Прапануем вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата – кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і як “пасланне ў бутэльцы” для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
1 сакавіка
У 1881 годзе загінуў першы беларускі тэрарыст Ігнат Грынявіцкі.
Грынявіцкі паходзіў са шляхецкай сям’і, лічыў сябе літвінам. Падчас навучання ў Пецярбургу захапіўся рэвалюцыйнымі ідэямі. Ад 1879-га – сябар партыі “Народная воля”, заснавальнік яе беларускай філіі.
У 1880-м Грынявіцкі пакінуў інстытут і перайшоў на нелегальнае становішча. Зрабіў сабе новыя дакументы – “ператварыўся” ў віленскага мешчаніна Ельнікава. Тады ж пачаў рыхтавацца да забойства Аляксандра ІІ – сачыў за яго пераездамі, планаваў дэталі тэракту.
1 сакавіка кінуў бомбу: ад выбуху загінулі і цар, і сам забойца. 25-гадовы Грынявіцкі ведаў, што ідзе на смерць, пра што напісаў у сваім запавеце, дадаўшы: “Раскошнае дрэва свабоды вымагае чалавечых ахвяраў…” Забойства адносна ліберальнага цара, які адмяніў прыгоннае права, стала для Расіі пачаткам рэакцыі і “закручвання гаек” на доўгія гады.
2 сакавіка
У 1562 годзе нарадзіўся Крыштаф Мікалай Дарагастайскі.
Паходзіў з аднаго з топавых магнацкіх родаў ВКЛ. Вучыўся ў Еўропе, шмат падарожнічаў, ваяваў добраахвотнікам у Нідэрландах. Найбольш любіў Італію, нават атрымаў ганаровае грамадзянства Венецыі. Там жа захапіўся коньмі, якія сталі ягонай любоўю на ўсё жыццё.
У ВКЛ займаўся дзяржаўнымі і вайсковымі справамі: ваяваў у Лівонскай вайне, пазней – са шведамі. Калі не мог удзельнічаць сам, то “купляў” і высылаў на вайну наёмнікаў. Сучаснікі ўспаміналі яго як смелага байца, які працягваў бой, будучы паранены тройчы. Быў прыхільнікам “пашыранай уніі” – агульнай дзяржавы для ВКЛ, Польшчы і Масковіі.
Дарагастайскі першым у рэгіёне даследаваў тэму коней, напісаў чатырохтомнік “Гіпіка” (Кракаў, 1603 г.). Аўтар уклаў у працу максімум ведаў на тэму для свайго часу: ад асаблівасцяў язды да ветэрынарных пытанняў. Яшчэ пісаў пра прычыны хваробы Баторыя, перакладаў з грэцкай і лаціны, пакінуў некалькі літаратурных твораў.
3 сакавіка
У 1930 годзе пачаўся вываз “раскулачаных” сялянаў з Беларусі ў Сібір.
Рашэнне пра “рашучую барацьбу з кулацтвам як класам” было агучанае Сталіным напрыканцы 1929-га. Сама кампанія трывала ў 1930–1931 гадах. Да “кулакоў” ужывалі тры меры: расстрэл, вываз у Сібір ці Казахстан, высылка ў працоўныя калоніі ў сваім рэгіёне.
“Кулаком” мог лічыцца кожны селянін, які меў зямлю, коней, працоўны інвентар ці парабкаў. Уладу не цікавіла, што чалавек зарабіў усё цяжкай працай: калі заможны – значыць, “вораг”. Па ўсім Саюзе лік ішоў на мільёны людзей, у якіх адабралі ўсё майно і саслалі ў нялюдскія ўмовы з жонкамі і дзецьмі. Вялікая доля высланых гінула па дарозе ці ў першыя гады высылкі.
Адным з вынікаў гэтай неаб’яўленай вайны са сваім народам стаў страшэнны голад пачатку 1930-х: тых, хто ўмеў працаваць на зямлі, проста не засталося. Кампанія тэрору супраць сялянаў стала моцным ударам па генафондзе, спарадзіла дэмаграфічную яміну, якую пазней было “зручна” спісваць на Другую сусветную.
4 сакавіка
У 1932 годзе ў Пінску нарадзіўся Рышард Капусцінскі.
Бацька ў рангу паручніка ўдзельнічаў у кампаніі 1939 года, трапіў у палон, але збег дадому. Сям’я была змушаная пераехаць углыб Польшчы, занятай немцамі, каб пазбегнуць пераследу савецкай улады. Там Рышард атрымаў адукацыю і стаў журналістам.
Капусцінскі зрабіў сабе імя як журналіст-міжнароднік: пісаў пра розныя краіны Афрыкі, Лацінскай Амерыкі і Азіі. Быў сведкам падзення манархіі ў Эфіопіі, пра што напісаў кнігу “Імператар”. У іншай працы – “Падарожжы з Герадотам” – сумясціў аповед антычнага класіка з гісторыямі пра сучасны стан тых самых мясцінаў.
Ужо будучы вядомым, Капусцінскі падтрымаў “Салідарнасць”. У Польшчы яго перасталі друкаваць, затое пачалі на Захадзе. Далей былі шматлікія ўзнагароды, прэміі, статус “імператара рэпартажу”… Аб’ехаўшы ў прамым сэнсе ўвесь свет, Капусцінскі памятаў сваю малую радзіму: “Я заўсёды шукаў мой дом, шукаў Пінск — у Афрыцы, у Азіі, у Лацінскай Амерыцы”.
5 сакавіка
У 1910 годзе нарадзіўся Аўген Калубовіч.
Паходзіў з Рагачоўшчыны, бацька быў службоўцам. Вучыўся ў педтэхнікуме, але ўжо ў 20-гадовым узросце быў арыштаваны. Прычынай стала нібыта прыналежнасць да таемнай арганізацыі. Калубовіча асудзілі на тры гады: Вішарскія лагеры, Дальлаг, Бамлаг… У Беларусь вярнуўся ў 1933 годзе, працаваў настаўнікам.
У 1941-м быў мабілізаваны, ваяваў, трапіў у палон пад Масквой. Змог вярнуцца ў Мінск, супрацоўнічаў з немцамі. Уваходзіў у склад Беларускай Цэнтральнай Рады (БЦР), дзе адказваў за пытанні культуры і прэсы. Выступаў на ІІ Усебеларускім з’ездзе. У збройных фармаваннях ці карных аперацыях удзелу не браў.
У 1944-м быў змушаны эміграваць: спачатку ў Нямеччыну, пасля ў ЗША. Там стаў вядомы як аўтар гістарычных прац: “Айцы БССР і іхны лёс”, “Мова ў гісторыі беларускага пісьменства”, успамінаў “На крыжовай дарозе”. Памёр у 1987 годзе, пахаваны ў Кліўлендзе.
6 сакавіка
У 1937 нарадзіўся мастак-плакатыст Уладзімір Крукоўскі.
Яшчэ ў часы “застою” Крукоўскі ствараў патрыятычныя плакаты на нацыянальную тэматыку, якія не ўпісваліся ў савецкую ідэалагічную канву. Сярод іх – вобраз “Маці Беларусі” ў намітцы, з мячом і калоссем у руках. У часы перабудовы далучыўся да Беларускага Народнага Фронту – нацыянальная тэматыка нарэшце стала актуальнай.
Менавіта Крукоўскі разам з Яўгенам Куліком стварыў эталоны для дзяржаўнага герба “Пагоня” і бел-чырвона-белага сцяга. Паводле іншых вядомых мастакоў, ужо гэтай працы было б дастаткова, каб упісаць сваё імя ў гісторыю. Тады ж, у пачатку 1990-х, Крукоўскі працаваў над эскізамі талераў – аднаго з варыянтаў беларускай валюты.
У пазнейшыя часы яго творы час ад часу здымалі з выставаў па “загадзе зверху”. Крукоўскага гэта не спыняла: акрамя жывапісу ён займаўся пісаннем артыкулаў на тэму мастацтва і гісторыі. Сёння Уладзіміру Якаўлевічу 84, мае дваіх дзяцей, жыве і працуе ў Мінску.
7 сакавіка
У 1781 годзе нарадзіўся віленскі выдавец Юзаф Завадскі.
Выдавецкай справе вучыўся ў Вроцлаве і Лейпцыгу. У 1803 годзе пераехаў у Вільню і адкрыў сваё выдавецтва. У 1805 у рукі Завадскага перайшоў сапраўды скарб – друкарня Віленскага ўніверсітэта, якую ён уключыў у свой бізнес.
Хутка Завадскі стаў самым буйным выдаўцом у горадзе, які выпускаў не толькі кнігі, але і газеты, календары, універсітэцкія падручнікі. У ягоным уладанні былі таксама кніжныя крамы ў Вільні і Варшаве. Большасць пісьменнікаў, паэтаў ды навукоўцаў з рэгіёна друкавалася менавіта тут – у тым ліку Адам Міцкевіч. Дарэчы, Завадскі, як і Міцкевіч, быў масонам.
Пасля смерці Завадскага ў 1839 годзе “выдавецкую імперыю” атрымаў ягоны сын – бізнес стаў сямейным. Выдавецтва Завадскага з нязменнай назвай працавала ажно да 1939-га года, пакуль не было адабрана ў нашчадкаў Юзафа (“нацыяналізаванае”) савецкай уладай.
Падрыхтаваў Алесь Кіркевіч
