• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
29.10.2018 | Літаратура

Верш тыдня: Антон Рудак “29.10.1937”

Напісаць цікавы верш пра Менск цяжэй, чым сесці на шпагат. Шмат аўтараў у розны час ірвалі сабе… галасавыя звязкі, гукаючы сталічных музаў на стадыёнах і кухнях, камсамольскіх шабашах і апазіцыйных мітынгах, фестывалях ды паэтычных слэмах і батлах, а вынік выходзіў і выходзіць так сабе.

Здавалася б, каму з нашых лірыкаў не карцела ўшчэнт разбурыць калі не Парыж, дык прынамсі эсэістычныя пабудовы Валянціна нашага Акудовіча пра горад, які “не вабіць мітамі й не абавязвае мэтамі”, а таксама “не пярэчыць традыцыям, не спакушае вабнотамі, не прымушае ідэалагемамі, не забараняе забабонамі, не абцяжарвае філасафемамі”. Вось так, ты ірвеш звязкі, а ён не абцяжарвае і ўсё тут, адно пасміхаецца ў цытату з барадой.

Яскравыя выключэнні канца 1990-х – пачатку 2000-х толькі падкрэсліваюць гэта правіла. Яны, дарэчы, не такія й рэдкія, але заўжды патрабуюць ад нашых аўтараў па-шпагатнаму нестандартных хадоў. Калі кічавыя шыльды раптам робяцца больш густоўнымі, а негаваркія (часам – проста невымоўныя) назвы вуліц неяк пачынаюць прамаўляць, стаўшы сведкамі любоўных спатканняў: “Пра вуліцу Уманскага хто б ведаў, / Ці паланіў бы гэты ўскрай душу, / Калі б не мы і не азартны ветах – / Адзін ліхтар на Брэсцкую шашу!” (Леанід Дранько-Майсюк). Або калі сама гарадская тапаграфія, верш за вершам, прызначае спатканні топасам Адама Міцкевіча, як у “Мінскіх санетах” ягонага амаль цёзкі, так што знаёмую, здавалася б, Свіслач ужо амаль не адрозніць ад Нёмана 200 год таму: “Рака дваровая, смарагдавая Свіслач! / На санках да цябе ляцелі мы ў сумёт…” (Серж Мінскевіч). Калі чытач ужо згаданага эсэ пярэчыць яму ягонымі ж цытатамі, як у верлібры Уладзіміра Арлова. Калі Менск пачынае гуляць у гарады з Мінскам, іншым паўшар’ем нашай беларускай свядомасці, як у Лявона Вольскага.

Так, напісаць цікавы верш пра Менск цяжэй, чым сесці на шпагат. Калі, напрыклад, забыць пра тое, што быў час, у які “шпагатамі” ладная частка менчукоў, зладзеяў ды прастытутак рэвалюцыйнага й паслярэвалюцыйнага часу, называла “інтэлігентаў” – прывітанне Сяргею Пясэцкаму, госцю прыфрантавога Mińska ўзору 1918 г., слыннаму раманісту, аўтару “мінскай трылогіі”.

Каму, як не сапраўднаму інтэлігенту, памятаць пра такія штукі? Пра тое, што твой горад пачаўся не з цябе і скончыцца не табой. Што пад адным культурным слоем сталіцы-“палімпсэсту” ў прынцыпе намацваецца папярэдні слой, а пад ім – яшчэ адзін і гэтак далей. І тады, паводле другога закону мінскай паэтычнай дыялектыкі, колькасць вершаў урэшце пераходзіць у якасць, і з’яўляецца цэлая кніжка – “Верхні горад” Антона Рудака, дзе “даўняе места хаваецца ў спляжаным горадзе”, дзе Мінск (ён жа Менск, ён жа Минск, ён жа Mińsk, ён жа מינסק) не толькі існуе ў выглядзе могілак, замаскаваных пад скверы, але й ажывае, танчыць у бамбасховішчах, мае права бачыць сны (або не спаць і быць прыснёным), блытае карты, часам аплаквае ахвяраў, але можа й паказаць зубы.

Або цэлую “Зубную карту гораду”. Прычым гэтая шчаслівая знаходка-каламбур не проста робіцца вонкавай аздобай тэксту, а вызначае яго структуру, разгортваецца ў верш, які ўжо сёння хочацца змясціць на вокладцы будучай анталогіі “Горад, якога няма”. І адзінае, што можа гэтаму перашкодзіць, – вострая канкурэнцыя з іншымі вершамі таго ж Антона Рудака. Вершамі, дзе перайначваюцца цытаты й слоганы, так што палітыка робіцца чыстай вады лірыкай (“Бабуля слухае музыку”), а паршывы беларускі патрыятызм перафарматоўваецца й выратоўваецца метафарай кахання (“песні пра любоў”). Дзе звычайныя, здавалася б, гарадскія назвы паварочваюцца іншым бокам, адкрываючы свой іншы – “верхні” – сэнс. Дзе пануюць лёгкія (толькі лёгкія!) рытмічная неахайнасць, прыблізнасць у рыфмах ды кампазіцыйная аморфнасць, бо аўтару не да гладкапісу, бо замест адрэпетаванага фокусу зноў атрымаўся цуд. Дзе Элвіс ідзе па праспекце, Эйнштэйн выкладае ў БДУ і ўсё вабіць мітамі й абавязвае мэтамі. Лёгка, быццам сядае на шпагат. Бо ці доўга ўмеючы?

Зубная карта гораду

Малочныя гараджане ўсмоктваюць у кроў з малаком
бяссонне, якое цурком павольна цячэ па венах,
і не разагнаць іх ні Ігаравым, ні нейкім іншым палком –
нават палком міліцыі адмысловага прызначэння.

Карэнныя гараджане бароняць сваіх двароў
ад недапалкаў, варонаў і неўладкаваных парковак –
іх дзеці ніколі не ўведаюць, чаму ў іх бяссонная кроў,
з радзільні адразу трапляючы ў панэльны шматпавярховік.

І горад не спіць уночы – гуляе, пакуль малады,
міргаючы ў цемры гарэзліва ілюмінацыяй вуліцаў,
але ён таксама хоча, як іншыя гарады,
каб урэшце ў яго прарэзаліся свае гараджане мудрасці.

Пра якую “мудрасць” вядзецца? Мабыць, пра памяць, якая й сёння гаворыць нам рознымі галасамі з мінулага. (“Маўчаць непрызнаныя ветэраны, і ты, нібыта зачараваны, / шукаеш сябе на пажоўклых фотках, гукаеш у цемру імёны мёртвых”.) А яшчэ пра слыхавы апарат творчага ўяўлення, які дапамагае аўтару, калі ўжо зусім цяжка пачуць. (“Настальгія па незаспетым – тое, што робіць паэтам”.) І, відаць, яшчэ пра адказнасць прафесійнага гісторыка, якая не дае надта расперазацца нашай паэтычнай фантазіі, якая б ідэалогія намі ні рухала. (“А рана ці позна, калі дзесьці кімсьці станеце / і прыйдуць да вас за парадамі ды адказамі – / вы чулі аб розным – спытайцеся ў вашай памяці. / Яна вам заўжды падказвала і падказвае”.)

Так, калі ў “правільных” беларускіх пісьменнікаў-патрыётаў нядаўняга часу “мёртвыя маўчаць на нашай мове”, то ў “няправільнага” (і дзякуй!) Рудака яны, па-першае, зусім не маўчаць. А па-другое, робяць гэта ўсімі нашымі мовамі. На польскай таго ж Пясэцкага ці Чэслава Мілаша – і на ідышы Мойшэ Кульбака, увогуле на чым заўгодна – ад рускай мовы савецкіх песень (“команда молодости нашей”) да класічнай лаціны, бо а як яшчэ звяртацца да “гораду й свету”?

вер – мы сустрэнемся ў горадзе
дзе ліхтары адбіваюцца ў хмарах
мы сядзем на воблаку і пагаворым
бязлюдныя вуліцы ўкрые туманам
мы будзем прыпальваць проста ад зорак
а нашыя словы падхопіць вецер
і панясе іх urbi et orbi
распавядзе ўнукам і дзецям

Сэрца чытача, хоць трохі знаёмага з беларускай паэзіяй, радасна адгукнецца на гэтым “прыпальваць проста ад зорак”. Можа, выпадковае супадзенне? Ды не, бо праз некалькі старонак мы натрапім на “заслону завеі кляновай”. Ён самы, Тодар Кляшторны. А яшчэ праз некалькі – ужо згаданы тут Чэслаў Мілаш (“іншага канца снежня не будзе”) перадасць прывітанне свайму амаль земляку і амаль равесніку Максіму Танку (“давераснёўская лірыка не дажыве да кастрычніка, / коратка ў прозу пастрыгшыся сухім каляндарным лістом”). Недзе побач з імі – стары добры Купала з месяцам “як дзюркай у сярмязе”: “самалётамі неба распоратае / як іголкамі / дзіркі свецяцца / людзі іх называюць зоркамі / латку – месяцам”.

І зусім ужо цяжка не ўбачыць у гэтых вершах Караткевіча, прычым – увага – істотна не столькі тое, што цытуе (на што робіць алюзію) Рудак, колькі тое, што да гэтых цытат-алюзій дадае: “дурная айчына кашку варыла, / а нам з табой расхлёбваць…”. Шаноўныя кансерватары, не спяшайцеся абурацца з чарговых постмадэрнісцкіх правакацый, бо аўтар толькі цытуе аднаго са сваіх, скажам так, не самых сімпатычных персанажаў –  самазакаханага песняра, які шчыра перакананы, быццам марна сыпле – ёй, айчыне-дзяўчыне-жанчыне – бісер свайго розуму і таленту:

я ж, было, думаў – яна жанчына,
я ёй казаў, як яе кахаю,
як я хачу, як яна павінна –
а аказалася – баба дурная.

я ёй спяваў пра край верасовы,
пра азяроды ды пра ядловец –
яна ж не валодае нашай мовай,
яна мой пасыл наогул не ловіць.

хацеў, каб прыгожа, па-моднаму, з понтам,
усё каб з еўропы: бялізна, прасціны.
а ў нас з ёй не ложак – а лінія фронту,
акопы – купалаўскія мясціны.

Ну так, з ідэйным патрыятызмам – як з рамантычным каханнем. Нехта спачатку выдумляе цудоўны ідэал, а потым доўга наракае, што аб’ект яго пачуццяў сам вінаваты ў тым, што выявіўся зусім не такім, як яму належала. А можа, усё прасцей, і рэч у нашай старой інфантыльнай блытаніне паняццяў “любіць” і “быць любімым”? Калі ўсім хочацца другога і рэдка хто, шчыра і без калькуляцыі правоў і абавязкаў, здольны на першае. Карацей, раю чытаць да канца кожнаму, хто песціць комплексы сваёй неацэннасці ды недаацэненасці: “прыпынкаў назвы луналі рэхам, /  дождж мацнеў і лупіў па шыбах, / а я ўсміхаўся, паліў і ехаў / да той, якая яго адшыла”. Я наўмысна вылучыў тры словы курсівам. Бо гэта адзін з заўважных у кнізе матываў. (Колькі год таму славуты, а сёння ўжо й падзабыты мем “біць шыбы ў бацькоўскай хаце”, такое сабе абвінавачанне з боку ўмоўных традыцыяналістаў такім жа ўмоўным авангардыстам ці постмадэрністам.) Больш выразна аўтар разгортвае гэты вобраз у іншым вершы:

тое з чым сёння мы маем справу спаборніцтва розных плыняў і школ
часам нагадвае надта яскрава гульню ў вечаровы дваровы футбол:
яму абарона табе напад кожнаму штосьці сваё па плячы
ты лупіш па шыбах бацькоўскіх хат
а я прапускаю мячы

Можна не пагаджацца з аўтарскай логікай, але, па-першае, усё супрацьстаянне выедзенага яйка не вартае, такая сабе бура ў шклянцы вады, бо недалучанаму з вуліцы (а гэтакіх “тупа большасць”) цяжка патлумачыць нават прадмет настолькі зацятых маргінальных спрэчак. Па-другое і галоўнае, нам усім тут няма чаго дзяліць. Заўважце, у вершы вядзецца не пра клубы супернікаў, а хутчэй пра розныя амплуа гульцоў той самай каманды. Бо “сэнсу змагацца за лепшае месца ў адным і тым самым катле”. Або, трохі больш пафасна: “у нас усё роўна нічога няма, акрамя безыменных магілаў” (думка, што на розныя лады тройчы паўтараецца ў кнізе). Бо наша “стратасфера”, не адным паэтам Рудаком заўважана, – яна ад слова “страта”. І яшчэ добра, калі страчваеш (губляеш) ты. Бо могуць і цябе, прычым у больш адвечным, крывавым сэнсе гэтага слова.

тэхнічны прагрэс, з’яўленне мабільнай сувязі
ані не ўратуюць цябе ад уласнае дурасці.
жадаеш пабачыць сябе ў люстэрку мінулага?
націсні лічбы: адзін, дзевяць, тры.
задумайся.


29.10.1937

старая гісторыя, хіліць у сон ад стомы.
я з тых, што ніколі болей не прыйдуць дадому:
арыштаваны паўторна, артыкул вядомы,
асуджаны тройкай увосені ў трыццаць сёмым.

выводзілі па адным, звычайна пад вечар,
ілбом да сцяны, без рэчаў – якія там рэчы.
далонь да плячэй, і бразнулі дзверы, як вечка –
ніхто з нас не ведаў яшчэ: наперадзе – вечнасць.

што вам яшчэ распавесці?
маці памерла за немцамі ў менску, у сорак трэцім,
пахавалі яе на кальварыі – найлепшае месца для смерці.
брата застрэлілі проста на вуліцы недзе праз месяц.
мяне рэабілітавалі, хоць я й меркаваў, што не свеціць.

колькі было нас? сотні, ці, можа, тысячы,
знішчылі голас, з памяці сцерлі абліччы,
творы, імёны – а засталіся лічаныя:
купала, колас і паўтара ананімшчыка.

згадвайце часам нас на дзяды і на радаўніцу –
усіх, хто замоўк назаўжды маладым літаратарам,
паэтаў, празаікаў, крытыкаў, перакладчыкаў –
прывет вам у вашае гета з нашае вязніцы.

працягвайце нас раманамі, п’есамі, вершамі,
пішыце замест, усім дакажыце – вы лепшыя,
усё, што на допытах з нас не вырвалі следчыя –
аднойчы мы станем даваць праўдзівыя сведчанні.

аднойчы мы станем даваць праўдзівыя сведчанні.

 

Андрэй Хадановіч

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства

Легкія Еўропы. Малавядомыя факты пра балоты Беларусі

Балота — адметнасць беларускага ландшафту, ці не вызначальная рыса беларускай прыроды. Таямнічы і жудасны свет,...

valiancina_shauchenka
Культура Гісторыя

Увесь музей толькі для вас! Літаратурны музей Петруся Броўкі праводзіць розыгрыш да Дня ўсіх закаханых

Засталося ўсяго два тыдні да самага рамантычнага дня ў годзе ‒ Дня ўсіх закаханых. Традыцыйна Літаратурны музей Петруся...

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

Затрыманыя вакаліст гурта «Бан Жвірба» Дзмітрый Гаўрылін і яго жонка

27 студзеня ў Гомелі міліцыяй былі затрыманыя вакаліст гурта «Бан Жвірба» Дзмітрый Гаўрылін і яго жонка Вікторыя...

valiancina_shauchenka
Літаратура Беларуская мова

«Беларускія народныя казкі ў апрацоўцы Якуба Коласа»

У Выдавецкім доме «Звязда» падрыхтавана да друку чарговае, трэцяе па ліку, выданне маляўніча аформленай кнігі —...

Апошнія навіны

    Грамадства
    Легкія Еўропы. Малавядомыя факты пра балоты Беларусі
    Культура Гісторыя
    Увесь музей толькі для вас! Літаратурны музей Петруся Броўкі праводзіць розыгрыш да Дня ўсіх закаханых
    Грамадства Музыка
    Затрыманыя вакаліст гурта «Бан Жвірба» Дзмітрый Гаўрылін і яго жонка
    Літаратура Беларуская мова
    «Беларускія народныя казкі ў апрацоўцы Якуба Коласа»
    Грамадства
    «Сяргей можа застацца без лекаў...». Аляксандр Сацук распавёў пра апошнія навіны ад брата
    Адукацыя
    ЕГУ абвясціў імя новага рэктара
    Літаратура
    «Не забывай, што ў любую хвіліну можа выскачыць з канапель рабая свіння». Што раілі беларускія класікі маладым пісьменнікам
    Грамадства Гісторыя
    Слонімскую сінагогу зноў выставяць на аўкцыён
    Культура Грамадства Гісторыя
    У Мсціславе ў гэтым годзе прыступяць да рэканструкцыі забудовы XII-XIV стагоддзяў на Замкавай гары
    Культура Грамадства
    На вышытай мапе Беларусі кожны рэгіён будзе прадстаўлены сваімі этнаграфічнымі славутасцямі
    Музыка «Музыка»
    «Гэта нас натхніла і працягвае натхняць». Топ беларускіх трэкаў ад гурта «Puaro»
    Грамадства Адукацыя
    «Васьміног» абвяшчае конкурс на атрыманне грантаў для адукацыйных праектаў, якія дапамогуць школьнікам і рэпрэсаваным настаўнікам
    Грамадства
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў 4-5 лютага
    Грамадства Тэхналогіі
    Эксперты: Трымайцеся падалей ад расійскіх анлайн-сервісаў
    Культура Грамадства
    Слуцкі пояс і саломка – зацверджаны лагатып сёлетняй культурнай сталіцы Беларусі

Афіша

  • 10.02 — 12.02

    Паэтычны фестываль «Вершы на асфальце» імя Міхася Стральцова ў Вільні

  • 04.02 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 04.02 — 05.02Выстава Наталлі Разуменка ў Мінску
  • 04.02 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 04.02 — 26.02Выстава айца Сяргея Сурыновіча «Птушыны вянок» ў Віцебску
  • 04.02 — 27.02Зімовая выстава ў Мінску
  • 04.02 — 26.02«Самародак з Рагачова». Выстава Анатоля Каплана ў Гомелі
  • 04.02 — 28.02Выстава выцінанкі «Зімовыя цуды» ў Маладзечне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • «Цяпер у мяне ёсць месца, дзе я магу быць шчырай і не думаць пра тое, каб выжыць»: актрыса Святлана Зелянкоўская адкрыла ў Варшаве тэатр-студыю
    • Каго хаваў пад маскамі сваіх герояў Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч?
    • Эксперты: Трымайцеся падалей ад расійскіх анлайн-сервісаў
    • «У 73 гады паехала скараць Берлін». Як баба Каця зрабіла вёску вядомай на ўвесь свет
    • Ён, яна і старажытны дуб. Вальс «1863» стаў кліпам да дня народзінаў Каліноўскага
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип