Прывід графскага роду, таямнічыя сутарэнні і схаваны тунэль пад возерам – некалькі стагоддзяў лёс старога касцёла ў Вялікай Бераставіцы на Гарадзеншчыне агорнуты містыкай і загадкамі. Праўда, на працягу вось ужо дваццаці гадоў гэты старадаўні помнік у цэнтры пасёлка павольна руйнуецца на вачах у мясцовых жыхароў. Разынку рэгіёну нячаста ўключаюць у турыстычныя маршруты і абыходзяць бокам інвестары.

Таемныя дзверы засыпаныя грудамі цэглы

Цэнтр Вялікай Бераставіцы тыповы для невялікіх пасёлкаў. Аднак на фоне правінцыйнага ландшафту яркай плямай вылучаецца паўразбураны касцёл 1615 года пабудовы. Нягледзячы на тынкоўку, што абвалілася са сцен, будынак амаль цэлы, але … без падлогі і даху.

Аб мінулай велічы касцёла нагадваюць двухметровай таўшчыні сцены. Знаходзіцца ўнутры будынка небяспечна. Менавіта таму ўваходы заклалі цэглай. Тым не менш некаторыя ў Бераставіцы яшчэ памятаюць, як увайсці ў храм «з двара».

Нашым правадніком пагадзіўся быць мясцовы жыхар. Узброіўшыся ліхтарыкам, мы накіроўваемся да патаемных ўваходу. Напаўадчыненыя драўляная дзверы шчыльна прыраслі да зямлі, калі праціснуўшыся праз шчыліну, заходзім ўсярэдзіну…

Велічныя калоны і аркі суседнічаюць з ямамі і купамі цэглы. Унутры растуць дрэвы і кусты, скрозь якія не так проста прабрацца. Падлогі ў касцёле няма, таму «агаліліся» сутарэнні, праўда, на кожным кроку – насыпы з цэглы. Купалам храма шмат гадоў служыць неба. Яшчэ нядаўна, падарожнічаючы па «катакомбах», можна было знайсці таямнічыя дзверы, якія вялі ў крыпту з пахаваннямі. Цяпер шматлікія хады засыпаны, і знайсці іх не так проста.

Сёй-той яшчэ верыць, што ў сутарэннях можна адшукаць нешта каштоўнае – мы бачылі ямы. Аднак гісторыкі лічаць, што гэта сумнеўна: касцёл перажыў мноства нашэсцяў, наўрад ці штосьці ацалела.

Убачыць прывід – добры знак

Кажуць, каля касцёла можна ўбачыць бесцялеснага мужчыну, альбо сілуэт юнай дзяўчыны …

Чатыры стагоддзі таму гэтымі землямі валодаў бліскучы палкаводзец Ян Хадкевіч. Пагаворваюць, ён настолькі любіў Бераставіцу, што загадаў пахаваць тут сваё сэрца, цела ж – там, дзе памрэ. І не толькі любоўю да землякоў было прадыктавана гэтае завяшчанне. Сэрца палкаводца заваявала маладая беаставічанка. Але закаханыя не змаглі быць разам з-за няроўнага становішча.

Пра існаванне прывідаў казалі старажылы. У 70-х гадах гісторык Мікалай Пацэнка збіраў апавяданні мясцовых. У гутарцы з ім адзін з жыхароў сцвярджаў, што бачыў белую постаць, якая плыла над касцёлам. Ён падумаў, што гэта душа Хадкевіча шукае сваю каханую. Нават ўнучка Касакоўскіх – апошніх уладальнікаў Бераставіцы, – прыехаўшы на радзіму продкаў з Нью-Ёрка, распавядала, што яе бабуля казала аб падобных «аблоках». Іншыя сцвярджаюць, што вакол касцёла па начах блукае сілуэт прыгожай дзяўчыны. Жыхары ўпэўненыя, што ўбачыць прывід – добры знак, абяцае шчасце ў каханні.

За сваю гісторыю стары касцёл 1615 года перажыў нашэсце французаў, немцаў і савецкую ўладу і ў розны час паспеў пабыць царквой, карцэрам для ваеннапалонных, мэблевай крамай і перажыць вялікі пажар. У пачатку 90-х планавалі пачаць рэканструкцыю, але агонь спыніў грандыёзную задумку. А ў райвыканкаме да гэтага часу захоўваецца праект таго часу – чарцяжы і разлікі занялі цэлых дзесяць тамоў.

Куды вядзе таемнае падзямелле?

Касцёл захоўвае яшчэ адну загадку – падземныя хады. Менавіта ў яго крыпце хавалі нашчадкаў графскага роду. Пазней парэшткі вывозілі для перапахавання, але не ўсе. Людзі, якія перыядычна спускаюцца ў падзямелле, кажуць, што там да гэтага часу можна знайсці астанкі шляхціцаў.

Яшчэ загадка – тунэль пад касцёлам, які праходзіць пад бліжэйшым возерам і вядзе да зніклага палаца Касакоўскіх. Цяпер ад палаца не засталося і следу – на яго падмурку пабудавана паліклініка. Яшчэ пасля вайны вакол касцёла часта тоўпіліся хлапчукі, спрабуючы спусціцца ў сутарэнні. Іх праганялі пільныя дарослыя. Некаторыя ў тыя часы запэўнівалі, што даходзілі пад зямлёй да сярэдзіны возера. Неўзабаве ўваход у тунэль засыпалі смеццем, потым са сцен пачала абвальвацца цэгла і ўваход у тунэль наглуха зачынілі. Як патрапіць у таемны ход, зараз ніхто не ведае.

Рахунак адкрылі, але для каго?

Жаласны стан храма – вынік трагічнага збегу абставінаў. Па словах гісторыка Андрэя Утарушына, у канцы 80-х у касцёле адкрылі мэблевую краму. Тады ж выдзелілі грошы на яго рэстаўрацыю – нават паспелі зрабіць праект і паставіць будаўнічыя лясы. У гэты час у краме выявілася нястача, і ліквідаваць яе вінаватыя вырашылі свядомым падпалам. Агонь падняўся па лясах, і ад вялікай тэмпературы абрынуўся дах і знішчыў падлогу.

Пасля вялікага пажару тут нічога не змянілася. Грошай на рэстаўрацыю няма ні ў раёна, ні ў Міністэрства культуры.

– Куды мы толькі ні звярталіся: пасылалі лісты ў каталіцкую і праваслаўную епархіі, шукалі зацікаўленых у Польшчы. Адрэстаўраваць касцёл сіламі раёна непад’ёмна, – распавядае начальнік аддзела ідэалагічнай працы, культуры і па справах моладзі Бераставіцкага райвыканкама Анастасія Раманік.

Некаторыя замежнікі цікавяцца помнікам у прыватным парадку. Але, убачыўшы стан храма, сыходзяць.

У Бераставіцы нават адкрылі рахунак для ахвочых дапамагчы старадаўняму касцёлу. За няпоўныя дзесяць гадоў сабралі немалую суму – крыху больш за 90 млн рублёў. Магло быць і больш, калі б дабрачыннае пачынанне добра рэкламавалі. Нумар рахунку мы не змаглі знайсці ні на сайце Бераставіцкага райвыканкама, ні на сайце Міністэрства культуры. Толькі патэлефанаваўшы ў бухгалтэрыю РВК, даведаліся рэквізіты.

Тым часам стары касцёл жыве сваім жыццём. Кожны год сюды прылятаюць буслы і выводзяць птушанят. А жыхары перадаюць з пакалення ў пакаленне містычныя гісторыі – у маленькай Бераставіцы ёсць свая легенда.

Юлія Бык

Пералічыць добраахвотныя ахвяраванні на рэстаўрацыю касцёла можна на рахунак Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, пазначыўшы прызначэнне – «рэстаўрацыя касцёла Візітацыі Найсвяцейшай Панны Марыі», р / с 3641511000014, УНП 500012910, код банка 152101752.

vb.by