя, адкрытага больш за семдзесят гадоў таму кінатэатра пачалася зімой 2022 года.
Цяпер мінчане могуць назіраць пік будаўнічых работ на аб’екце.
Згодна з праектам заказчыка рэстаўрацыі КУП «Мінская спадчына», працэс зойме паўтара-два гады.
Як адзначалася раней, будынку трэба будзе глабальнае пераўвасабленне — узмацненне падмуркаў, сцен, рэстаўрацыя фасадаў і інтэр’ераў, у тым ліку вестыбюль, фае, зала з калонамі. У кінатэатры будзе тры залы: асноўная — на 108 месцаў, і дадатковыя — на 48 і 10 месцаў. Праект прадугледжвае і дзве кавярні, канферэнц-залу, кінабар. Падрадчыкам работ з’яўляецца «Будтрэст № 1».
Як будзе аформлены ў будучыні кінатэатр «Перамога» — пакуль не паведамлялася.
Нагадаем, што аўтарамі-архітэктарамі помніка, выкананага ў стылі сталінскі ампір, былі Іосіф Лангбард і Міхаіл Бакланаў.
