Кацярына Раманушкіна — украінка, што нарадзілася ў Расіі і правяла там большую частку свайго жыцця. Кацярына навучаецца дыстанцыйна ў ЕГУ. Цікавіцца фатаграфіяй, гісторыяй, культуралогіяй, а таксама славянскай філалогіяй. Яшчэ да вайны яе галоўнай марай быў збор славянскага фальклору з дапамогай фотаздымкаў і відэазапісаў з падарожжаў па сёлах заходніх абласцей Украіны і Беларусі, а таксама ўсходу Польшчы. Зараз Кацярына выкладае курсы ўкраінскай мовы палякам і частку грошай ахвяруе Узброеным Сілам Украіны. Кацярына распавяла пра трагічную гісторыю сваёй сям’і, пра свой уласны шлях ад сораму за свае ўкраінскія карані да асэнсавання сваёй нацыянальнай ідэнтычнасці і гонару за свой народ, а таксама пра тое, як гэта — быць украінкай у Расіі.
Ці проста быць украінкай у Расіі
Нягледзячы на тое, што ў Расіі я правяла большасць жыцця, я з маленства ведала, хто я. Мая бабуля, Лідзія Цыкалюк, намагалася выхаваць у мяне нацыянальную свядомасць.
У дзяцінстве мне запомніліся музычныя канцэрты па расійскім тэлебачанні, у якіх удзельнічалі ўкраінскія артысты. Там яны ўвасаблялі вядомыя стэрэатыпы: выступы зводзіліся да шаравараў, гапака, баршчу ды сала. Таксама артысты іранізавалі з украінскага «гэкання». І гэта стварыла ўражанне аб народнай культуры як смешнай ды сялянскай.
Калі я вучылася ў расійскай школе, з мяне маглі здзекавацца праз тое, што мой бацька «хахол». І ў пэўны час стала сорамна за ўсё ўкраінскае, што ва мне заўважалі іншыя. Мяне часта называлі чарнабровай украінкай. І таму з сёмага па дзявяты клас я замалёўвала сабе бровы.
Даходзіла нават да таго, што нікому не распавядала пра сваё паходжанне. Называла сябе расійкай, магла ўзгадаць наяўнасць польскіх каранёў і не больш. Калі мне сказалі, што ў мяне, як у ўкраінкі, добрыя валасы, я спаганіла сабе іх назло ўсім.
У маім асяроддзі расійцы заўсёды ганьбілі ўкраінскі народ. Напрыклад, смяяліся з нашай мовы: прыдумлялі нібыта ўкранскія словы такія, як спалахуйка (бел. запальніца), стрыпыздик (бел. і ўкр. конік) і іншыя.
Ранейшае веданне сябе як украінкі не было глыбокім, як маё ўсведамленне ёй у 15 гадоў. Калі ў 2014 г. пачалася вайна ва Украіне, я пачала цікавіцца палітычнай сітуацыяй. З асуджэннем паставілася да ваеннай агрэсіі Расіі. У свае шаснаццаць я наведала Бібліятэку ўкраінскай літаратуры ў Маскве. Незадоўга да майго візіту ў тым месцы правялі ператрусы, амаль усё было паламана ды раскідана. Бібліятэкарка дала мне «Кабзар» Тараса Шаўчэнкі. Я плакала, калі чытала яго: там узгадалі чарнабровых. Мне стала зразумела, чаму раней сябе цуралася. Менавіта ў той дзень я беспаваротна прыняла сябе і сур’ёзна зацікавілася гісторыяй маёй сям’і.
Як продкі па бацьку апынуліся ў Расіі
Родныя майго бацькі жылі ў Хмяльніцкай вобласці. У часы ўкраінска-бальшавіцкай вайны камуністы дэпартавалі нашчадкаў шляхцічаў ды абрабоўвалі іх дамы. Мой прадзед і муж ягонай сястры забралі крадзеныя камуністамі рэчы, а потым закапалі іх.
Сястра прадзядулі з мужам
Калі пачаўся галадамор, загінуў прапрадзед. Маёй прабабулі, Марыі Касцюк, і прадзеду, Кузьме Цыкалюку, давялося хавацца ў падвалах з усёй ежай, што мелі. Пасля галадамору яны з’ехалі ў Расію, бо на савецка-польскай мяжы, каля якой яны жылі, расстрэльвалі людзей.
Прабабуля з Хмяльніцкай вобласці
Прадзядуля з Хмяльніцкай вобласці
У РСФР прадзед прынцыпова адмовіўся далучацца да Камуністычнай партыі. Праз пэўны час ён вывучыў расійскую мову. У прабабулі была больш цяжкая сітуацыя: яна не змагла яе вывучыць. Усё жыццё ў Расіі плакала: хадзіла толькі ў царкву ды на рынак, дзе яе ніхто не разумеў. У яе не склалася жыццё на чужыне, хоць і была сям’я. Яе сын таксама не здолеў вывучыць чужую мову, і ў шаснаццаць гадоў ён адправіўся ваяваць у Савецкую Армію, бо не бачыў сваёй будучыні ў Расіі. Там, на вялікі жаль, ён і загінуў.
Муж сястры майго прадзеда трапіў у ГУЛАГ за любоў да Украіны. З гэтай прычыны яго родныя не маглі вяртацца на радзіму да 1953 года (у год смерці Сталіна): была рызыка расстрэлу ці зняволення.
На момант 1953 года ў прадзеда ўжо былі дочкі, якіх ён, разам з унукамі, не хацеў пакідаць, таму застаўся ў Расіі. Яго малодшай дачцэ Лідзіі Цыкалюк (маёй бабулі) на той момант было трынаццаць гадоў.
У яе школьныя гады на адным з урокаў вучням сказалі напісаць твор на тэму «Што для мяне зрабіла савецкая ўлада». І бабуля напісала ўсю праўду пра гісторыю сваёй сям’і. Настаўнік пахваліў яе і сказаў, што аднясе тыя допісы ў музей. Але верагодна, ён іх выкінуў, каб за яе сям’ёй не прыйшлі камуністы.
Пасля 1953 года ў часы летніх канікул мая бабуля наведвала Украіну разам з бацькамі. Там яна даведалася, што пасля вайны ў іх сяле ўвялі падатак на яблыкі. Праз гэта сяляне так абурыліся, што пассякалі ўсе яблыні, каб нічога не плаціць.
Камунізм як трагедыя ўсёй сям’і
Мае сваякі па матчынай лініі значна пацярпелі ў савецкія часы. Яны жылі ў сяле Кіеўскай вобласці, працавалі не пакладаючы рук. У часы калектывізацыі сям’ю прымусілі аддаць дзяржаве ўсю нажытую ўласнасць. Мой прапрадзед, Аляксей Грэбенюк, адмовіўся гэта рабіць, пасля чаго Саветы забралі яго разам са старэйшым сынам, пасадзілі на вазок ды адправілі на Беламорскі канал. Калі іх пачалі везці, малодшы сын прапрадзеда кінуўся яму наўздагон ды крычаў: «Тата, тата!». Забралі і яго. У дарозе хлопчык захварэў і памёр, а камуністы проста выкінулі яго цела.
Прапрадзядуля і прапрабабуля з Кіеўскай вобласці
Праз некаторы час камуністы прыйшлі да сястры маёй прабабулі і яе мужа, які быў каталіком. Мужчыну расстралялі, а жанчыну зарэзаў лекар праз тое, што тая яго пабіла.
Сястра прабабулі з бацькам
Мой прапрадзед і яго старэйшы сын здолелі ўцячы з Беламорскага канала. Яны месяцамі беглі праз лясы, незнаёмыя месцы... Урэшце апынуліся ў Калужскай вобласці ў Расіі, пачалі там новае жыццё. Потым напісалі лісты да маёй прабабулі, Веры Грэбенюк, запрашалі ўсю сям’ю да сябе. Некалі разлучаная сям’я аднавілася, але спакойна пражыла так толькі да 1937 года. За прадзедам зноў прыйшлі камуністы і выслалі ў Сібір. Больш яго ніхто не бачыў.
Вера Грэбенюк, прабабуля па матчынай лініі з Кіева
Прабабуля здолела ўладкавацца ў Расіі і абзавесціся сям’ёй. Але пачуццё жаху не пакідала яе і пасля. Прыкладам таму будзе гісторыя: некалі яе сын прыбіраўся ў школе, і раптам у класе ўпаў партрэт Сталіна. Маці, даведаўшыся пра гэта, доўга на яго крычала. Раней мне здавалася, што гэта было таму, што яна любіла Сталіна. Як аказалася, прабабуля вельмі турбавалася за свайго сына, асабліва пасля перажытага: камуністы забілі амаль увесь яе род.
Пра любоў да Украіны
У свае сямнаццаць гадоў я ўпершыню наведала Украіну. Там было немагчыма стрымаць слёз, бо ўсё навокал здавалася родным і блізкім. Адчула сябе шчаслівай адразу, як толькі цягнік перайшоў расійска-ўкраінскую мяжу. Няхай мая першая мова — расійская, але маёй роднай мовай будзе ўкраінская. Бо менавіта з Украіны бярэ пачатак мая сям’я. Апынуўшыся там, я заўжды размаўляла па-ўкраінску.
Часам здараліся сітуацыі, калі ўкраінцы ўспрымалі мяне выключна як грамадзянку краіны-агрэсара. Я не хачу іх ні ў чым абвінавачваць, бо ніхто не мае права адняць маю ідэнтычнасць: ані расійцы, ані ўкраінцы. Таму што мая нацыянальная свядомасць — гэта не іх выбар.
Яшчэ з 15 гадоў я марыла змяніць свой пашпарт, але не мела такой магчымасці. Пасля маштабнага ўварвання, якое адбылося 24 лютага, набыла квіток спачатку ў Азербайджан, а потым у Грузію, дзе цяпер жыву. Мне было агідна хадзіць па вуліцах з людзьмі, якія пасіўна ці актыўна ўхваляюць забойствы майго народа. Таксама было жаданне па-ўсякаму дапамагаць Украіне, што цяжка зрабіць, знаходзячыся ў Расіі. Узнікалі думкі адправіцца ваяваць, але гэта праблематычна здзейсніць чалавеку з расійскім пашпартам. Цяпер я выкладаю курсы ўкраінскай мовы для палякаў, а частку грошай ахвярую УСУ.
Кацярына Раманушкіна на мітынгу ў Тбілісі
Па сканчэнні вайны планую вяртацца ва Украіну і рабіць усё магчымае, каб яна квітнела і аднаўлялася. Я супраць таго, каб мяне асацыявалі з «добрай расійкай». У мяне толькі адна радзіма, і гэта Украіна.
Ганна Бурштын, budzma.org
Фота з асабістага архіву Кацярыны Раманушкінай
