Працягваем спазнаваць прыгажосць Шчучыншчыны. Далей прапануем рушыць па маршруце Лядск — Дэмбрава — Астрына — Новы Двор — Шастакоўцы — Васілішкі — Старыя Васілішкі — Касцянёва — Галавічполе.
Лядск
Кіруемся да вёскі Лядск, якая згадваецца ў пісьмовых крыніцах значна раней за сённяшні цэнтр раёна — у 1385 годзе.
Фота: fotobel.by
Тут трэба пабачыць неагатычны касцёл св. Станіслава 1905 года. Парафія ў Лядску ўзнікла ўжо ў 1424-м. Сучасны касцёл пабудаваны з чырвонай цэглы, неатынкаваны.
Фота: fotobel.by
Арган у касцёле не захаваўся, толькі праспект.
Фота: argany.by
Побач з касцёлам — плябанія з чырвонай цэглы і гаспадарчыя пабудовы, якім больш за 100 гадоў.
Фота: fotobel.by
Дэмбрава
Далей прапануем рушыць у вёску Дэмбрава, вядомую з ХVІ стагоддзя, якая ўжо ў ХVІІ стагоддзі займела статус мястэчка. Існаванне тагачаснага мястэчка было шчыльна звязанае з айцамі езуітамі, духоўная і дабрачынная дзейнасць якіх усяляк падтрымлівалася мясцовымі землеўласнікамі. Вядома, што ўжо ў 1654 годзе тут дзейнічаў парафіяльны касцёл.
Фота: fotobel.by
Касцёл з’яўляецца архітэктурнай дамінантай Дэмбрава і сёння. Мяркуецца, што ён мае сучасны выгляд з ХVІІІ стагоддзя. Пабудаваны ў стылі барока, асвечаны ў гонар Святой Тройцы. Вакол касцёла ў добрым стане захавалася каменная агароджа з брамай.
Фота: fotobel.by
Дэмбрава — радзіма двух выбітных мастакоў — Казіміра і Гіяцынта Альхімовічаў. Абодва браты былі ўдзельнікамі паўстання 1863 года і сасланыя ў Сібір. Але ім пашчасціла вярнуцца і працягваць сваю дзейнасць у Еўропе, часта звяртаючыся ў творчасці да родных мясцінаў.
Казімір Альхімовіч — майстар гістарычнага жывапісу. Натхненне знаходзіў у гісторыі Вялікага Княства Літоўскага, у якой быў вельмі абазнаны.
«Пахаванне Гедыміна» (1888), Казімір Альхімовіч
Працаваў у побытавым жанры, ілюстраваў сюжэты з жыцця роднага Дэмбрава і ваколіцаў. Таксама Казімір Альхімовіч вядомы як графік, у тэхніцы літаграфіі выканаў шматлікія ілюстрацыі да твораў Адама Міцкевіча («Пана Тадэвуша»), Юліюша Славацкага, Юзафа Крашэўскага, іншых пісьменнікаў.
Фота: onebid.pl
Фота: onebid.pl
Пахаваны мастак на Паванзкоўскіх могілках у Варшаве.
Фота: Матэуш Апасінскі
Астрына
Далей рушым у колішняе магдэбургскае мястэчка, якое згадваецца ў пісьмовых крыніцах упершыню ў 1386 годзе, у сённяшні пасёлак гарадскога тыпу Астрына. Вядома, што людзі тут жылі і ў Х стагоддзі, за паўтара кіламетра ад паселішча ля вёскі Кульбачына на беразе ракі Астрынка археолагі знайшлі гарадзішча і курганны могільнік.
Герб 1792
Ад былой велічы мястэчка мала што захавалася. З архітэктурных помнікаў варта пабачыць так званыя «халодную» і «цёплую» сінагогі 1916 года. Абодва будынкі былі ўзведзеныя на месцы сваіх згарэлых папярэднікаў. Цёплая сінагога функцыянавала ў цёплы перыяд, узімку яўрэі збіраліся на малітву ў суседнім, меншым, будынку — халоднай сінагозе.
Фота: shtetlroutes.eu
Падчас Другой сусветнай вайны мясцовая яўрэйская супольнасць была цалкам знішчаная. У астрынскім гета 5 лютага 1943 года забілі 1969 чалавек. З таго часу будынкі сінагогаў больш не выкарыстоўваліся ў рэлігійных мэтах.
Фота: planetabelarus.by
Яшчэ ў Астрыне варта наведаць адзіны ў Беларусі музей, прысвечаны жыццю і творчасці народжанай на Шчучыншчыне, у фальварку Пешчын, знакамітай пісьменніцы і грамадскай дзяячкі пачатку ХХ стагоддзя Алаізы Пашкевіч (Цёткі). Музей месціцца ў будынку мясцовай школы.
Фота: grodnonews.com
Фота: grodnonews.com
Новы Двор
Наступны пункт нашага маршрута — колішняе магдэбургскае мястэчка, а сёння аграгарадок Новы Двор. Першая пісьмовая згадка пра Новы Двор датуецца 1480 годам, калі тут збудавалі касцёл. Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі, які мы бачым тут сёння, датуецца 1749 годам і з’яўляецца адным з нешматлікіх помнікаў драўлянага дойлідства Беларусі, якія захаваліся ў першасным выглядзе ажно з ХVIII стагоддзя. Званіца дабудаваная ўжо ў 1852 годзе.
Фота: planetabelarus.by
У храме 3 алтары, выкананыя ў стылі ракако і ўнесеныя ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Беларусі. Аздобленыя яны, адпаведна стылю, вялікай колькасцю разьбяных драўляных скульптураў ХVIII стагоддзя, дробных дэталяў, пазалотай. У алтарах размешчаныя іконы сярэдзіны ХVIII стагоддзя «Каранацыя Багародзіцы», «Узнясенне».
Фота: argany.by
Трэба звярнуць увагу і на арган, таксама выкананы ў стылі ракако. Арган унікальны: у ім ёсць рухомыя часткі барочных фігур анёлкаў, якія стаяць абапал фасада і трымаюць у руцэ звон. На ўзроўні локця адпаведнай рукі анёлка ўстаўлены шарнір, а ззаду прымацаваны рычаг з падпругай. На канцы рычага зробленая пятля, куды прымацоўвалася вяроўка, якая праз адпаведную адтуліну ў корпусе аргана злучалася з незахаваным механізмам. У 1910 годзе арган быў грунтоўна перабудаваны Пятром Вайцэховічам.
Фота: argany.by
Вядома, што ў 1863–1864 гг. месцічы бралі актыўны ўдзел у паўстанні супраць Расійскай імперыі. У ваколіцах Новага Двара пэўны час дзейнічаў атрад знакамітага Людвіка Нарбута. За падтрымку паўстання на смяротнае пакаранне, якое пасля было замененае на 12 гадоў высылкі ў Тульскую губерню, быў асуджаны навадворскі ксёндз Ян Каржанеўскі.
«Смерць Нарбута», Міхал Эльвіра Андрыёлі
Апроч касцёла ў Новым Двары трэба не абмінуць будынак сінагогі пачатку ХХ стагоддзя. Пасля знішчэння мясцовых яўрэяў падчас Другой сусветнай вайны тут працавала харчовая крама.
Фота: fotobel.by
Стары Двор
Побач з вёскай Стары Двор пахаваная Алаіза Пашкевіч (Цётка).
Фота: planetabelarus.by
Васілішкі
Далей можна заехаць у былое мястэчка, сёння вёску, Васілішкі, вядомае ажно з першай паловы XV стагоддзя. Гістарычнай забудовы тут засталося няшмат, толькі некалькі жылых дамоў канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя. Асноўную турыстычную цікавасць у Васілішках мае касцёл св. Яна Хрысціцеля 1769 года пабудовы. Касцёл быў узведзены пры кляштары дамініканаў. У 1868 годзе храм быў аддадзены праваслаўным, вернуты каталікам у міжваенны час. З 1922 па 1928 год быў рэканструяваны і з таго часу мае сучасны выгляд.
Фота: planetabelarus.by
Касцёл св. Яна лічыцца адным з самых яскравых узораў «віленскага барока» ў Беларусі. У першую чаргу за кошт вежаў, што ўпрыгожваюць фасад разам з паўкруглым франтонам. Унутранае аздабленне храма выкананае ў стылі ракако, алтары ўпрыгожаныя пазалочанай ляпнінай і элементамі, што імітуюць ружовы і блакітны мармур.
Фота: wikipedia.org
Старыя Васілішкі
Турысты звычайна едуць у Старыя Васілішкі як на радзіму «польскага бітла» Чэслава Немена, каб наведаць дом-музей знакамітага музыкі. Але немагчыма тут абмінуць і велічны неагатычны Петрапаўлаўскі касцёл пабудаваны з чырвонай цэглы ў 1903 годзе па праекце Канстанціна Вайцяхоўскага.
Фота: planetabelarus.by
Касцёл быў узведзены на ахвяраванні неабыякавых парафіянаў, чые імёны выбітыя на вапнавых блоках, з якіх складзены падмурак. Але імёны былі нядбайна зафарбаваныя праз халуйства, і, кажуць, нават не за савецкім часам. Рэч у тым, што імя імператара Мікалая ІІ не было згаданае сярод фундатараў (хаця грошай на храм ён не ахвяраваў), менавіта таму па загадзе тагачаснай адміністрацыі ўсе надпісы былі знішчаныя. А замест іх прымацаваная адна шыльда з іменем самі ведаеце каго.
Фота: fotobel.by
Унутры варта звярнуць увагу на велічныя спічстыя вокны, драўляныя алтары, амбон, лавы для вернікаў, выкананыя ў вытанчанай неагатычнай форме. Вітражы, фрэскі, скульптура, разьба па дрэве, кераміка ствараюць высокамастацкае асяроддзе храма. Тут нават ёсць пячоры, што імітуюць тыя, дзе нарадзіўся і дзе спачыў Хрыстос.
Фота: planetabelarus.by
Бадай, самы каштоўны тут арган, створаны сям’ёй знакамітых майстроў Янтцон, бацькам і сынам, на мяжы ХVІІІ—ХІХ стагоддзяў. Гэтыя ж майстры зрабілі і будслаўскі арган. Васілішкаўскі арган вылучаецца тым, што ён класічны барочны, у адрозненне ад большасці арганаў Беларусі, старэйшых за яго амаль на стагоддзе.
Фота: novychas.by
Адметна, што бацька Чэслава Немена, Антон Выджыцкі (сапраўднае імя Немена — Чэслаў Юліюш Выджыцкі) быў арганістам. Тут жа быў хрышчаны і сам Чэслаў Немен.
Фота: planetabelarus.by
Фота: planetabelarus.by
У Старых Васілішках у 2011 годзе ў хаце, дзе жыла сям’я Выджыцкіх, быў створаны дом-музей, якім апякуецца дырэктар Уладзімір Сянюта. Пан дырэктар апантаны сваёй справай і з радасцю правядзе цікавую экскурсію.
Фота: planetabelarus.by
Касцянёва
У вёсцы Касцянёва апроч гарадзішча варты ўвагі сядзібны ансамбль шляхецкага роду Кастравіцкіх канца ХІХ стагоддзя.
Фота: planetabelarus.by
Захаваўся сядзібны дом, старажытны парк, сажалкі, якія раней выкарыстоўваліся для вывядзення экзатычных відаў рыб. За савецкім часам тут месцілася школа. Апошнія гады тэрыторыя сядзібы знаходзілася ў прыватнай уласнасці.
Галавічполе
У вёсцы Галавічполе трэба наведаць адметны маёнтак роду Іваноўскіх Лябёдка. Сёння тут месціцца Васілішкаўскі дом-інтэрнат, таму на тэрыторыю палаца турыстам трапіць складана.
Фота: planetabelarus.by
Сядзіба ў Лябёдцы пабудаваная ў стылі мадэрн з элементамі неаготыкі больш за сто дзесяць гадоў таму. Тут захаваліся і рэшткі старога парку.
Фота: racyja.com
Сям’я Іваноўскіх адметная тым, што дала выбітных дзеячаў адразу чатыром народам. Гаспадаром Лябёдкі ў пачатку ХХ стагоддзя быў Леанард Іваноўскі — інжынер, выбітны гаспадарчы і грамадскі дзеяч у Расійскай імперыі. З пяці дзяцей Леанарда тры сыны — Вацлаў, Ежы і Тадэвуш — сталі знакавымі асобамі для трох іншых краінаў. Вацлаў Іваноўскі быў беларускім палітычным і грамадскім дзеячам, Тадэвуш Іваноўскі стаў Тадасам Іванаўскасам — літоўскім навукоўцам-біёлагам, а Ежы Іваноўскі — польскім палітыкам і грамадскім дзеячам.
Станіслаў, Тадэвуш Алена, Вацлаў і Ежы Іваноўскія
У Галавічполі апроч Лябёдкі цікавы яшчэ адзін будынак, які належаў Ежы Іваноўскаму і быў спраектаваны ў міжваенны час выбітным беларускім архітэктарам Лявонам Вітан-Дубейкаўскім у закапанскім стылі. Побач захавалася афіцына.
Фота: nn.by
Фота: nn.by
Цяпер будынак належыць парафіі касцёла ў Старых Васілішках, фундатарамі будаўніцтва якога, сярод іншых, былі і Іваноўскія.
Фота: nn.by
Далей прапануем ці вяртацца дадому, ці прыпыніцца ў Шчучыне. Тут усё ў парадку з тым, дзе заначаваць, дзе паесці і што паглядзець.
Вандруйце разам з «Будзьма!».
ПЖ, Budzma.by
