На фестывалі інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA у Варшаве адбылася сустрэча са знакамітым польскім мысляром, публіцыстам, палітыкам Адамам Міхнікам. SN публікуе фрагменты яго выступу.
Аб 2020-м у Беларусі
... Ці чакаў я тое, што адбылося ў Беларусі летам 2020 года?
Тут дарэчная адсылка да куды больш далёкай гісторыі.
У 1917-м Ленін сканчаў сваю кнігу «дзяржава і рэвалюцыя», дзе пісаў, што толькі будучыя пакаленні, магчыма, убачаць рэвалюцыю ў Расіі. І ў той жа момант у яго пакой увайшоў паляк, Браніцкі, які усклікнуў: «Уладзімір Ільіч, у Расіі — рэвалюцыя!»
Так і я не давяраў у 20-м сваім вачам, таму што незадоўга да гэтага быў у Мінску, сустракаўся з рознымі людзьмі, у тым ліку са сваім сябрам Уладзімірам Мацкевічам — і ніхто з іх не думаў, што хутка адбудзецца нешта падобнае...
Мне здаецца, справа тут у ментальнай гісторыі беларускага грамадства. Мы прывыклі да стэрэатыпу Беларусі спакойнай, мірнай і канфармісцкай. У 1980-х Алесь Адамовіч напісаў, што ягоная радзіма — гэта Вандэя перабудовы, у якой улады катэгарычна супраць пераменаў, рэформаў.
Але насуперак уяўленням, што беларусы — такія вось класічныя савецкія людзі, адбылося беларускае паўстанне. І я думаю, гэта быў сігнал для Пуціна: трэба падтрымліваць Лукашэнку.
Пра тое, што было далей
... Ну а далей здарылася тое, што здарылася...
Вы пытаецеся, што цяпер рабіць? Хто вінаваты ў тым, што адбылося?
Няма прамога адказу. Але не трэба думаць, што ўсё — гэта канец свету! Так не бывае. Цяпер трэба шукаць адказы на пытанне, Якая Беларусь нам патрэбна заўтра? Якую Беларусь мы хочам бачыць у будучыні?
І гэтая задача, па-першае, для эмігрантаў, бо ў іх — свабода слова.
Па-другое, для саюзнікаў з вольнага свету, для ўрадаў Польшчы, Літвы, Латвіі, Славакіі...
І трэба абавязкова разумець, што не ўсе, хто засталіся ў Беларусі, павінны ісці ў адкрытую канфрантацыю з рэжымам. Лекар, настаўнік, будаўнік — кожны павінен рабіць сваё прамое справа. Але абавязкова памятаць пры гэтым, што наша справа правая і наша перамога прыйдзе.
Аб тым, што будзе паслязаўтра
Важна разумець і тое, што пасля немінучай перамогі не будзе імгненнага раю, як не было яго адразу пасля паразы дыктатуры ў нас, у чэхаў, венграў...
Бо ў трансфармацыі няма адзінай логікі — яна розная ў розных людзей і груп грамадства.
Дарэчы нагадаць таксама, што ў рэвалюцыі, з аднаго боку, ёсць дэкларацыя правоў чалавека і грамадзяніна, а з другога — гільяціна.
Дэкларацыя — гэта момант, калі людзі знішчылі пастылае, а гільяціна — ужо барацьба за ўладу. І гэта таксама вельмі небяспечна для краіны і грамадства. Глядзіце, што зноў жа адбываецца ў венграў, ды і ў нас, палякаў...
Усе ўдалыя трансфармацыі пасля дыктатуры — у Іспаніі, Польшчы, Чылі, Чэхаславакіі — гэта вынік кампрамісу паміж апазіцыяй і часткай сістэмы. Я ўпэўнены, напрыклад, што ў Польшчы нічога б не здарылася без ролі Гарбачова і Ярузэльскага. Вядома, яны адказныя за камуністычную дыктатуру, але варта сумленна прызнаць: без іх не было б і таго, што мы маем сёння. Тое ж самае здарылася і ў Іспаніі...
Ну а ў Беларусі ўсё залежыць ад механізму падзення рэжыму,
І таго, што будзе з механізмам расійскага падзення. Гэта вельмі, вельмі важна.
Выйграй у Расіі тэндэнцыя праеўрапейсакая ... так, згодны, гэта сёння ніяк не ўяўляецца верагодным.
Але хто думаў у 1944-м годзе, калі ва ўладзе быў Гітлер, што зусім хутка Нямеччына стане найважнейшай складовай часткай еўрапейскага грамадства?
Аб вечным
Культура не можа працаваць як інструмент, як палітыка.
Вам сёння трэба па новым дадумваць гісторыю Беларусі, сваёй літаратуры — трэба выдаваць, выдаваць, выдаваць... не забываць, што гэта ваша сіла.
Дарэчы, дыктатары таксама разумеюць ролю культуры, хоць і вельмі спецыфічна. Аднак наш хрысціянскі Бог так зрабіў, што сярод прыхільнікаў Лукашэнкі і Пуціна няма таленавітых людзей. А калі хтосьці з творчай іскрай і пераходзяць на бок цемры, то Бог знішчае іх талент. Напрыклад, як у выпадку з акцёрам і рэжысёрам Міхалковым...
А вось тэзіс, які гучыць ва Украіне, што цяпер не трэба перавыдаваць Чэхава, Талстога, Тургенева — па-мойму, гэта памылка.
Русафобскі нацыяналізм нядобрая рэч для свабоды, я так думаю.
Я катэгарычна супраць русіфікацыі — але і супраць забароны рускай культуры. Будзь то ў Украіне ці ў Польшчы.
Павінен заўважыць, што ў школе я быў ганарлівым палякам — прынцыпова не ведаў ніводнай рускай літары. Але потым на мяне аказалі вельмі моцны ўплыў рускія дысідэнты, у выніку стаў вучыцца рускаму.
Як па мне, то Пуцін гэта не Рісея, Пуцін гэта Пуцін ... і наш канфлікт не з расейскім грамадствам, а з Пуціным.
Не трэба блытаць Расію Пушкіна і Расію Пуціна. Так, мы, палякі, маем з Пушкіным свае канфлікты, але! Але ён быў геніяльным паэтам, і ён ужо памёр...
Не Пушкін паслаў ва Украіну войскі, а Пуцін. І тыя, хто яго сёння падтрымліваюць, плююць самі на сябе.
Сістэмы Лукашэна і Пуціна — архаічныя праекты, у якіх па вызначэнні няма будучыні. А з іншага боку, прыклады Кубы, Карэі ... хоць і яны не несмяротныя, хвалюе пытанне: калі здарыцца фінал?
І я вам так адкажу: нягледзячы на Імглістасць трэба быць аптымістамі, трэба верыць у перамены.
А пасля іх варта памятаць аб трох найважнейшых прынцыпах перабудовы быцця вашай краіны:
не хлусіць,
не красці,
не спакушацца рэваншам, таму што яго логіка — гэта імпульс Савецкага менталітэту.
І яшчэ.
З турмы я вынес думку, якую б хацеў перадаць майму сябру Уладзіміру Мацкевічу: ты ніколі не павінен чакаць вызвалення — яно прыйдзе! Не бойся і не чакаць.
Так і ў выпадку з Беларуссю — памятаеце пра гісторыю з Леніным у Швейцарыі: ваша рэвалюцыя прыйдзе! І дасць Бог, Куды раней, чым вы мяркуеце.
Верыць.
