Паэт Андрэй Хадановіч аднаўляе аўтарскую рубрыку “Верш тыдня” на сайце budzma.org. У Чысты чацвер мы чытаем знакаміты верш Барыса Пастарнака, перакладзены Рыгорам Барадуліным.
Барыс Пастарнак “Магдаліна”
Перад сьвятам прыбіраць вядзецца.
Тут, дзе шум душу не дастае,
Абмываю мірам я зь вядзерца
Ступакі прачыстыя твае.
Шнару, не знаходзячы сандаляў.
Мне нічога не відаць з-за сьлёз.
Мне пялёнкаю на вочы ўпалі
Пасмы разьняволеныя кос.
Ногі я твае ў падол упёрла,
Іх сьлязамі абліла, Хрыстос,
Абматала пацеркамі з горла,
Ў валасы ўнурыла, бы ў бурнос.
Будучыню бачу аж да краю,
Быццам бы спыніў ты небасхіл.
Прадракаць цяпер я здольнасьць маю
Вешчым яснабачаньнем сівіл.
Заўтра ападзе заслона ў храме,
Мы саб’ёмся ў гурт па гамане,
І зямля хіснецца пад нагамі
Зь літасьці, магчыма, да мяне.
Строй стасуюць шэрагі канвою,
Коньнікі перакапыцяць ціш.
Нібы ў буру сьмерч, над галавою
Будзе ў неба рвацца гэты крыж.
Кінуся на дол, дзе стогнуць гукі,
Абамру з маўклівасьцю глыжа.
Надта многім для абдымкаў рукі
Ты раскінеш па канцах крыжа.
Для каго на сьвеце столькі сушы,
Моцы і пакуты, столькі слоў?
Ці хапае сьвету жыцьцяў, душаў,
Селішчаў, і рэчак, і гаёў?
Трое сутак не пакінуць сьцежак,
Так штурхнуць бяз жалю ў немату,
Што за гэты жудасны прамежак
Да ўваскрэсеньня я дарасту.
(1949)
Пераклаў Рыгор Барадулін
У 1955 годзе Барыс Пастарнак скончыў свой раман “Доктар Жывага”. Раман, які адны назавуць вяршыняй усёй яго творчасьці, а іншыя – геніяльным правалам. Раман, які праз два гады будзе апублікаваны за мяжой, у Італіі, а яшчэ праз год прынясе аўтару Нобэлеўскую ўзнагароду. Што толькі дадасьць сусьветнай славы твору й самому пісьменьніку, але зробіць амаль немагчымым існаваньне Пастарнака на радзіме. Уся савецкая літаратурная й калялітаратурная хеўра кінецца бэсьціць, пляжыць і цкаваць паэта, які напіша верш “Нобэлеўская прэмія” і, здаецца, зусім не перабольшыць:
Я прапаў, як у загоне
Зьвер, а недзе людзі, сьвет,
А за мною шум пагоні,
Я згубіў на волю сьлед.
Але, што б ні казалі злыя языкі пра магчымыя заганы кнігі, ёсьць у ёй адзін разьдзел, дзеля якога варта было напісаць увесь раман. Гэта яго апошні разьдзел, паэтычны сшытак “Вершы Юрыя Жывага”, дваццаць пяць твораў, якіх цалкам хапіла б для несьмяротнасьці аўтара, нават калі б ён не зрабіў больш нічога важнага. Гэта й хрэстаматыйна знакаміты “Гамлет”, што пачынае ня толькі – і ня столькі! – шэксьпіраўскую гісторыю, якая заканамерна адгукнецца й “закальцуецца” ў апошнім у кнізе вершы “Гефсіманскі сад”.
На мяне настаўлен морак ночы
Тысяччу бінокляў на стырне.
Як і льга такое, Авва Ойча,
Чарай гэтай абміні мяне.
Гэта й колькі любоўных шэдэўраў. Напрыклад, “Зімовая ноч”, якая потым аж раздражняла самога аўтара сваёй “празьмернай”, “папсовай” папулярнасьцю. (Здаецца, Раман Якабсон жартаваў так: любіць Пушкіна за верш “Я помню чудное мгновенье…” – усё адно, што любіць Чайкоўскага за “Танец маленькіх лебедзяў”.)
Гэта й цэлы шэраг біблійных вершаў Юрыя Жывага, сярод якіх – “Калядная зорка”. Мікалай Забалоцкі, сам вялікі паэт, казаў, што гэты верш трэба павесіць на сьцяну, каб кожны дзень здымаць перад ім капялюш. І, далібог, меў рацыю:
І дзіўнай праявай наступнай пары
Ўсё тое ўставала, што потым настала.
Ўсе думкі вякоў, навасьвецьця муры,
Наступнасьць усіх галерэй і музэяў,
Свавольствы ўсіх фэяў, адчай чарадзеяў,
На сьвеце ўсе елкі, ўсе сны дзетвары.
Усё пазапальваных сьвечак дасьвецьце,
Усё хараство колернай мішуры…
…Са стэпу дзьмуў вецер, нібы з апрамецьця…
…Ўсе яблыкі, ўсе залатыя шары.
І, вядома ж, перадапошняе ў вершах Жывага, дыптых “Магдаліна”, другая частка якога проста агаломшвае. Неймаверныя роспач і гора, і ўвадначас найвышэйшая песьня каханьня, якія ў вершы зьліваюцца – і шчасьліва пераадольваюцца, робячыся чыстай верай.
Спачатку тры страфы наўмыснай празаізацыі, дробнай дэталізацыі, каб потым, “разагнаўшыся”, узяць парай актаваў вышэй – так, што займае дых:
И земля качнется под ногами,
Может быть, из жалости ко мне.
Сапраўды, як некалі сфармулявала Марына Цьвятаева: “Поэт издалека заводит речь. / Поэта далеко заводит речь”.
Я не выпадкова згадваю тут улюбёную паэтку Пастарнака, якой на момант напісаньня верша ўжо восем год як не было ў жывых. Бо пастарнакаўскі верш – гэта ня толькі ягоная вэрсія біблійнай гісторыі, але й паэтычны дыялёг зь Цьвятаевай, якая некалі, яшчэ ў 23-м, напісала сваю, ня менш геніяльную, вэрсію Магдаліны. Таксама нізку (трыптых), і таксама сапраўдным шэдэўрам сталася апошняя яго частка – тая, у якой паэтка гаворыць не ад імя гераіні, што было б зразумела, але парадаксальным чынам зьвяртаецца да Магдаліны ад імя Хрыста. Праз 26 гадоў Пастарнак, можна сказаць, прымае на гэты выклік, і робіць ня менш парадаксальную рэч – адказвае Цьвятаевай, але ад імя гераіні, вядзе ў гэтым дыялёгу жаночую партыю.
Ёсіф Бродзкі ў сваім дакладзе 1992 году, параўноўваючы два гэтыя вершы, сьцьвярджаў, што іх трэба наагул чытаць як адзін непадзельны твор, друкаваць іх побач і ставіць побач імёны двух (су)аўтараў. Прапаную чытачам так і зрабіць, параўнаўшы два геніяльныя рускія арыгіналы. А потым вярнуца да пачатку публікацыі й перачытаць не абы-які беларускі пераклад.
Марина Цветаева “Магдалина” (3)
О путях твоих пытать не буду,
Милая! — ведь все сбылось.
Я был бос, а ты меня обула
Ливнями волос —
И — слез.
Не спрошу тебя, какой ценою
Эти куплены масла.
Я был наг, а ты меня волною
Тела — как стеною
Обнесла.
Наготу твою перстами трону
Тише вод и ниже трав…
Я был прям, а ты меня наклону
Нежности наставила, припав.
В волосах своих мне яму вырой,
Спеленай меня без льна.
— Мироносица! К чему мне миро?
Ты меня омыла
Как волна.
Борис Пастернак
Магдалина (ІІ)
У людей пред праздником уборка.
В стороне от этой толчеи
Обмываю миром из ведерка
Я стопы пречистые твои.
Шарю и не нахожу сандалий.
Ничего не вижу из-за слез.
На глаза мне пеленой упали
Пряди распустившихся волос.
Ноги я твои в подол уперла,
Их слезами облила, Исус,
Ниткой бус их обмотала с горла,
В волосы зарыла, как в бурнус.
Будущее вижу так подробно,
Словно ты его остановил.
Я сейчас предсказывать способна
Вещим ясновиденьем сивилл.
Завтра упадет завеса в храме,
Мы в кружок собьемся в стороне,
И земля качнется под ногами,
Может быть, из жалости ко мне.
Перестроятся ряды конвоя,
И начнется всадников разъезд.
Словно в бурю смерч, над головою
Будет к небу рваться этот крест.
Брошусь на землю у ног распятья,
Обомру и закушу уста.
Слишком многим руки для объятья
Ты раскинешь по концам креста.
Для кого на свете столько шири,
Столько муки и такая мощь?
Есть ли столько душ и жизней в мире?
Столько поселений, рек и рощ?
Но пройдут такие трое суток
И столкнут в такую пустоту,
Что за этот страшный промежуток
Я до воскресенья дорасту.
Андрэй Хадановіч
