Часам на Радзіме для рэалізацыі чагосьці не хапае — і беларусы з’язджаюць. З’язджаюць па лепшае жыццё і самарэалізацыю. З’язджаюць, каб дамагчыся поспеху і прызнання ў свеце. Відавочна, такіх менш. Але ў першую чаргу яны ў іншых краінах фармуюць меркаванне пра нас як нацыю. Менавіта пра такіх беларусаў — сумесны праект “Я “нарадзіўся” там” часопіса “Большой” і грамадскай кампаніі “Будзьма беларусамі!“. Ведаем сваіх, шануем сваіх і ганарымся імі!
Поўную рускамоўную версію інтэрв’ю чытайце на сайце www.bolshoi.by
Беларускамоўная версія — на сайце www.budzma.org.
Алена Бачанава – заснавальнік і кіраўнік Міжнароднага Альтэрнатыўнага Руху “РокФронт”, які існуе як ініцыятыўная група з 2003 года. Сюды ўваходзяць рок-музыкі, маладыя, поўныя ідэй фатографы і мастакі, дзеячы тэатра, якія імкнуцца да новых форм мастацтва. Асноўная задача руху –інтэграцыя культуры постсавецкай прасторы ў Германіі. “За ўнёсак у культурную інтэграцыю” Алена ўганараваная прэміяй адміністрацыі г. Гамбурга.
Толькі што мы былі ў цэнтры Гамбурга: паважна плёскаўся каля ног Альстэр, павольна шпацыравалі бабулькі з сабачкамі. А праз паўхвіліны – “прывітанне-прывітанне” – пад’езд – паварот направа і – жых! – стужка часу адкруціць назад – апынуліся на Радзіме. Прычым, часоў Саюза – у прыбіральні на сцяне вісіць балалайка, у пакоях – вымпелы з да болю знаёмымі лозунгамі, бюст Леніна на стале… Карціну завяршаў тоўсты, горача любімы кот. Гаспадыня кватэры – Лена Бачанава – заснавальнік і кіраўнік арганізацыі Рок-Фронт, адна з арганізатараў мясцовага кінафоруму.
– Для тых, хто прыехаў сюды ва ўзросце 15–20 гадоў, гэта была вымушаная эміграцыя. За мяне, як і за каго, усё вырашылі дарослыя. Тата мой заўсёды хацеў з’ехаць, ім там было цесна. Ну і нацыянальнасць прадугледжвала. Запрашэнні прыходзілі пастаянна: у Ізраіль, Амерыку – стосамі ляжалі. Усё упіралася ў дазвол на выезд ад бабулі з дзядулем. Тыя доўга не згаджаліся. А потым, калі здарылася рэформа Паўлава і яны страцілі ўсе свае назапашвання, здаліся і дазвол далі. Тата ў мяне ў Мінску бізнесам займаўся. А тады ж дзікія часы былі: рэкет і іншая лухта, у лес вывозілі, палохалі… Таму, калі прыйшло запрашэнне ў Нямеччыну, усё вырашылася хутка. Я тады яшчэ ў школе вучылася, але да моманту ад’езду паспела яе скончыць. Менавіта скончыць, вучобай гэта складана было назваць. Хоць тады, у 90-я, усе так “вучыліся”. Дзяўчаткі – з сумачкамі, шакаладкамі, форму знялі… карацей, беспрадзел.
У Германіі практычна ўсё трэба было пачынаць з нуля. Доўга вучыла мову – у Мінску быў англійская – думала паступаць. А тут тады сістэма была такая, што трэба было давучвацца і пацвярджаць атэстат, нашы ж не прызнавалі. І тое, што тут вучылі 15-гадовыя, мне 19-гадовай, ужо якая лічыць сябе дарослай, трэба было вучыць зноўку. Ну, карацей, я псіханула і сышла. Так ні ў які ВНУ і не паступіла. Мець зносіны таксама не было з кім. Нямецкія падлеткі зусім не цікавыя мне былі. Яны па-іншаму развіваюцца, пазней сталеюць. Тут “моладзь” – гэта да 30 гадоў. Яны дзеці: безадказныя і не жадаюць самастойнасці. Для нас смешна, а тут да 27 гадоў яшчэ «дзіцячыя» грошы атрымліваюць.
Я цяпер вось думаю пра бацькоў: гэта ж якімі трэба было быць псіхамі, каб такое зрабіць! Але такія сітуацыі вельмі мабілізуюць. Яны справіліся. І я таксама. Праўда цяжка і не без сямейных драм.
– А калі пра радасці?
Адзінай радасцю быў горад – у яго я адразу закахалася, нягледзячы на ўвесь псіхалагічны жах. Мы трапілі жыць прама ў цэнтр, побач са старадаўняй царквой. Лічу, што тады пашанцавала дзіка.
Потым я жыла шмат дзе. У Гельдфільдзе, напрыклад, – адмысловым гета для рускіх, туркаў, рознага роду маргінальных элементаў… Там было адчуванне, што ты нікуды і не ад’язджаў – панэльныя дамы, пануры выгляд, усе бедныя і злыя. У мяне суседзі былі – паволжскія немцы. Яны дзяўчынак гвалтавалі. Я чула, як тыя аралі. Паліцыю выклікала, баялася дадому хадзіць. У суседнім пад’ездзе бацькі голадам замарылі 4-гадовую дзяўчынку. На 5 гадоў я там затрымалася, але была шчаслівая, што з’ехала ад бацькоў і жыву асобна. На Рэпербане таксама жыла. Там у нас такая класная кватэрка была, з камінам. Усё, што было драўлянае ў ёй, пайшло на дровы. (Смяецца) Улюбёны раён у Гамбургу – Штэрншансэ. Калісьці гэта была тэрыторыя Даніі, а цяпер вось – моладзевы творчы раён. Я доўга міма яго хадзіла, пакуль раптам не “ўбачыла”. Падумала, што апынулася ў Парыжы – вузенькія вулачкі, графіці на сценах, асаблівая, ня нямецкая, атмасфера.
– Ці шчыльна кантактуеш з эмігрантамі з былога Саюза?
Так, у мяне праца з імі звязаная. І наогул, адно выцекла з другога. Спачатку тут склалася цікавая руская кам’юніці, людзі таленавітыя, цікавыя з’явіліся, а потым з’явілася і праца. З Беларусі, праўда, вельмі мала. Я калісьці жудасна перажывала, шукала. Калі прыязджаеш, першыя тры гады галоўнае пытанне да ўсіх – адкуль? Тымі, хто даўно жыве, такое пытанне не задаецца, калі толькі чалавек сам не скажа.
У стагоддзе інтэрнэту пытанні камунікацыі вырашаюцца проста. З сябрамі і будучым мужам Лена пазнаёмілася на партале Okean.de, дзе канцэнтравана сабраліся выхадцы з постсавецкай прасторы. У выніку з сябрамі-музыкамі яны сталі рабіць “Маёўку”, якая з часам перарасла ў вялікі фестываль.
– Мы проста пайшлі ў клуб, і сказалі, што ёсць цікавы гурт. Гурт паграў “на шапку”, сабраў еўра 150. Нас паклікалі зноў. У выніку, мы і там сталі рабіць фестываль. Потым выявілася, што ў іншых гарадах таксама ёсць рускамоўныя гурты, якія граюць рок. Пачалі іх запрашаць. Немцам спадабалася, ну і нам, само сабой.
Насамрэч, проста не было месца, дзе можна было б граць любімую музыку. А падабаўся тады рускі рок. Вось і давялося зрабіць сваё. Зараз падабаецца электронная музыка. Гэтым летам Эдзік (муж) адзначаў дзень нараджэнне за горадам. Эльба, прыгажосць, плаваць можна… Прывезлі калонкі і наладзілі дыскатэку. У нейкі момант я падымаю галаву і бачу, што на нас насоўваюцца людзі, чалавек 150. Нейкім чынам яны даведаліся, патэлефанавалі сябрам. Да мяне потым падышоў хлопец і сказаў: “Вось так нараджаюцца фестывалі”. Вось мы зараз і думаем, можа электронны зрабіць?
Нам важна быць адкрытымі для немцаў. Раней мы чамусьці думалі, што яны нас, рускіх, вельмі не любяць. А на самай справе – гэта не так. Больш за тое, тое, што робім мы – цікава немцам. Мы не спяваем “Калінку-малінку”, з балалайкамі і з медзведзЯмі не выступаем. Мы знаёмім іх з нашай культурай, у шырокім сэнсе гэтага слова. Напрыклад, вельмі любім піражкі. І першыя гады пяцёра дзяўчатак сядалі і пяклі іх усю ноч, а потым прадавалі на “Маёўцы”. Яшчэ шашлыкі рабілі. Боршч мой знаёмы немец любіць. І я гатавала – рондаль літраў на 10. І ўсё з’ядалася. Зараз сама рэдка, што раблю – прасцей замовіць. А немцы, яны любяць асаблівасці нацыянальнай кухні.
“Рок-Фронт” – гэта не толькі музыка, але і пункт збору разнастайных творчых ініцыятыў. Афіцыйна праект існуе з 2004 года. Лена, якая не ўмела ні спяваць, ні граць, узяла на сябе самую цяжкую працу – арганізацыйную.
Пасля гэтага ўсякім паспела перазаймацца: і ды-джэем была, і на касе сядзела, і фатографам, і гукатэхнікам была. Ва ўсім разбіраюся. Калі выпадае адно звяно, яму трэба хутка знайсці замену. Вось і давялося навучыцца.
З вялікай скрыні пачалі з’яўляцца афішы – Мумій Троль, Земфіра, АукцЫон, ДДТ, тэатр “19” з Харкава… о, родная “Серебряная свадьба”. Яны – ці не адзіныя з беларусаў, з кім Лена працавала. Атрымалася, як усё добрае, выпадкова. Затое на наступныя канцэрты збіраліся ўжо поўныя залы.
Следам за афішамі з’явіліся дыпломы. Высветлілася, што за ўнёсак у культурную інтэграцыю Алена Бачанава адзначана прэміяй ад адміністрацыі Гамбурга. Акрамя гэтага, яна засядае ў інтэграцыйным савеце горада.
– Калісьці музыкі, канцэрты якіх я зараз арганізую, былі маімі ідаламі. Казка сышла. Цяпер гэта руціна. Іх трэба пасяліць, накарміць, штосьці паказаць. Перажываю заўсёды. Ёсць такое няпісанае правіла – у тэатр прыходзяць своечасова, на канцэрты – заўсёды спазняюцца. Гэты час чакання, калі няма людзей, – вельмі вялікі стрэс. Так што на канцэрты я зараз не хаджу, стаю за кулісамі ў найлепшым выпадку. Канцэрт сабе і канцэрт. Ды і наогул, настаў дзіўны час, калі я музыку амаль не слухаю. Перарасла, надакучыла, наслухалася… не ведаю. Спрабую знайсці нешта новае, у выніку разумею, што Дорс, Нірвана… – гэта назаўсёды!
Грукнулі ўваходныя дзверы. На парозе вырас чалавек з пакетам у руках.
– А гэта мой муж, Эдзік. Ён таксама выбітны, але толькі з Піцера.
– Так, здароў! Я тут выходзіў у краму па пі… па каву. Вы каву будзеце?
Пах свежазмолатай кавы змешваецца з пахам цыгарэт. Лена шмат паліць. Эдзік шмат і смачна распавядае. Ён родам з Піцера. Зараз здымае дакументальнае кіно для нямецкага тэлебачання. Паралельна яны з Ленай робяць Кінафорум. Праехаць столькі кіламетраў, каб піць каву і гутарыць на цалкам сабе піцерскай кухні!
Эдзік:
– У Гамбургу, і наогул у Нямеччыне не было фестывалю рускага кіно. А рускіх тут – самі разумееце. І вось аднойчы ў кінатэатр “Метраполіс” прыйшла арганізацыя немцаў з Расіі (ні ў якім разе не блытаць з рускімі немцамі, яны крыўдзяцца вельмі) з ідэяй паказаць там фільм пра саміх сябе. Ну, зразумела, якога ўзроўню фільм. Ніякага. І тады адзін знаёмы немец падцягнуў нас, у якасці прадстаўнікоў маладога пакалення. Я якраз тады зняў дакументальнае кіно пра 2 немцаў, якія вярнуліся ў Расію пасля 14 гадоў жыцця ў Германіі. Дык вось… Нас падтрымаў кінатэатр, піцерскія партнёры, і неяк вельмі выпадкова мы прывезлі сюды Аляксандра Растаргуева, рэжысёра-дакументаліста, тады яшчэ не моцна раскручанага. Смешна, але мы пра яго ўвогуле нічога не ведалі. Прыязджаем у кінатэатр, а да яго падыходзяць немцы, знаёмяцца, аўтограф просяць. У выніку, першы Кінафорум атрымаў выдатны фідбэк і нечакана адразу выйшаў на добры ўзровень.
Мы стараемся трымаць тонкую мяжу паміж масавым кіно і арт-хаўсам. Знайсці добрыя карціны складана, але пакуль – цьфу-цьфу. Працуем з цікавымі рэжысёрамі, стараемся паказваць толькі новыя фільмы. Большасць з іх, як правіла, у Расіі не прызначаныя да адкрытага паказу, бо вострасацыяльныя. На фільмы прыходзяць і немцы, і рускія, і ніколі нельга адгадаць, каго будзе больш сёння. Аднойчы паказвалі фільм сумеснай вытворчасці. Спадабалася рэакцыя залы: немцы і рускія смяяліся ў розных месцах.
Гэта цяжка, але прыходзіцца лічыцца з нямецкай прыстойнасцю.
– А наогул, немцы розныя. Так, яны вельмі структураваныя, але гэта дапамагае з імі працаваць. Калі што сказалі – будзе жалезна. Вельмі многае тут адбываецца толькі на чэсным слове. Гэта значыць, калі людзі паціснулі адзін аднаму рукі – усё, ніякіх дамоў не трэба! Усё і так будзе дакладна, сумленна і ў тэрмін выканана. Менавіта ў Гамбургу гэтая нямецкая сумленнасць і прыстойнасць на высокім узроўні, пры гэтым кансерватызму не так шмат. Што важна. Бо, калі адно накладваецца на іншае, рускаму чалавеку, схільнаму да раздзяўбайства, жыць становіцца невыносна.
– З імправізацыяй тут складана. Так, хацелася б часам без папярэдняга званка прыйсці ў госці да сяброў. Але так не прынята. У мяне адзін раз за ўвесь час, (я так узрадавалася!), прыйшла суседка і пазычыла соль. На наступны дзень вярнула новы пачак, праўда.
А яшчэ немцы вельмі мабільныя – жывуць у адным месцы, вучацца – у другім, працуюць – у трэцім. Перамена месца для іх – не праблема. Па статыстыцы гэта самая “падарожная” нацыя. І гэтыя падарожжы – актыўныя. На трасе Масква-Уладзівасток, яны сустракаюцца часцей, чым прадстаўнікі іншых нацый. У Тайланд любы дурань з’ездзіць можа А ў Сібір? Яны, вядома, вельмі цікавяцца.
Пры гэтым, у іх вельмі зрушанае стаўленне да сям’і. Тут няма сямейнасці, як прынята на постсавецкай прасторы. У нас традыцыйна сям’я – гэта тыл, дзе заўсёды падтрымаюць, акажуць дапамогу, гэта абавязак на жыццё. Тут – часта бывае, што да 28 гадоў “дзіця” жыве ў сям’і, а потым з’язджае ў іншы горад, і ў яго няма кантакту з бацькамі наогул, толькі на Каляды. Браты і сёстры не асоба маюць зносіны, кожны сам за сябе. Ёсць знаёмы хлопец, у якога тата – кіраўнік канцэрна па вытворчасці адзення, тыпу ОТТО. Дык вось, бацька не даў яму ніякіх патуранняў у бізнэсе, ніякага сямейнага блату. Тут вельмі баяцца абвінавачвання ў чым-небудзь падобным.
І ёсць чаму баяцца. Вось прыклад: шэф адной сеткі па продажы бытавой тэхнікі неяк вырашыў, што плаціць занадта шмат сваім супрацоўнікам. А іх было каля 2000 чалавек. Тады ён абвясціў сябе банкрутам, звольніў усіх, переназваўся і наняў супрацоўнікаў назад па новым тарыфе. Але пра гэта даведалася прэса. Грамадства зрэагавала імгненна. Людзі проста перасталі хадзіць у гэтую краму. Навошта, калі побач падобная крама, няхай і злёгку даражэйшая, а гэты гаспадар – сволач. У выніку, за 2 месяцы, ён не зарабіў нічога, і яму давялося вяртаць усё, як было. Такое тут – запар і побач. Так працуе тут грамадзянская супольнасць.
– Тут людзі вырастаюць з веданнем грошай, з разуменнем, што колькі каштуе. А яшчэ з веданнем, што могуць паўплываць на палітыку, могуць нешта змяніць і ў вялікім, і ў сваім маленькім, асабістым, свеце. Праўда, даходзіць часам да абсурду. Напрыклад, распаўсюджана стукацтва. Сусед няправільна запаркаваўся – тэлефануюць у паліцыю.
А яшчэ немцы вельмі эканомныя, асабліва гамбургскія. Тут недалёка ёсць гарадскія вілы, коштам у мільёны еўра. Мы ведаем гаспадара адной, ён ездзіць на 4 гольфе. Можа ў яго ў гаражы, праўда, яшчэ 2 машыны стаяць, на якіх ён па выходных ездзіць …?
Мастацтва як такога тут робіцца мала.
– Гэта значыць, тусоўка – ёсць, а выніку – не. Яно займае ўсё менш месца ў жыцці, забуксавала эканамічна, ды і стаўленне да яго змянілася: можна пасядзець дома піва папіць, а можна ў тэатр. Для немцаў цяпер гэта раўназначна. Адпаведна, тут папулярныя лёгкія жанры – мюзікл, вадэвілі… тэатральныя пастаноўкі разам з абедам або вячэрай. Тут можна прыйсці ў рэстаран, рэстаран будзе драпіраваны пад тэатр, і там будзе адбывацца нейкае дзейства. Для немцаў нармальна падчас спектакля пайсці купіць піва ў бары, звінець грашыма, бутэлькамі… Рускія артысты ад такога ў шоку бываюць. Няма трапяткога стаўлення да мастацтва. Зараз гэта штодзённасць.
Іншая крайнасць – у Берліне. Жабрачы горад, страх і жах – там усё займаюцца крэатыўнасцю, усе творчыя. І ніхто не зарабляе грошай. Суцэльныя жабракі. У выніку і горад – банкрут, і ўсё ўсім павінны. Бедныя, але сэксуальныя. Галерэя адкрываецца – збіраецца тусоўка. Чаму? Правільна – піва дармовае. І столькі там народу, такі натоўп незразумелых фрыкаў крэатыўных, што нават не цікава. Калі ўпала сцяна, шмат кватэр вызвалілася, частку пасамазахоплівалі, частку за капейкі прадалі, яны і цяпер каштуюць капейкі. Гэта самы танны нямецкі горад для здыму жылля. Уваходныя квіткі на канцэрты ў Берліне заўсёды таннейшыя, чым у цэлым па краіне. Проста таму, што інакш ніхто не пойдзе.
А яшчэ – зрушыліся інтарэсы пакаленняў. Тое, што ў тэатры на спектаклях сядзяць адны бабулі, – гэта яшчэ ладна. Праблема больш сур’ёзная – рамяство губляецца. Калісьці марку “made in Germany” шанавалі ва ўсім свеце менавіта таму, што пакаленні спецыялістаў стаялі за кожнай бытавой дробяззю. Веды і вопыт перадаваліся з пакаленне ў пакаленне. Раней па законе, калі ў цябе невялікая рамесная вытворчасць, то ты быў абавязаны набраць не менш за 15 вучняў. І справа жыла. А зараз майстар-гравіроўшчык і рады б навучыць, ды вучняў няма. І маленькія майстэрні зачыняюцца.
– Моладзь хоча лёгка працаваць і шмат зарабляць на модных прафесіях. У выніку, з 15 чалавек з дыпломамі, добра, калі 1 знойдзе годную працу па спецыяльнасці. Астатнія будуць кукаваць. А вось людзей простых прафесій недабор. Таму працуюць палякі, нядаўна індусаў адкрылі, Прыбалтыка ўся прыехала, запрашаюць спецыялістаў з Расіі. Запрашаюць усіх, хто можа нешта зрабіць рукамі. Гадоў праз 60 будзе дзеяцца нешта няўяўнае.
Пра час і пералом.
Тут па-ранейшаму руліць 20 стагоддзе. Свет, які яны прыдумалі пасля вайны, калі адкрылі межы і сталі перад усімі прасіць прабачэння, абавязаліся жыць па-новаму. Але тое, што было добра для 20 стагоддзя, – непрымальна для 21. Толькі-толькі ў іх свядомасці надыходзіць перабудова. Аб праблемах у Германіі казаць не прынята. А яны ёсць. Спазніліся вельмі моцна яны з рэформамі, а тут яшчэ Кіпр вылез, Грэцыя. А корміць-та ў Еўрасаюзе ўсіх хто? Германія, ну яшчэ Францыя няшмат. На ўсім народзе ляжыць вельмі вялікі цяжар. І калі раней яны гэтага цяжару не заўважалі, адсоўвалі на задні план, то зараз хамут тужэй зацягваецца, і становіцца нядобра. Гэта зразумела нават па размовах у курыльні. Гэта значыць, зрух у бок думкі “прыстойнасць прыстойнасцю, але дзе ж усё астатнія?” адбываецца. Адбываецца пераасэнсаванне саміх сябе, свайго стаўлення да працы. Тут не прынята панікаваць, але газеты паволі разважаюць на прадмет, што рабіць далей.
– Вярнуцца не думалі?
– Гэта наўрад ці. У нас дача ў Феадосіі. Кожны год, месяцы на два мы ездзім туды. А наогул, я цалкам сур’ёзна думаю аб тым, што на пенсіі трэба ехаць жыць у Партугалію, у якую-небудзь вёску на ўзбярэжжа. Там вельмі прыгожа, людзі вясёлыя, сёрфінг усякі…
Праект ажыццяўляецца пры падтрымцы кампаніі «Туссон»
