Мінулым разам мы вандравалі па неафіцыйнай культурнай сталіцы нашай краіны, горадзе каралёў — Гродна. Гэтым разам прапануем выправіцца ў падарожжа на выходныя па Гродзеншчыне і паглядзець топ самых цікавых гістарычных аб’ектаў па версіі budzma.org. Маршрут працягласцю крыху больш за 260 кіламетраў ад Гродна да апошняй кропкі можна лёгка праехаць за светлавы дзень на аўтамабілі.
Храм-крэпасць у Мураванцы
Наступным прыпынкам пасля каралеўскага горада з’яўляецца царква Раства Багародзіцы ў Мураванцы, а ў народзе храм так і называюць, як вёску — Мураванка. Праваслаўны храм з’яўляецца помнікам абарончага тыпу гатычна-рэнесанснага стылю, пабудаваным у першай палове ХVI стагоддзя, паміж 1516 і 1542 гадамі. Мясцовасць мае такую назву, бо першапачаткова тут знаходзілася мураваная абарончая вежа, потым яе перабудавалі ў храм.
Мураванка, Маламажэйкаўская (S. Zabaroŭski, 1909)
У час Паўночнай вайны царкву абстралялі з гарматаў войскі шведскага караля Карла ХІІ, у выніку абстрэлу храм моцна пацярпеў і да першай трэці ХІХ стагоддзя быў занядбаны. Будынак быў адноўлены і далей дзейнічаў як храм да пачатку 1950-х гадоў, за савецкім часам царкву зачынілі і вярнулі вернікам толькі на пачатку 1990-х.
Сучасны выгляда храма. Аўтар: aphonua
Унікальнасць гэтага храма ў тым, што гэта адно з самых старажытных збудаванняў на тэрыторыі Беларусі падобнага тыпу. Да таго ж, храм выдатна захаваўся да нашых дзён. Турысты могуць там набыць сувеніры і нават падняцца на вежу.
Замак, у якім ажаніўся Ягайла
Далей выпраўляемся ў Ліду, дзе знаходзіцца абарончы замак, пабудаваны ў першай трэці XIV стагоддзя паводле загаду князя Гедыміна. Гэты замак з’яўляецца адным з шэрагу ўмацаванняў абарончай лініі ВКЛ «Наваградак — Крэва — Меднікі — Трокі».
Замак шмат разоў штурмавалі і бралі ў аблогу. У тыя часы Гедымін актыўна ваяваў з крыжакамі. У 1384 годзе замак быў заняты і часткова разбураны заходнімі ворагамі, штурмавалі замак нават рыцары з англійскіх і французскіх земляў.
Сучасны выгляд замка. Аўтар: Alexxx Malev
У 1422 годзе тут адзначаўся шлюб польскага караля Ягайлы з яго чацвёртай па ліку жонкай — Сафіяй Гальшанскай. А ўжо ў 1433 годзе замак адбіваўся ад былога князя Літвы — брата таго ж самага Ягайлы — Свідрыгайлы.
У 1659 годзе замак-кастэль быў захоплены войскамі Маскоўскага княства, а падчас Паўночнай вайны 1700–1721 гадоў замак быў двойчы захоплены і разбураны шведскімі войскамі, якія ўзарвалі вежы. Апошняя абарона замка адбылася ў 1794 годзе, калі паўстанцы-касцюшкаўцы адбіваліся ад жаўнераў Расійскай імперыі. А ў 1892 годзе, пасля моцнага пажару ў горадзе, тагачасныя ўлады ўвогуле пачалі разбіраць замак на будматэрыялы.
Н. Орда. Ліда над ракой Лідзеяй, 2-я пал. XIX стагоддзя
Зараз замак адноўлены, хоць працы па аднаўленні і прымушаюць жадаць лепшага. Частка пабудоваў — навароб з сучаснай цэглы, што цяжка не заўважыць. Тым не менш такім чынам замак захаваецца для нашчадкаў. Зараз ён адчынены для турыстаў, праводзяцца фестывалі рэканструктараў. Побач з замкам ёсць шэраг кавярняў, дзе можна падсілкавацца. А калі маеце вольны час, то зазірніце і ў музей лідскага бровара.
Наступны прыпынак — славутае мястэчка Гальшаны, дзе знаходзіцца Гальшанскі замак. Яго заклаў з дрэва над ракой Карабель міфічны персанаж Гальша ў ХІІІ стагоддзі. Ад імя легендарнага князя і пайшла назва паселішча — Гальшаны. З часам драўлянае ўмацаванне стала непрыдатным для жыцця і ўладары мястэчка пабудавалі новы, ужо мураваны замак у ХVI стагоддзі. У сярэдзіне ХІХ стагоддзя замак пачалі разбіраць на матэрыялы, ацалелая частка замка была ператворана ў жылыя карпусы.
Цяпер замак актыўна аднаўляецца, у ім працуе невялічкі, але інфарматыўны музей, які можна наведаць за сімвалічную суму. Каля замка ёсць зручная паркоўка і пры ёй усе патрэбныя зручнасці для падарожнікаў.
А падрабязней пра гісторыю замка і страшныя міфы, звязаныя з ёй, чытайце тут. Калі будзеце чытаць тэкст уважліва, то даведаецеся, дзе ў замку можна ўбачыць прывідаў.
Замак, дзе быў забіты бацька Вітаўта — князь Кейстут
Далей шлях ляжыць у Крэва. Менавіта тут быў пабудаваны першы мураваны абарончы замак на беларускай зямлі. У 1260 годзе крэўскія землі далучыліся да ВКЛ, аднак будаваць замак, па некаторых версіях, скончылі пры Гедыміне, які перадаў гэтыя ўладанні свайму сыну — Альгерду, а той потым свайму — Ягайлу.
Альгерд і Кейстут былі братамі, і адносіны ў іх былі добрыя, аднак калі не стала Альгерда, яго малодшы брат захацеў падпарадкаваць пляменніка, што вылілася ў сапраўдную грамадзянскую вайну. Праз некаторы час, каб яе завяршыць, Ягайлам на перамовы былі запрошаныя Кейстут і яго сын Вітаўт. У выніку іх схапілі і адвезлі ў Крэўскі замак.
Крэўскі замак. Рэканструкцыя Сяргея Прышчэпы
15 жніўня 1382 года Кейстута знайшлі задушаным, а яго жонку Біруту, што была ў гэты час у Берасці, утапілі ягайлавы каты ў рацэ. У смерці абаіх прыхільнікі Кейстута абвінавацілі Ягайлу, той усё адмаўляў і нават арганізаваў пачэснае пахаванне свайго дзядзькі ў Вільні, згодна з язычніцкімі абрадамі. У 1385 годзе тут была падпісаная Крэўская унія — саюз Вялікага Княства Літоўскага і Польшчы пад уладай вялікага князя Ягайлы.
Кейстут і Вітаўт. В. Герсон
Сам замак-кастэль яшчэ ў XVIII стагоддзі быў у добрым стане, пазней пачалося разбурэнне, якое завершылі падзеі Першай сусветнай вайны. Праз мястэчка праходзіла франтавалі лінія, і цягам некалькіх год тут вяліся баі. Замак быў заняты кайзераўскімі войскамі, якія стварылі тут умацаванні. Па іх вяліся пастаянныя абстрэлы, што ў выніку і сталай прычынай знішчэння вежы і паўднёвай сцяны.
Закансервавалі замак толькі ў 1929 годзе польскія рэстаўратары. За апошнія гады спецыялісты правялі археалагічныя, кансервацыйныя і некаторыя рэстаўрацыйныя работы. Згодна з праектам, плануецца аднаўленне замкавага комплекса і стварэнне музея.
Крэва. Закансерваваная вежа замка. Аўтар: zzuka
Залессе: сядзіба, дзе напісаў свой паланэз Агінскі
Далей рухаемся да фінальнай кропкі нашай вандроўкі — у Залессе. Фальварак згадваюць упершыню ў XVI стагоддзі, і меў тады ён назву — Дэрбыш. А ўжо з XVIII стагоддзя маёнткам валодалі прадстаўнікі магнацкага роду Агінскіх. Вось яны і змянілі назву фальварка на Залессе. Тады мясцовая сядзіба была яшчэ драўлянай і праз некалькі пакаленняў стала належаць графу Міхаілу Клеафасу Агінскаму. Ён прымаў актыўны ўдзел у паўстанні Тадэвуша Касцюшкі ў 1794 годзе і быў вымушаны доўга жыць у эміграцыі. Пазней Суворавым яму было прапанавана вярнуцца на Радзіму, і ў 1801 годзе Агінскі ўсё ж вяртаецца.
Міхал Клеафас Агінскі (F. Fabre, 1805)
Селіцца ў Залессі са сваёй другой жонкай, праз пэўны час перабудоўвае сядзібу, дабудоўвае парк, звярынец, масткі праз раку і некалькі альтанак. Тут ён актыўна займаецца творчай дзейнасцю, піша 20 паланэзаў, 4 маршы, 4 вальсы, 3 мазуркі і шмат іншых музычных твораў. Так-так, менавіта тут быў напісаны славуты паланэз Агінскага «Развітанне з Радзімай».
У 1823 годзе па прычынах слабага здароўя граф разам з сям’ёй выехаў у Італію, дзе праз 10 год яго не стала.
У 1920 годзе ў сядзібе быў створаны пансіянат, які працаваў да пачатку Другой сусветнай вайны. Пасля заняцця Залесся немцамі ў будынку быў арганізаваны штаб, а пасля вайны тут месціўся дом састарэлых, пакуль у 1980-я гады сядзіба не прыйшла ў заняпад.
Сядзібна-паркавы комплекс пачалі аднаўляць з 2011 года. Зараз ён знаходзіцца ў выдатным стане, тут можна наведаць музей у гонар Міхала Клеафаса Агінскага, аранжарэю, выставачную залу, адноўленую капліцу і пагуляць пад мелодыю паланэза Агінскага па парку.
