• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram Tiktok www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Музыка
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • Гісторыя за 5 хвілін
  • Трызуб і Пагоня
  • Разумняты
  • Вандруем разам
  • Афіша
22.03.2023 | Грамадства Літаратура

Словы, якія забіваюць, і словы, якія лечаць. Што можа паэзія ў часы, калі не да вершаў?

Сэнс паэзіі — вяртаць нас да жыцця, калі мы страцілі ў яго веру, даваць мэту, калі падаецца, што нішто не мае сэнсу, дарыць надзею, калі мы забылі, што можа быць інакш, піша Крысціна Бандурына ў «Новым Часе».


493.jpg
Паэзія вуліц часам таксама дапамагае жыць. Ілюстрацыйнае фота К. Б.

Калі сустракаешся з сябрамі і знаёмымі, размовы міжвольна заходзяць пра адно і тое ж — пра агульны для ўсіх боль рэпрэсій, страты і псіхалагічную стому. Я ўжо і не памятаю, якімі былі размовы, што мы вялі ў мірныя часы. Ды й увогуле цяпер ужо падаецца, што тыя мірныя часы мне прысніліся.

Нядаўна ў мяне спыталі, што дазваляла мне трымацца раней — маленькай, бездапаможнай, у якой страшнае не выходзіла па-за межы сям’і і кватэры. «Кнігі», — адказала я. Чужыя жыцці, чужая любоў, складзеная з друкаваных літарак, ратавала мяне ад жадання знікнуць пасля кожнага скандалу бацькоў.

Самы балючы момант у маім жыцці, звязаны з кнігамі, здарыўся, калі я скончыла філфак і апынулася на раздарожжы паміж мінулым і будучыняй. У гэтым падвешаным стане, калі яшчэ не было ўласнага кута, куды б я ўся, разам са сваімі рэчамі, магла б прыткнуцца, я рызыкнула пакінуць кнігі ў маміным доме. Розныя: мастацкую літаратуру, зборнікі навуковых артыкулаў, часопісы з маімі публікацыямі. Пакінула іх на стэлажы, які мы з братам рабілі ўласнымі рукамі пасля таго, як памёр бацька, і паехала ў сталіцу — далей уладкоўваць сваё жыццё.

Вярнуўшы аднойчы туды начным цягніком, у час, калі і горад, і вуліца, і дом спалі бесклапотным сном, я ўбачыла пустыя паліцы: мае кнігі сталі палівам для печы. Цвёрды камяк болю і крыўды тады да самай раніцы не даваў мне заснуць.

А за год да гэтага я напісала такі верш:

Счытвай з мяне

пласт за пластом.

Я — як голая кніга,

нарасці камянёў

на месцы кропак,

прабелы ў памяці,

якія насамрэч

ты сама запаўняеш

мною

і адкладаеш

на самыя дальнія паліцы.

Мне здаецца,

мяне можна прачытаць:

усё так яскрава,

так відавочна.

Але для цябе я —

проста напластаванне літар,

якія складаюцца

у прыгожы арнамент.

Ты кажаш, што на гэта

прыемна глядзець.

Ты ніколі

мяне не прачытаеш,

таму што я — кніга,

я маўчу,

хаця хочацца сказаць

так многа.

Але я не смею.

Бо калі кнігі

пачнуць гаварыць,

іх чакае

брэдберыйская інквізіцыя,

а я не хацела б згарэць,

пакуль ты

мяне

не прачытаеш.

Хтосьці мяняе гарады і краіны, працу, кватэры, машыны, фрызуры... Для мяне пунктам адліку «новага жыцця» стала першая набытая пасля таго кніга. Я з дзяцінства марыла мець вялікую ўласную бібліятэку, і цяпер кнігі складаюць асноўную частку таго, што я маю, — а гэта веды, лёсы, пачуцці, памылкі, досвед, які вучыць мяне разумець свет і людзей.

Некалькі апошніх гадоў мае сны напоўненыя чорнымі фарбамі. Нядаўна сніла вайну на парозе дома. Людзі эвакуяваліся ў тыл, караванамі ішлі па пыльнай дарозе і цягнулі хто што мог: ратавалі дзяцей, мэблю, хтосьці цягнуў... яблыкі :) Я нават ува сне ратавала кнігі.

Да жонкі наглядчыка заапарка

Мы ледзь навучыліся

не задыхацца снамі.

Лавілі ў незашклёныя вокны

паўночных ластавак снегу,

глядзелі, як яны дагараюць

у халодным Марсавым полі,

і прагна жэрлі іх попел.

Салёныя матылькі

трашчалі на вуснах

і вырываліся вонкі,

забівалі горла,

запаўнялі крыламі лёгкія.

Чырвоныя бомбы

крычалі

ў начной цішыні:

«Памятай!

Памятай!

Памятай!

Ты не маеш права забыць».

Мы хадзілі па кавалках

выбітых вокнаў,

па запаленых свечках,

па пустых успамінах

і збіралі

халодны пот

з раскрытых далоней.

А заапаркі людзей

працавалі ў святочным рэжыме,

і мы кармілі іх

сваімі самымі страшнымі снамі,

глыталі салёныя кроплі поту,

каб можна было

ўдыхнуць паветра,

закрыць вушы

мокрымі далонямі

і пайсці далей

па разбураных вуліцах,

якія немагчыма забыць.

У інтэрв’ю, якія рабіла амаль увесь мінулы год, я час ад часу задавала пытанні кшталту «Ці ёсць месца для паэзіі на вайне?» або «Што зараз можа зрабіць паэт?». Не беручы пад увагу моманты, калі чалавек слова ператвараецца ў чалавека дзеяння, бярэ ў рукі аўтамат і ідзе на фронт, я спрабавала знайсці сваё месца ў цяперашнім свеце — месца, дзе і я магу быць карыснай, рабіць штосьці, каб нам усім было трошкі лягчэй.

Прыйшоў мой час думаць, ці ёсць паэзія пасля Асвенцыма, знаходзіць сэнс у рэчах, якія звязваюць мяне з мінулым жыццём, з мінулай мною, і вучыцца наноў любіць тое, што акаляе. Складаны час, калі не пішуцца вершы, словы не складваюцца ў радкі і захрасаюць тонкімі косткамі ў горле, калі я спрабую чытаць уголас раней напісанае.

Колькі сябе памятаю, словы дазвалялі мне адчуваць сябе жывой. Я з дзяцінства маю ціхі голас і заіканне, і таму паэзія стала для мяне адзіным спосабам гаварыць так, каб мяне пачулі. Яна была для мяне паратункам у самыя складаныя часы — калі чорныя хмары АМАПа гналі людзей па вуліцах устрывожаных гарадоў, калі людзі сталі знікаць у засценках катавальняў па ўсёй краіне, калі трэба было запомніць сябе ў моманты адвагі і адчаю, гневу і болю, роспачы і тугі.

Звыклае знікла.

На месцы звычайнага пуста:

тлустым прочыркам

імёны і прозвішчы —

крэсляць з затоенай злосцю,

схаванай нянавісцю.

Нам з імі цяпер не па гэтай дарозе.

Арфей растрывожана блытае павароты.

А хто ты? — пытае люстэрка. — Хто ты

ва ўсёй гэтай так і не скончанай

санта-варварскай казцы?

Яны па ўказцы зверху

страляюць у спіны

гумовымі феерверкамі і агнявым канфеці.

Куды тут ісці, мілая Эўрыдыка, скажы мне,

куды тут ісці?

*

Зніклае звыкла —

хто вораг, хто свой.

За паваротам учарашні герой

ашчэрыцца, драпане.

Каго б насамрэч мне й баяцца —

дык толькі мяне...

Морак і золак, адчай і святло.

Беспакаранасцю душыць вялікае зло.

Бессань, бяссілле, гнеў і спакой —

я засынаю з імі, але не з табой,

трохлікай багіні водбліск.

Вера і подласць, вырваныя крыжы.

Вастры нажы, — шэпчуць. — Бі ці бяжы.

Надзеі не выжыць, калі забіваюць свае.

І таму ён б’е:

тут кожнае ліха, што супраць любові, —

гэта яго загад.

Так што бяжы, мая незабыўная Эўрыдыка,

і не глядзі назад.

Мае словы больш не складаюцца ў вершы, і я доўгі час думала: раз не магу пісаць, значыць, у гэтым больш няма сэнсу. Мне падавалася, што куды больш яго ў спісах затрыманых, хроніках рэпрэсій, зводках з фронту... Пакуль аднойчы мой добры сябар Андрэй Хадановіч не даслаў мне падборку ўкраінскай паэзіі — той паэзіі, якая пішацца проста зараз, пад гукі паветранай трывогі, пад абстрэламі, калі паміраюць людзі і знікаюць цэлыя гарады.

У гэтай падборцы адзін верш выбіваўся з агульнай элегічнай танальнасці. Ён быў не проста іншым — ён быў само жыццё і балеў мне так, як баліць унутры, калі змерзлае цела сустракаецца з гарачай вадой. Кроў вяртаецца ў скалелыя рукі, пальцы пачынаюць адчуваць тэкстуру прадметаў — як быццам упершыню, як ніколі да гэтага не адчувалі, і сціснутыя ад напружання грудзі пачынаюць дыхаць напоўніцу, запускаючы ўнутр не толькі паветра, але і жаданне жыць.

У гэтым і ёсць сэнс паэзіі — вяртаць нас да жыцця, калі мы страцілі ў яго веру, даваць мэту, калі падаецца, што нішто не мае сэнсу, дарыць надзею, калі мы забылі, што можа быць інакш. Гавораць, што словам можна забіць — але ж слова і лечыць. І выглядае на тое, што гэта праўда.

Ірына Шувалава

**рэчы якія танцуюць (a birthday song)**

хочаш я раскажу табе пра

рэчы якія танцуюць снег і траву

ча́пляў чырвоныя тонкія ногі

дажджу даўгія распушчаныя валасы

дрэваў кранальныя хударлявыя плечы

аркі масткоў на шворках вясёлак хочаш

рэчы якія танцуюць зробяцца мы а мы

будзем святло між вейкамі лісця

лісце між пальцаў святла між языком

і паднябеннем ночы шэрыя мяккія мятлікі

між тваімі нагамі разліты келіх агню між

сёння і заўтра няспынны танец

паветра глыток патопу паток палёту разрыў

тонкай завесы ранку што зачапілася

за жываплоты прыцемкаў і ўваскрэсла

крышачы крыгу ў ружовай рацэ твайго цела

пад маімі губамі

рэчы якія танцуюць смакуюць і пахнуць

саладзей за ўсё іншае камень гарачы

смяшлівыя пальцы дрыготкія дарога

абутая ў жоўтыя туфлікі нарцысаў

аднавокі месяц аднагрудая гара

загарнуўшыся ў шаўковыя

рызманы світанку ты спі

на адсечаных рукавах маіх

паміж усіх рэчаў якія танцуюць

самая спайманая

самая няўлоўная

Пераклад з украінскай Андрэя Хадановіча

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka

«Гэта экацыд!» Украінскія мастакі адрэагавалі на трагедыю, выкліканую падрывам плаціны Кахоўскай ГЭС

У ноч на 6 чэрвеня вялізная плаціна на Кахоўскай ГЭС была разбурана, што прывяло да маштабнай паводкі, якая...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Вянок. Медытацыя на вяртанне кантролю над сваім жыццём

Калі вам падаецца, што ад вас абсалютна нічога не залежыць, піша "Новы час", што жыццё кідае вас, быццам маленькую трэску,...

valiancina_shauchenka
Навіны "Будзьма!" Гатуем з «Будзьма!»

Сезонны сакавіты пірог с клубніцамі. Гатуем з «Будзьма!»

Напэўна, усе каштавалі традыцыйную шарлотку з яблыкамі, аднак ёсць варыянт і з іншым начыненнем — клубніцы....

valiancina_shauchenka
Гісторыя

З’явілася выстава, прысвечаная гісторыі Бабруйска на картах, планах і чарцяжах у ХІХ — ХХ стагоддзях

Нацыянальным гістарычным архівам Беларусі падрыхтавана і размешчана на сайце архіва віртуальная выстава «Бабруйск...

Апошнія навіны

    «Гэта экацыд!» Украінскія мастакі адрэагавалі на трагедыю, выкліканую падрывам плаціны Кахоўскай ГЭС
    Грамадства
    Вянок. Медытацыя на вяртанне кантролю над сваім жыццём
    Навіны "Будзьма!" Гатуем з «Будзьма!»
    Сезонны сакавіты пірог с клубніцамі. Гатуем з «Будзьма!»
    Гісторыя
    З’явілася выстава, прысвечаная гісторыі Бабруйска на картах, планах і чарцяжах у ХІХ — ХХ стагоддзях
    Грамадства
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў на 10-11 чэрвеня
    Гісторыя Вандруем разам
    Топ-5 гістарычных месцаў на Гродзеншчыне, куды варта паехаць на выходныя
    Музыка
    «Знаходжу сілы ў веры ў тое, што людзі застануцца людзьмі». Алесю Камоцкаму 65
    Літаратура
    Міжнародны паэтычны флэш-моб: Іна Снарская чытае «Новую зямлю» Якуба Коласа
    Грамадства Гісторыя
    Перасялілі і жывых, і мёртвых. Як будавалі Вілейскае вадасховішча і наколькі яно бяспечнае?
    Музыка
    Музычная формула поспеху па-беларуску: тролі, тэхна і «Купалінка»
    Грамадства Літаратура
    «Воля да жыцьця». Кніга Андрэя Белавешкіна з'явілася ў вольным доступе
    Культура Музыка
    У гэтую пятніцу, 9 чэрвеня, на Падляшшы пачынаецца фэст беларускай традыцыі SONCAHRAJ
    Культура
    Мінкульт будзе выдаваць гастрольныя пасведчанні пасля праверкі творчасці «на прымальнасць»
    Грамадства
    Калектыўная памяць — інструмент альбо кансэнсус?
    Грамадства Гісторыя
    Паглядзіце на ўнікальнае фота аднаго з самых ранніх планаў старажытнага Бабруйска

Афіша

  • 10.06 — 11.06

    Сямейны фэст «TOYDAY» ў Мінску

  • 10.06 — 18.06Выстава «Калі яго парушыць, яно становіцца адчувальным» у Вільні
  • 10.06 — 18.06Выстава выцінанкі Наталлі Каньковай у Віцебску
  • 10.06 — 18.06Выстава «Abstract» у Віцебску
  • 10.06 — 18.06Новыя імёны мастацтва: фестываль «Арт-Мінск»
  • 10.06«Past Garden». Выстава Рамана Камінскага ў Варшаве
  • 10.06 — 23.06Выстава Міхаіла Анішчанкі «Горад людзей» у Гродне
  • 10.06 — 16.07Выстава Рышарда Мая ў Чаросаве на Лепельшчыне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Першая перамога беларусаў
    • Тэст для вандроўнікаў па Беларусі
    • Топ-3 смешных выпадкаў з Янкам Купалам
    • Цяжкая праца, сціплая ежа, гарэлка: жыццё сялян вачыма Сыракомлі
    • «Эйфарыя пасля пераезду нараджаецца з ілюзіі – у новай краіне ўсё будзе інакш». Псіхолаг пра перажыванне эміграцыі
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип