Марыя Мартысевіч уваходзіла ў нашу літаратуру як эсэістка і перакладчыца, у тым ліку – перакладчыца добрай паэзіі. З эсэістыкі вынікала: аўтарка мае што сказаць, а пераклады сведчылі: да таго ж яна можа аздобіць гэтае “што” бліскучай паэтычнай “формай”. На мае не заўсёды тактоўныя пытанні “ну, калі ж нарэшце вершы?” з гонарам адказвала: “Ніколі!”
А потым настала гэтае свята Святога Ніколі на вуліцы маладой беларускай літаратуры. Марыя засвоіла сваю трэцюю (так напраўду, першую і галоўную) творчую іпастась, выдаўшы спачатку адну, а праз нейкі час – і другую паэтычную кніжку. Што праўда, не занядбаўшы дзве першыя іпастасі. Таму яе дэбютная кніжка “Цмокі лятуць на нераст” мае падзагаловак “эсэ ў вершах і прозе” (вершы там сапраўды чаргуюцца з эсэістыкай), а другі зборнік “Амбасада” – падзагаловак “вершы свае і чужыя” (паэтычныя тэксты перамяжоўваюцца там з вершаванымі перакладамі).
Ужо з дзвюх гэтых кніжак відаць, па-першае, пэўная тэндэнцыя да канцэптуалізацыі, а па-другое – выразная схільнасць аўтаркі да ліра-эпічнасці. Як на мяне, найлепшыя тэксты ў абедзвюх кніжках – гэта паэмы, дзе ёсць свой сюжэт і кампазіцыя, дзе апавядаюцца пэўныя гісторыі з завязкай, кульмінацыяй і развязкай. Першая з гэтых паэм, з аднаго боку, чэрпае натхненне з нашай (беларуска-польска-літоўскай) гісторыі, а з другога – проста перапоўненая выбухованебяспечнымі анахранізмамі. Дзеянне можа адбывацца ў сярэдзіне XVI стагоддзя, а можа – у пачатку ХХІ. Не выключанае і пазачассе з пафаснай назвай Вечнасць. Гераіняй можа быць Барбара Радзівіл, а можа – альтэр эга самой аўтаркі (адно, зрэшты, зусім не супярэчыць другому). На гістарычным фоне з праўдападобным старасвецкім каларытам раз-пораз праскокваюць такія рэаліі, як банкамат, аўтабан (разам з ідэяй ляцець дзвесце па трасе!), складаныя шэзлонгі і праверка пашпартоў на сучасным памежным пункце, які, у сваю чаргу, выяўляецца толькі метафарай перасялення ў іншасвет. Усё гэта выкладаецца то школьнай сілаба-тонікай, то разняволеным дольнікам, то амаль верлібрам, з літаратурна-фальклорнымі цытатамі ды рознымі іншамоўнымі ўстаўкамі. І ўсё стварае кантраст, бо праграмна сутыкаецца тое, што традыцыйна ў нас разводзілася па полюсах як “высокае” і “нізкае”:
Мой Жыкгімонт, мой юны Жыкгімонт
ідзе на свет падлеткавай вайною,
кранальна эпатуючы beau monde
кіслотнаю фрызураю і мною.
Мой Жыкгімонт саромеецца слоў
“аральны сэкс” і так баіца маці,
ёй хлусячы пра сеймы і паслоў,
калі ў палацы Пацаў зноўку party.
Мой Жыкгімонт – завостранае “кг”
бы выбух у каханнем поўным роце.
O mon petit prince, je suis très fatiguée,
хадзем ад іх, мой любы Жыкгімонце…
/…/
Бо ёсць адно, што болей не міне,
пра што пакуль што думаецца ўпотай:
мой Жыкгімонт ужо жыве ўва мне
маленькай сарамліваю зікготай.
Вільня 1547 г.
Змешчаная ў сеціве як “Barbara Radziwil’s Livejournal (урыўкі з інтэрнэт-дзённіка ~barbara_r)” і добра сустрэтая беларускімі інтэрнэт-чытачамі, паэма яшчэ да публікацыі ў кнізе была перакладзеная на некалькі “зацікаўленых” спадчынай ВКЛ моў (літоўскую, польскую, украінскую, рускую) і зрабіла сваю аўтарку адной з лідарак сучаснай беларускай літаратуры.
Мінула колькі гадоў, за якія пісьменніца праявіла сябе як перакладчыца некалькіх важных раманаў – і арганізатарка некалькіх майстар-класаў для маладых літаратараў, сур’ёзная журналістка-культаглядальніца – і правакатыўная эсэістка-блогерка, намесніца старшыні Беларускага ПЭНа – і адна са стваральніц скандальнага календара з аголенымі літаратарамі “Канец словаў”, першая сакратарка літаратурнай прэміі Гедройця – і куратарка выдавецкай серыі “Амерыканка”, дзякуючы якой па-беларуску з’явіліся Кен Кізі і Маргарэт Этвуд, Чак Паланік і Чарлз Букоўскі.
«Сарматыя»: вершы – поштай
І ўрэшце ўсё вярнулася на кругі свае: Марыя Мартысевіч напісала паэтычную кнігу “Сарматыя” – і зноў з ухілам у лірычны эпас, цяпер кніга і ёсць адной суцэльнай паэмай, гераіня якой “завісае” (ва ўсіх сэнсах слова) між нашым невядомым мінулым і няпэўнай сучаснасцю, між легендарнай Сарматыяй – і сённяшняй РБ, не менш загадкавай для ўсіх, уключаючы саміх беларусаў. Сапраўды, пра што апавядае наступны тэкст?
Я ніколі не бачыла іншай краіны, дзе
гэтак часта пытаюцца: хто мы й куды ідзем? –
і шалеюць гэтак, чуючы ад мудрацоў,
што яны – дурачкі на дарозе ў канец канцоў.
Вельмі часта бывае, што гэтыя мудрацы
звінавачваюцца ў празмерным спажыванні мацы
і выганяюцца з горада пад гарматы.
На іх месца прыходзяць іншыя мудрацы,
якія гавораць ім, што яны – малайцы,
бо мудрэц – гэта той, хто хваліць ва ўсім сармата.
“Сарматы, – тлумачыцца ў пачатку кнігі, – напаўміфічныя качэўнікі, апісаныя яшчэ Герадотам. Іх плямёны засялялі Паўночнае Прычарнамор’е ў ІІІ-IV ст. н.э. Праз тузін стагоддзяў ад іх пачала весці свой род шляхта Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай, адмяжоўваючыся такім чынам ад сялянскага саслоўя”. І далей: “Аўтарка паэмы спрабуе пачуць водгулле гэтага “старога добрага шляхецкага сарматызму” ў Беларусі ХХІ стагоддзя”. Спраўдзіць, наколькі сур’ёзна, а наколькі іранічна ўжытае гэтае акрэсленне “старога добрага”, чытач можа з першых радкоў паэмы, дзе “з месца ў кар’ер” руйнуюцца нашыя ўнутранага ўжытку міфы пра шматкультурнасць і талерантнасць, пра гарманічныя стасункі ды роўнасць між мужчынам і жанчынай, дзе ствараецца амаль фізічнае адчуванне ўсур’ёз і надоўга спыненага часу. Гэта ўсё пра якую эпоху, пра які народ і якое грамадства?
Нават сінагогі тут – абарончага тыпу,
мне неяк страшна падумаць пра іх мячэты.
Вось, калі сцісла, motto майго бэд трыпу:
хочаш быць з іх мужчынам – бяры мачэтэ.
Час нерухомее ў жылах ад маразоў –
месяц без сну і пяць стагоддзяў без візы.
Рэчы тут маюць больш за адзін назоў.
Я буду трымаць цябе ў курсе.
Твая Алаіза.
Паэма напісаная ў эпісталярнай форме і складаецца з трыццаці вершаваных лістоў. Іх адпраўніца – госця Сарматыі, верагодна – жыхарка Заходняй Еўропы, што назірае й апісвае, часам іранічна, часам вельмі крытычна, сармацкія звычаі (“Напішу пазней пра іншыя забабоны”), але звязаная пачуццямі з адным сарматам (“А я выбіраю сокала пры ягоным плячы”). Сваё імя яна называе толькі аднойчы, у цытаваным вышэй лісце. Камусьці з чытачоў яно адразу нагадае пра сапраўднае імя пісьменніцы Цёткі – асветніцы, але часцей палымянай змагаркі. (“Мы не з гіпсу, мы – з камення, / Мы – з жалеза, мы – са сталі, / Нас кавалі у пламенні, / Каб мацнейшымі мы сталі. / Цяпер, братцы, мы з граніту, / Душа наша з дынаміту, / Рука цвёрда, грудзь акута, / Пара, братцы, парваць пута!”)
Камусьці іншаму яно нагадае сярэднявечную гісторыю кахання філосафа Абеляра і яго вучаніцы Элаізы, унікальнай для свайго часу ўсебакова адукаванай асобы, што выдатна ведала філасофію і класічныя мовы; перажыўшы трагедыю Абеляра, яна сышла ў манастыр і пакінула пасля сябе цікавыя лісты. Яшчэ некаму згадаецца знакамітая “Юлія, або Новая Элаіза”, асветніцкі, сентыменталісцкі (і таксама эпісталярны!) твор Жана-Жака Русо – раман пра свабоду, роўнасць і братэрства: свабоду парушаць кансерватыўныя табу, роўнасць у шчырым каханні, што руйнуе анахранічныя саслоўныя перагародкі, і братэрства (сястрынства) як апошні спосаб быць разам, калі шчаслівае каханне ўжо немагчымае.
У “асветніцкі” код укладаюцца не толькі сентыменталісцкія матывы справядлівых/несправядлівых узаемін розных палоў і класаў, але і такі прыём, які рускія фармалісты ў свой час назвалі б “здзіўненнем” (“остранением”). Менавіта ў часы Асветніцтва, у жанры філасофскага раману, з’явілася традыцыя паказваць і крытыкаваць свае заганы вачыма нязвыклых да іх “чужынцаў” (бо з боку яно відней). Мантэск’ё высмеяў еўрапейскія забабоны ад імя прыдуманых “персаў”, якія пішуць адно аднаму лісты, а Вальтэр іранізуе з зямлян вуснамі разумных касмічных прыхадняў. І там, і там госці шчыра здзіўляюцца дзівосам, якія бачаць. Так і з оптыкай нашай уважлівай “незалежнай назіральніцы”, якая пазбаўляе нас шчаслівых ілюзій што да ўласнай “цывілізаванай” гісторыі:
Уяўляеш, яны выбіраюць сабе каралёў,
галасуюць, каго не любіць і чым снедаць сёння.
Калі снег аблазіць з чорнага мяса палёў,
тут надыходзіць вясна і пара на соймы.
Я паехала падзівіцца на гэты цуд,
на свабоду, якой ніколі не ведала дома,
на братэрства і роўнасць, якія так цэняць тут…
Не, усё як ва ўсіх: папойка – імша – пагромы.
Яшчэ больш лютую сатыру дазваляюць разгарнуць традыцыі памфлету з яго гратэскам. “Снег тут, сястра, мае падвойнае дно. / Снегу тут вельмі многа трэба зімою, / бо пад снегам яны хаваюць сваё лайно, / здобранае халерай і бубоннай чумою”. Ёсць сярод лістоў і “палітычныя памфлеты”, якія можна было б назваць “сармацкімі дэматыватарамі”. Аўтарка дэміфалагізуе нашы патрыятычныя міфы. (“Вільня – важна. Вільняй, сястра, прырастае сармат. / Вільняй у спрэчках ён ставіць і шах, і мат, / і тым больш рашуча, чым менш ён у спрэчках сільны. / Вось скажы сармату, што дом у яго – каземат, / ён табе з пляча: не адразу будуецца Вільня”.) Аб’ектам іроніі робяцца хутчэй нашыя сённяшнія фантомныя болі і, так бы мовіць, настальгія па немагчымым. Зрэшты, што да фразеалогіі, усё вельмі нават магчыма і сёння. Прыходзіш ты, скажам, у касу “Белавіі”. А табе ветліва кажуць, што танных білетаў няма, бо і лаўкостаў няма. Але не адчайвайцеся, некалі будуць, не адразу Вільня будавалася!
І зусім ужо забаўна выглядае ў паэме дэканструкцыя амбітнага канцэпту “ад мора да мора”. Забаўна, бо зусім ужо відочна паказвае зазор між (невядома, ці нашым) мінулым і (дакладна нашай) сучаснасцю:
Мора сармата – гэта пара партоў,
у якія яго не пускаюць без пашпартоў,
і калі яго выпускаюць з цёмнай каморы,
ён, як абвараны, бегае ад мора да мора.
Рытуал прывітання з морам, развітання з морам –
мора наўпрост кіруе ягоным гуморам.
Тыдзень ляжыць на хвалях – і год жыве.
Мора сармата разліваецца ў яго ў галаве.
(Дарэчы, цалкам заканамерна, што побач з лістом пра “мора сармата” з’яўляюцца “мова” і “мода сарматаў”, бо перад намі не зборнік разрозненых, нават тэматычна блізкіх, вершаў, а менавіта кніга са строга прадуманай кампазіцыяй, дзе кожная частка перацякае ў наступную – можна сказаць, “пераміргваецца” з ёй.)
Памфлетныя поўхі ў духу Джонатана Свіфта дазваляюць зрываць усялякія маскі, якія так доўга насіліся на тварах, што бадай папрырасталі да іх, напрыклад, маску памяркоўнасці й рахманасці, пад якой можа хавацца самая махровая ксенафобія. (“Зомбі – гэта смярдзючая падла і гніль зямлі, / што ўзнялася з магілаў і, не ўваскросшы, ходзіць. / Горш за зомбі быць можа толькі адно – маскалі: / вось ад іх дакладна ніхто тут не хоча паходзіць”.) А таксама – добра даюць рады нашай празмернай пыхлівасці, паказваючы адноснасць уяўленняў пра чалавечую (і, вядома ж, нашу, “сармацкую”) выключнасць, веліч і розум: “Тут прынята на людзях я.аць кароў і кабыл – / але важна рабіць гэта годна і шанаўліва”.
Але побач з асветніцкімі мы знойдзем у паэме і найлепшыя традыцыі барока. Напрыклад, знакаміты прынцып спалучэння неспалучальнага (discordia concors). Так, між дзвюма найбольш гратэскавымі й па-памфлетнаму правакацыйнымі строфамі пра кароў, кабыл і тое, што з імі робіцца, мы чытаем адно з самых аўтабіяграфічных чатырохрадкоўяў, цалкам шчырае прызнанне, дзе дыстанцыя між апавядальніцай і аўтаркай, лічы, адсутнічае:
Мне няспынна кажуць, што са мною не так:
я высокая, гучна смяюся, нашу каралі.
Яны кажуць, мой розум – гэта трывожны знак,
што ўва мне бракуе прыстойнасці і маралі.
Паэтка не імкнецца да монастылістычнасці (усякі класіцызм выглядаў бы падазрона таталітарна), наадварот, сутыкае высокае і нізкае, узнёслае і хуліганскае: “Я раздзялю з ім пекла, зямлю і рай – / толькі спярша разбяруся з адной сукай”. Гэтыя кантрасты добра відаць як на ўзроўні словазлучэнняў (“Бог і д’ябал… батляцца” – нішто сабе гукапіс, праўда?), так і ў рыфмах. Выносячы ў канец радка слова “каханне”, аўтарка ўсведамляе, якой прадказальнай і сцёртай будзе большасць вядомых нам беларускіх варыянтаў – і жыўцом рыфмуе ангельскае “honey”, запісваючы яго кірыліцай:
Бог і д’ябал тут ярасна батляцца ў кожнай душы,
з гэткім прыходам не да гасцей ім, хані.
Не прыязджай сюды, лепей часцей пішы;
ўсё адно тут няма чым займацца, апроч кахання.
Гэтае нечаканае заканчэнне – “апроч кахання” – шмат кажа пра паэтыку “Сарматыі”. Тут побач з дзеясловам “займацца” фінальнае слова ў вершы выглядае яшчэ досыць іранічным, але некалькі суседніх пасланняў “праясняюць” намеры іх адпраўніцы. Ліст можа быць пра што заўгодна – напрыклад, пра канец эпохі, прычым з “эпохай” будзе рыфмавацца тое, што з ёй і рыфмуецца, – але скончыцца ён на выразна эратычнай ноце:
Нехта п’е, нехта моліцца,
нехта каўчэг габлюе,
нехта складае прысягу
на вернасць новаму краю.
Я таксама думаю:
важна хутчэй, што раблю я,
напрыклад, валасы ягоныя
пальцамі перабіраю.
Бо апроч асветніцкага і барочнага кодаў у паэме чытаецца і код гуманістычны, рэнесансавы (ледзь не напісаў “адраджэнскі”). Калі ў хрэстаматыях беларускай інтымнай лірыкі “пачынаецца ўсё з любві”, то ў лістах з “Сарматыі” любоўю хутчэй усё заканчваецца. Часам – насуперак і наперакор усяму папярэдняму “цырку”, што адбываецца ў амаль кожнай частцы паэмы: “Аўстэрыя, дзе я ўсё гэта зараз пішу, / поўніцца падарожнымі цыркачамі. / Удзень мяне апаноўвае іхні шум. / Але запытай, хто валодае маімі начамі”.
Калі навокал цябе – “вечныя дзеці Беларусі” (метафара В. Акудовіча), ты мімаволі пачуваешся такой сабе Мэры Попінс для інфантыльных дарослых. А з даступных табе радасцяў – толькі “золак, ахутаны туманам” і “далягляды ў барвах бэзу”, як з боскай мовы паланезаў пераклаў на чалавечую паэт, чыё прозвішча трохі нагадвае пра сакалінае паляванне ў “Сарматыі”. І ўжо вось-вось загучаць табе “нябёсныя арганы”, нагадваючы, што вецер перамяніўся – і пара звальваць адсюль (“не адразу Вільня будавалася!”) першым-лепшым лаўкостам:
Ужо Яслі на небе напоўненыя аўсом,
у сузор’і Рыбаў пячэцца гефілтэ сом,
і Вялікі Воз ля заезні гальмуе юзам,
і вось-вось за пагоркам пабачу бацькоўскі дом…
Але ўранні ён будзіць мяне – і я застаюся.
Дарэчы, нармальна зваліць з гэтага “лапіка бруду” можна толькі ў адным кірунку. І яшчэ Ўільям наш Шэкспір некалькі разоў сур’ёзна задумваўся, ці не замовіць квіток у адзін бок. Напрыклад, у знакамітым 66-м санеце, што неаднаразова перакладаўся і на шматпакутную мову сарматаў. Логіка з пэўнасцю тая ж, што і ў любоўных лістах дадзенай паэмы. На чатырнаццаць радкоў – два заклікі да смерці плюс адзінаццаць аргументаў, чаму далейшае жыццё не мае ніякага сэнсу. І фінальны радок, нечаканая пуэнта, што пярэчыць усяму папярэдняму:
Зняможаны, малю ратунку ў смерці,
Бо ходзіць варты долі ў жабраках,
І ўсё як ёсць нікчэмнасць прагне сцерці,
І вера ўся ў знявераных руках,
І ганьбу пакрывае пазалота,
І цноту грубасць на таргі вядзе,
І слаўная зняслаўлена істота,
І сілу немач ссільвае ў бядзе…
І гэтак далей у перакладзе Рыгора Барадуліна, аж да завяршэння: “Зняможаны, зірнуў бы ў вочы смерці, / Ды як любоў самотна жыцьме ў свеце?”
Менавіта любоў “трымае” і лірычнага героя санетаў, і нашу гераіню – як на зямлі наагул, так і на канкрэтнай (роднай або не, як пашанцуе) зямельцы. І менавіта любоў (не сатыра, не іронія, не ідэалогія, не правакацыі і г.д.) – той галоўны аўтарскі мэсідж, на якім “трымаецца” ўвесь твор. (Гэта тонка адчула дызайнерка кнігі і падзяліла на вокладцы назву “САРМАТЫЯ” так, каб у ёй выразна прачытваліся “ТЫ” і “Я”.) Любоў ёсць галоўным вычынам гераіні і ейным жа галоўным злачынствам, за якім надыдзе й пакаранне. Пра гэта й адзіны ў паэме ліст, які адпраўніца пажадала фармальна вылучыць, – манарымам і не абы-якой алітэрацыяй:
Я засынаю й бачу ў кашмарным сне,
як ён кашулю развязвае не на мне.
І шэрыя плямы поту на яе палатне
не ад таго, што пот выцякаў з мяне.
І памятасць гэтая на густым дзірване
не пада мною, і гэта не праз мяне
драпіны чырванеюць на ягоным сцягне.
І шурпаты рот, што раменніц маіх не кране,
не пра мяне прамянее ўсмешкаю, не.
Прачынаюся поруч. Не – пра мяне, мяне.
Гэта ўсё пра мяне. І расплата не праміне.
Школьным настаўнікам ды ўніверсітэцкім выкладчыкам мовы й літаратуры няпроста будзе, як яны прызвычаіліся, падзяліць гэтую “любоў” на “любоў” і “каханне”, а самі лісты – на “інтымную” й “патрыятычную” лірыку. Бо апошняя тут таксама паўсюль. Думаецца, невыпадкова ў трыццатым лісце паэмы – у яе кодзе – у першых жа рыфмах з’яўляюцца “куст” і “рабіна”. З’яўляюцца як бы паасобку. Першы – як біблейскі цярновы куст, які гарыць агнём, але не згарае. Другая – у сувязі з абвінавачаннем гераіні ў чарадзействе. Але, “сустрэўшыся” ў вершы, яны выразна адсылаюць да хрэстаматыйнай “Тугі па радзіме” Марыны Цвятаевай, дзе ўсё таксама пабудаванае “ад супраціўнага”. Любоў да айчыны даводзіцца наперакор абставінам і ўсім рацыянальным аргументам – і заяўляе (ды што там, голасна крычыць!) пра сябе толькі ў апошніх радках:
Всяк дом мне чужд, всяк храм мне пуст,
И всё – равно, и всё – едино.
Но если по дороге – куст
Встает, особенно – рябина…
Так і Сарматыю можна любіць хіба што насуперак ёй самой. Але і не палюбіць немагчыма – вядома ж, калі выжывеш. У паэме гэта фармулюецца амаль ніцшэанскай формулай з лёгкай папраўкай на “стакгольмскі сіндром”: “Тое, што нас не заб’е, мы пасля палюбім” або, трохі пазней: “Мы без памяці любім тое, што нас не забіла”.
Даўшы сваёй гераіні сапраўднае імя Цёткі, аўтарка воляй-няволяй змушае яе разгортваць і агучваць пэўную жаночую альтэрнатыву “Мужыцкай праўдзе” (калі разумець “мужыка” не сацыяльна, а гендарна). Адсюль і заканамерны вынік – фінальны “Ліст з-пад шыбеніцы”, дакладней “З вогнішча – ліст…”, бо апавядальніцу прадказальна (для грамадства, што яе атачае) спальваюць як ведзьму.
Апошняе пытанне, якім гераіня паэмы развітваецца з жыццём: “Але ўсё-ткі – / што розніць булку і каравай?” – можа выклікаць шмат мудрагелістых інтэрпрэтацый культуралагічнага кшталту. Хтось задумаецца пра “каравайны” вясельны абрад і “булкавыя” велікодныя рытуалы як супрацьпастаўленне простага чалавечага шчасця з сям’ёй і дзецьмі – ахвярапрынашэнню і ўваскрашэнню, прынамсі, у добрай памяці не зусім тваіх нашчадкаў, бо сваіх ты на свеце не пакінеш (адвечны выбар Прадславы-Еўфрасінні). Хтось іншы заўважыць, што не ўсё так безнадзейна-тагасветна і не пара яшчэ развітвацца з зямным, пакуль гераіняй кіруе прага даследчыцы, палкі інтарэс да гэтага свету і, даруйце таўталогію, жывога жыцця ва ўсіх яго дэталях. (“Можа, мы – апошнія паэты, / Што вось так цікавяцца зямлёй?”, М. Танк.)
А яшчэ, выбачайце, “булка і каравай”, як у той не зусім прыстойнай рускай загадцы пра “парыкмахера” і “херувіма”, розняцца тым, што ў “булкі” КА ззаду, а ў “каравая” – спераду.
—
З вогнішча – ліст. Вогнішча – як з куста.
Яны мне сказалі, адна я вартая ста
тых, што на шкоду заломваюць вецце рабіне.
Сведкаў гэтулькі – не давялося кідаць у стаў:
заўтра ставяць на стос пры старой касцельнай драбіне.
З таго, што я зразумела, мая віна
ў тым, што ваш кожны рух для мяне – навіна,
што прыгрэлася ў золкім Эдэме падступнай змяёю.
Паглядала наўкола саміцаю цікуна –
але я цікавала хіба за ўсмешкай тваёю.
Я не запомніла іншых прыкмет, апрача
шнару таго, што ад смочкі ў цябе да пляча,
але вось, апяклася, як Галя з тою сасною.
Над ваколіцамі надоўга завісне чад:
будзеш згадваць мяне, калі падгарыць мясное.
Кату, каб перш забіў, заплаці пабольш.
Мабыць, аднойчы б я згатавала боршч,
стала б адрозніваць булку ад каравая.
Не, ты не плачаш – гэта асенні дождж
з вуснаў тваіх вусны мае змывае.
Кнігі ды рукапісы адашлі маім,
можа, хоць гэтае не ператворыцца ў дым:
хай чытачы рассудзяць, хто тут падсудны.
Перш чым зрабіцца ў акне тваім ромбам слюды,
прысак мой ляжа ў зямлю і нацэдзіць вады
для той самай блізкай да нашага дому студні.
Не сумуй.
Бывай.
Але ўсё-ткі –
што розніць булку і каравай?
Андрэй Хадановіч
