• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram Tiktok www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Музыка
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • Гісторыя за 5 хвілін
  • Трызуб і Пагоня
  • Разумняты
  • Вандруем разам
  • Афіша
11.02.2015 | Культура

Яўген Барышнікаў: “Вышымайткі, вышышыны… Вы што, сур’ёзна?”

— Куды вы мяне везяце?
— У морг.
— Дык я ж яшчэ жывы!
— Дык мы цябе яшчэ і не давезлі.
— Барадаты анекдот

Артыкул 346. Глумленне над гісторыка-культурнымі каштоўнасцямі.
Артыкул 347. Глумленне над трупам ці магілай.
— Крымінальны кодэкс РБ

 

Я не хачу пісаць гэты тэкст. Гэта першая думка, якая мне прыходзіць да галавы, калі я прыкідваю, з чаго б усё ж такі пачаць. Я браўся пісаць і адкладаў, супакоіўшыся, гэты тэкст столькі разоў, колькі было інфармацыйных нагодаў яго пачаць апошнім часам. Іх хапала. Аднак, халера дзяры, я не хачу гэта пісаць. Штосьці падобнае, мабыць, адчувае доктар перад тым як выйсці да сваякоў з несуцяшальным дыягназам. Не хачу. Але разам з тым мушу. Пайшоў.

Вы сваякі? Сітуацыя складаная. Пачнем з анамнезу.

Мала вядома пра яе дзяцінства і маладосць. Мы знайшлі яе ўжо ў сталым веку, як сфармаваную асобу з усталяваным светапоглядам. Глядзелі на яе са здзіўленнем праз манокль і вагаліся паміж зайздрасцю, шкадаваннем і захапленнем. А яна не звяртала на маноклі ўвагі. Трошку пазней фабрычныя гудкі прынеслі ў яе свет не толькі брокараўскае мыла ды электрычныя лямпачкі, але і іншыя фарбы, іншыя напевы ды іншыя эмоцыі. Яна пасунулася — не гордая. Нешта нават пераняла для зручнасці — кемлівая. Але час патрабаваў большага. Спачатку яе спрабавалі перавучыць, перайначыць, паставіць на службу. Адаптавалася, перажыла. Потым — хаця б падправіць, падчысціць, аформіць у рамкі, стандарты, падручнікі, паставіць пад сафіты. Атрымалася нешта зусім новае і чужое. Не, яна не адмаўлялася пастаяць пад сафітамі, проста гэта для яе была сітуацыя стрэсавая і ненатуральная. Пагатоў дома столькі працы чакае…

Але яшчэ ў 70–80-я яна ў поўнай красе была гераіняй фільмаў і сенсацыйнай знаходкай: маўляў, гляньце, дзіва якое квітнее ў наш прагрэсіўны час! А прагрэс, між тым, сапраўды шчыраваў, не шкадуючы.

І вось яе дзеці — гарадскія ў першым калене — ужо саромеюцца яе. Так нібыта было трэба, бо нейкі адкормлены на гарадскіх булках гіцаль (родам з суседняе вёскі) назваў іх “калхознікамі”. Няхай так, не нам судзіць гэтае закамплексаванае пакаленне.

Яе ўнукі — ужо спрэс прагрэсіўныя людзі свету, без каранёў і забабонаў, хіба бавілі ў бабулі лета. Але нешта было цьмянае і таямнічае ў тых летніх вясковых тыднях. Нешта прывабнае сваёй сапраўднасцю. Толькі што? Яны ніколі не ведалі, а спытаць дома не было ў каго: іх бацькі наўмысна забыліся.

Але асадачак застаўся. І як толькі вялікі шматкультурны свет — гэты гандлёвы цэнтр размаітых касцюмаў, масак і ідэнтычнасцяў, дзе ўсе настолькі разнастайныя, што ажно аднолькавыя — знянацку дае пад дых нечаканым пытаннем: “Ну ладна, а ты чым адрозніваешся ад астатніх?” — усе раптам пра яе згадваюць. “Пазычце строй”, “навучыце тэрмінова якой песеньцы ці танцу”, — тыповыя і частыя просьбы ад тых, хто ўжо з гонарам адолеў некалькі ніжніх прыступак піраміды патрэбаў і выбраўся паказаць сябе ў базарны дзень. А паказаць і няма чаго. А не маеш чым ганарыцца — ганарыся нацыянальным.

І няўмольны закон рынку тут жа нараджае з попыту прапанову: неўзабаве з’яўляюцца гандляры, інтэрпрэтатары, медыумы, гуру, афені з індульгенцыямі і ахоўнымі амулетамі, шарлатаны, гадалкі, прадстаўнікі іншых старажытных прафесій. Рознай ступені падрыхтаванасці, рознай ступені разумовых здольнасцяў, густу, прыстойнасці і адказнасці. І пачынаецца гандаль. “Залатыя правілы народнай культуры”, “народныя паясы на слуцкі манер”, “крывіцкія руны”, вышымайкі, вышымайткі, вышышыны, вы… вы… Вы што, сур’ёзна?

Вы ж разумееце, што адбываецца? Я вось насамрэч ніякі не доктар, проста хацеў пазырыць на чарговае мясцовае абвастрэнне апісанай яшчэ Хобсбаўмам з’явы. Разлічваў паміж справамі весела адпачыць на галёрцы анатамічнага тэатра з папкорнам, маўляў, сабакі брэшуць, караван ідзе. Мода і трэнды зменяцца праз год, і ўжо іншыя “сенсацыі, азарэнія і ўдзівіцельныя адкрыція” прапануе нам свет. Усё мінае, і гэта міне. Але раптам зразумеў адну рэч. Выдраныя з кантэксту арнаменты, ажыятаж вакол тату і прынтоў, магічныя шрыфты, “руны” і іншыя спробы манетызацыі комплексаў і сантыментаў — гэта ўсё было б цікава і нават карысна, каб не адзін невідавочны нюанс.

Рэч у тым, што гэта ўсё аўтарскія праекты. Калі не кранаць матывацыі і мэтаў аўтараў, у самім гэткім аўтарстве няма нічога кепскага: чым больш творцаў здольная натхніць тая ці іншая традыцыя, тым, значыць, яна больш багатая, жыццядайная і, урэшце, жыццяздольная. То бок бяда не ў самой наяўнасці інтэрпрэтацый. Д’ябал хаваецца ў тым, як яны пазыцыянуюцца і ўспрымаюцца. А пазыцыянуюцца гэтыя аўтарскія праекты-інтэрпрэтацыі ў медыях і масавай свядомасці (па шчырым няведанні ці наўмысна) рыхтык як нешта традыцыйнае, сапраўднае. Пры тым не абавязкова аўтарамі, але, напрыклад, занадта руплівымі журналістамі. З найлепшых намераў выкладзена дарога гэтая.

І вось для неабазнанае (але сентыментальнае) аўдыторыі з “бабціных унукаў” гэтыя няўлоўныя сантыменты, гэтая іх унутраная вера і дзіцячае адчуванне магічнага, як у крыштальнай сферы базарнае гадалкі, увасабляецца ў канкрэтныя формы. Так разбураецца першапачатковая магія шматзначнасці, нівелююцца ўсе астатнія магчымыя варыянты, усё багацце сэнсаў, звужаючыся да канкрэтных аўтарскіх трактовак, злепкаў, копій. Арыгінал якіх — вось дзіва! — па-ранейшаму застаецца невядомым. Падобным чынам працуюць, напрыклад, соннікі — сухія, высмактаныя з пальца тлумачэнні ўбачаных у сне цудоўных і незразумелых рэчаў. Заўважалі, дарэчы, з якой ахвотай соннікі, гараскопы і іншы падобны шырпатрэб размяшчаюць у танных газетах, на рэкламных экранах у аўтобусах, рэгіянальных тэлеканалах ці іншых месцах, дзе не хапае якаснага кантэнту? Ідэальны інфармацыйны шум — персанальны і бессэнсоўны. Такім чынам, пры пэўнай нахабнасці гадалкі выпадковыя праекцыі з крыштальнае сферы замацоўваюцца і падмяняюць сабой традыцыйны пласт арнаментыкі, мелодыкі, абраднасці. Становяцца своеасаблівым адбіткам, маляўнічым аповедам гуру пра тое, што калісьці было, але чаго нібыта ўжо не існуе.

Існаванне чаго ўжо прынамсі неістотнае. Непатрэбнае. І нават шкоднае. Для гуру.

Вось сімптомы і хвароба, якая яе забівае. Толькі гэта не яе хвароба, дарагія сваякі.

Для большасці з нас традыцыйная культура — гэта пыл этнаграфічнага музея. Гэткі “беларускі куток” — такіх багата па садочках і школках. Ён мілы і дарагі, але адначасна гідкі сваёй нафталінавасцю. Бо, па сутнасці, успрымаецца як спарахнелы труп, няхай і горача любімага сваяка, але труп. Ма-тэ-ры-ял. Угнаенне, з якога цяпер — ну а што яшчэ? — можна хіба прарошчваць свае інтэрпрэтацыі. Шлёпаць прынты і тату, прыдумляць прыгожыя назвы і містычныя сэнсы. Гандляваць і перайначваць. Бо прасцей выдумаць, чым вывучыць. Бо “ўсё вакол народнае, усё вакол маё”. Бо калі бабуля памерла, хто як не мы, яе ўнукі, маем калектыўна-безадказнае права адвольна распараджацца бабцінай спадчынай, глуміцца над тым, што ад яе засталося?

Дык вось, дарагія сваякі. Я не доктар, этнограф хутчэй. І ў мяне кепскія навіны для вас. Прысядзьце.

Праўда ў тым, што вашая горача любімая бабця ўсё яшчэ жывая, як бы вам ні хацелася адваротнага. Так, не маладуха: сухенькая, кульгавая. Але дыхае, адчувае, памятае. Хоць і забытая вамі. Яна перажыла войны, калектывізацыю і культпрасвет з фальклорамі. Яшчэ і вас перажыве, будзеце так харчавацца. Работу робіць, па ваду ходзіць, гамоніць з суседкамі, надзявае ў святы сваю найлепшую кофту, напявае нешта сабе пад нос, сумуе ля акна і шчыра, па-дзіцячы шчыра, цешыцца рэдкім гасцям.

Вы можаце і далей ладзіць саматужныя фэсты бясконцага сябелюбства вакол яе пустой магілы з пафасным помнікам і прыгожай агароджай з арнаментам, на якія вы з такой ахвотай скінуліся.

А можаце проста прыехаць да яе (заўважце, у большасці нашых суседзяў па гандлёвым цэнтры такой магчымасці даўно няма), спакойна прысесці побач на прызбу, пагрэцца на сонейку, спытаць пра жыццё-быццё і слухаць, слухаць, слухаць. Прымаць, пераймаць, вучыцца.

Пакуль сапраўды не позна.

 

Яўген Барышнікаў, Студэнцкае Этнаграфічнае Таварыства

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Гісторыя

З’явілася выстава, прысвечаная гісторыі Бабруйска на картах, планах і чарцяжах у ХІХ — ХХ стагоддзях

Нацыянальным гістарычным архівам Беларусі падрыхтавана і размешчана на сайце архіва віртуальная выстава «Бабруйск...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў на 10-11 чэрвеня

Калі вы раптам яшчэ не вызначыліся, як цікава і з карысцю правесці выходныя, мы падкажам. Сямейны фэст, выставы, фэст гістарычнай...

valiancina_shauchenka
Гісторыя Вандруем разам

Топ-5 гістарычных месцаў на Гродзеншчыне, куды варта паехаць на выходныя

Мінулым разам мы вандравалі па неафіцыйнай культурнай сталіцы нашай краіны, горадзе каралёў — Гродна. Гэтым разам прапануем...

valiancina_shauchenka
Музыка

«Знаходжу сілы ў веры ў тое, што людзі застануцца людзьмі». Алесю Камоцкаму 65

Сёння спаўняецца 65 гадоў паэту, музыку, перакладчыку, адному з пачынальнікаў беларускай аўтарскай песні Алесю Камоцкаму....

Апошнія навіны

    Гісторыя
    З’явілася выстава, прысвечаная гісторыі Бабруйска на картах, планах і чарцяжах у ХІХ — ХХ стагоддзях
    Грамадства
    Куды схадзіць на выходных? Падборка цікавых імпрэзаў на 10-11 чэрвеня
    Гісторыя Вандруем разам
    Топ-5 гістарычных месцаў на Гродзеншчыне, куды варта паехаць на выходныя
    Музыка
    «Знаходжу сілы ў веры ў тое, што людзі застануцца людзьмі». Алесю Камоцкаму 65
    Літаратура
    Міжнародны паэтычны флэш-моб: Іна Снарская чытае «Новую зямлю» Якуба Коласа
    Грамадства Гісторыя
    Перасялілі і жывых, і мёртвых. Як будавалі Вілейскае вадасховішча і наколькі яно бяспечнае?
    Музыка
    Музычная формула поспеху па-беларуску: тролі, тэхна і «Купалінка»
    Грамадства Літаратура
    «Воля да жыцьця». Кніга Андрэя Белавешкіна з'явілася ў вольным доступе
    Культура Музыка
    У гэтую пятніцу, 9 чэрвеня, на Падляшшы пачынаецца фэст беларускай традыцыі SONCAHRAJ
    Культура
    Мінкульт будзе выдаваць гастрольныя пасведчанні пасля праверкі творчасці «на прымальнасць»
    Грамадства
    Калектыўная памяць — інструмент альбо кансэнсус?
    Грамадства Гісторыя
    Паглядзіце на ўнікальнае фота аднаго з самых ранніх планаў старажытнага Бабруйска
    Трызуб і Пагоня
    Што трэба ведаць пра войны Беларусі і Украіны з Масковіяй? Новы выпуск відэапраекта «Трызуб і Пагоня»
    Літаратура
    Сучасная польская проза: 6 кніг, якія варта прачытаць беларусам
    Кіно
    Што паглядзець дзеткам: беларускія мультфільмы

Афіша

  • 10.06 — 11.06

    Сямейны фэст «TOYDAY» ў Мінску

  • 10.06 — 18.06Выстава «Калі яго парушыць, яно становіцца адчувальным» у Вільні
  • 10.06 — 18.06Выстава выцінанкі Наталлі Каньковай у Віцебску
  • 10.06 — 18.06Выстава «Abstract» у Віцебску
  • 10.06 — 18.06Новыя імёны мастацтва: фестываль «Арт-Мінск»
  • 10.06«Past Garden». Выстава Рамана Камінскага ў Варшаве
  • 10.06 — 23.06Выстава Міхаіла Анішчанкі «Горад людзей» у Гродне
  • 10.06 — 16.07Выстава Рышарда Мая ў Чаросаве на Лепельшчыне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Першая перамога беларусаў
    • Тэст для вандроўнікаў па Беларусі
    • Топ-3 смешных выпадкаў з Янкам Купалам
    • Цяжкая праца, сціплая ежа, гарэлка: жыццё сялян вачыма Сыракомлі
    • «Эйфарыя пасля пераезду нараджаецца з ілюзіі – у новай краіне ўсё будзе інакш». Псіхолаг пра перажыванне эміграцыі
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип