І гэта пра Янку Купалу — франта, таленавітага паэта, рэдактара галоўнай беларускай газеты пачатку ХХ стагоддзя! Па ўспамінах сучаснікаў, Купала быў самым галантным кавалерам з тагачасных пісьменнікаў. І раптам — мала рамантыкі! З дапамогай літаратуразнаўцы Ганны Севярынец, супрацоўніка музея Янкі Купалы ў Мінску Паўла Каралёва і паэта Уладзіміра НякляеваЕўрарадыё шукае муз, якія натхнялі паэта на вершы пра каханне.

1908-1909 гады. Вільня

Марыя Іваноўская

Марыя Іваноўская — паэтка (пісала з сястрой пад псеўданімам Лаздзіну Пяледа, што значыць “Сава з арэшніка”), жонка паплечніка Янкі Купалы па “Нашай Ніве” Вацлава Ластоўскага. Яна была на 10 гадоў старэйшай за паэта. Янка называў Марыю “мудрая мая арэшнікавая совачка”.

Канстанцыя Буйло распавядала, што Іваноўская была нешчаслівая з Ластоўскім. У іх было двое дзяцей. Ёсць версія, што адно з іх Марыя нарадзіла менавіта ад Янкі Купалы, і ў Літве сёння жыве ўнук паэта.

Паўліна Мядзёлка

17-гадовая Паўліна Мядзёлка пазнаёмілася з Янкам Купалам у гасцях у агульных знаёмых. “Мне адкрыў дзверы малады мужчына. Ён быў у камізэльцы, рукавы белай кашулі закатаныя, высокі цвёрды каўнерык ад манішкі падпіраў падбародак, светлыя валасы, яшчэ мокрыя, гладка прычэсаны”, — такім дзяўчына ўпершыню ўбачыла паэта.

Яна ўяўляла Янку Купалу сур’ёзным чалавекам, які піша сур’ёзныя вершы. А тут нейкі жартаўнік: вусікі, каўнерык і вядзе несур’ёзную гутарку, як звычайны хлопец. “У Вільні шмат прыгожых дзяўчат?” — запытаўся Купала. Мядзёлка расчаравалася.

“Купала мог цікавіцца ў дзяўчат: “А ці добры ў цябе пасаг? Ці дадуць карову?”,  быў вельмі гумарны. З іншага боку, ён саромеўся танцаваць, і, па ўспамінах жонкі, ніхто, акрамя Цёткі, не мог яго прымусіць гэта рабіць”, — распавядае Павел Каралёў.

Уладзіслава Станкевіч

У гэты ж “Віленскі” перыяд Янка Купала пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай, Уладзіславай Станкевіч. Спачатку паэт не спадабаўся Уладзіславе Францаўне: маўляў, нейкі сялянскі хлопец.

Брат Уладзіславы, Вікенцій, працаваў у Чаховічаў, у якіх Купала ў свой час браў кнігі. Ён пісаў: “Тут мне адкрыўся скарб”. Ёсць звесткі, што Купала ездзіў да Вікенція Станкевіча гасцяваць. Магчыма, там была і Уладзіслава.

Разам з Уладзіславай Станкевіч Купала хадзіў на прэм’еру спектакля “Снег” Пшыбышэўскага. Пасля спектаклю правёў яе дадому і вярнуўся да сяброў. Але быў такі чырвоны, што яны падумалі, што ён быў выпіўшы. Зладзілі яму ідэалагічную хвілінку, маўляў, кепска піць. А ён проста быў такі пунсовы пасля спаткання. Маўчаў, потым сеў нешта пісаць. Напрыкацы прачытаў верш “Снег”, які лічыцца ўзорам любоўнай лірыкі. На наступны дзень даслаў гэты верш з кветкамі разам з кур’ерам Уладзіславе.

Цікава, што нявеста Янкі Купалы таксама пісала вершы і друкавала іх у “Календарах Нашай нівы”. Паэт складаў ёй вершаваныя адказы. Купала прысвяціў Уладзіславе мінімум тры вершы: “Гэй ты, дзяўчына, кветка-лілея”, “Успомні”, “Мусіць, трэба было”. Калі чытаеш верш, не разумеючы кантэксту, што гэта адказ на верш Уладзіславы, думаеш, што гэта зусім не рамантычны, а сур’ёзны твор.

1909-1913. Пецярбург

Зноў Паўліна Мядзёлка

У 1912 годзе Купала піша камедыю “Паўлінка” і прапаноўвае сыграць галоўную ролю Паўліне Мядзёлцы, якая таксама ў той час вучыцца ў Пецярбургу. Паўліна пагаджаецца. Аднак падчас рэпетыцый высвятляецца, што Мядзёлка не ўмее цалавацца. “Вы ненатуральна цалуецеся на сцэне, давайце пакажу!” — прапаноўвае Купала актрысе. Увечары ідзе ў госці да Паўліны. Але яна яго праганяе. Маўляў, не патрэбныя мне твае ўрокі.

Пасля прэм’еры спектакля публіка вітае Мядзёлку авацыямі. Узрушаны Купала кідаецца на сцэну і моцна абдымае Паўліну, а потым праводзіць актрысу дадому, “закаханы ў яе без памяці”. “І болей нічога не было”, — напіша потым Мядзёлка ў мемуарах “Сцежкамі жыцця”.

1914-1916. Вільня-Масква

Паўліна супраць Уладзіславы

У 1914 годзе ў віленскай кавярні “Чырвоны штраль” Купала прапануе Паўліне Мядзёлцы выйсці за яго замуж. Але Мядзёлка адмаўляе паэту. Кажа, што яе сэрца належыць іншаму.

“Было мне тады ўсяго 20 гадоў. Жадала далей вучыцца. I хоць я кахала яго, мне думалася, што патрэбны час, каб праверыць нашы пачуццi”, — праз дзесяцігоддзі прызнецца актрыса.

У тым жа 1914 годзе Купала, адрынуты Паўлінай, піша верш “Гэй ты, дзяўчына, кветка-лілея”, прысвечаны Уладзіславе Станкевіч. А ў 1916 вянчаецца з ёю.

“Пра адносіны Купалы і Уладзіславы ва ўспамінах сучаснікаў амаль няма тонкіх рэчаў, праз якія можна было б меркаваць пра глыбіню кахання гэтага мужчыны да гэтай жанчыны. Тое, што ён ажаніўся з ёй, не азначае, што гэта было каханне, якое звязвае людзей назаўсёды. Але тое, што ён да канца быў з ёй, кажа пра адваротнае”, — кажа Уладзімір Някляеў.

“Уладка казала мне, што яна вельмі шчасліва з Янкам, што ў душы яго ёсць шчырыя і добрыя “закамаркі”, што жыць з ім добра. Ен атуліў яе, адзінокую, на чужбіне падмогай і апекай і ўрэшце яны вырашылі пажаніцца”, — пісала Канстанцыя Буйло.

Ганна Севярынец падкрэслівае, што пасля смерці Янкі Купалы былі людзі, якія сачылі за тым, каб яго архіў і ўспаміны пра яго засталіся ў максімальна адцэзураваным выглядзе. Жонка паэта таксама мела свой погляд на тое, якой павінна захавацца памяць пра Купалу і ўзгадкі пра яго прыватнае жыццё.