Мне заўжды было крыўдна за слова “музыка”. Зрэшты, як і за слова “літаратура”. У гэтыя прыгожыя, шырокія, як ручнікі, словы можна загарнуць усё на свеце. Але нецікавую літаратуру пры жаданні можна і не чытаць. Зрабіць выгляд, што яе няма. Заплюшчыць вочы на тое і на другое, на пятае і на дзясятае. А вось вушы не заплюшчыш. Музыка лезе на цябе з усіх кутоў, як нячыстая сіла апоўначы. Музон. Музло. Музычка. Ненавіджу.

…У беларусаў рытм у крыві. Праўда, самі беларусы пра сябе так ніколі не скажуць, пакідаючы гэты прыгожы вобраз для іншых, на іхную думку, менш цывілізаваных народаў. Не скажуць, але і з рытму не саб’юцца. Рытм у крыві – ён як кроў у мачы; узровень рытму ў беларускай крыві часам проста зашкальвае – але якая розніца, калі песня харошая.

Так, я пра музыку. Калі гэта можна назваць музыкай – але ж музыкай можна назваць практычна ўсё, праўда? Бо музыка – гэта тое, што можна ўключыць на ўсю моц і запоўніць навакольную пустату, так, каб ні дзірачкі, ні куточка не засталося. Заліць усё музыкай, як бетонам, і паставіць наверсе крыж у памяць аб гераічна загінулай у баях з эстраднымі зоркамі цішыні. Табе не падабаецца наша му-у-узыка? Зануда! Музыка – яна ж… Эх. “Бесконечная-вечная-мудрая-от-которой-так-хочется-жіть”, як спявалася ў адной старой песні. Тая песня таксама некалі лічылася музыкай, а потым забылася, бо ў крыві беларусаў толькі рытм, а не словы і сольныя партыі.

Тут, тут, тут, там, там, там. Умца-умца-умца – жадае нам музыка, якую мы самі ўключылі. Умца цалкам хопіць – нашто розум, калі ёсць рытм.

Музыка – адно з самых непрыемных уражанняў ад нашай краіны ў тых, хто наведвае яе ўпершыню. Гэта музыка абавязковая, яна ўваходзіць у “праграму прэбыванія”, яе немагчыма выключыць. Ты ўсё роўна яе пачуеш – бо…

Бо музыка тут усюдыісная, як міліцыя, і ўсёпранікальная, як пыл на будоўлі. Музыка гучыць у суседскіх кватэрах, з вокнаў дамоў, у кавярнях і рэстарацыях, у маршрутках і цягніках, у метро і проста на вуліцах. Чым далей ад гарадскіх цэнтраў, тым больш адмысловым шыкам лічыцца разнасцежыць вокны і выпусціць сваю музыку на пагулянку. Каб у кожнага прачнуўся ў крыві рытм. Але і ў самым цэнтры пакінутым ніхто не застанецца. У Мінску дастаткова выйсьці з мэтро “Кастрычніцкая” і пайсці па праспекце ў бок ГУМа – змрочнаму кафэ, якое перад макдональдсам, відаць, дадзенае кімсьці ганаровае права задаваць гораду рытм – з размешчаных там калонак увесь час чуюцца нейкае буханне і нейкі ангельскі рэчытатыў.

Паездка ў маршрутцы, а почасту і ў аўтобусе – выдатны шанец азнаёміцца з дасягненнямі замежнай эстрады за апошнія дваццаць гадоў. З яе выходзіш “слабы і з атручанай душой”. А купіўшы білет на цягнік, трэба рыхтавацца да найгоршага. Плацкартная музыка ў плацкартным вагоне. Здольная ператварыць чыгуначнае падарожжа, у якім так шмат чароўнасці, у пекла. Даводзіцца хадзіць па вагоне і выключаць яе – там і там, тут і тут, умца, умца, умца. Такое адчуванне, што нікому, апрача вас дваіх, не патрэбны перастук колаў, таямнічае бразганне, парэпванне вагонных суставаў, блікі сонца, падрыгванне кнігі ў руцэ, непаўторны чыгуначны пах – усё тое, што стварае сапраўдную музыку чыгункі.

Ды не. Шмат каму падабаецца ездзіць у цягніках. Але нікому не прыходзіць у галаву, што тую дурную “музыку” можна выключыць. Беларусы з рытмам у крыві проста не дапускаюць такой думкі. Калі музыка грае – значыць, так трэба. А нашая справа – маўчаць і слухаць. Займацца сваімі справамі. Калі ты займаешся сваімі справамі пад чужую музыку – гэта ўжо вытворчая гімнастыка.

“А вам што, мяшае?”

“Мяшае”.

Яна і праўда ўсё мяшае. Робіць нейкі суп з гукаў, агіднае варыва, у якім можна захлынуцца, бо ў той суп цябе мачаюць проста пысай, так, каб залівала нос і вочы, і прымушаюць пры гэтым захоўваць на твары шчаслівую ўсмешку. Бо музыка – гэта так пазітыўна. Нас трое пад гэтым радзівам, і аднаму з нас яна стварае настрой, астатнія мусяць цярпець.

Навошта ім столькі музыкі? Мабыць, гэта таму, што яны баяцца. Баяцца, што калі яе прыбраць, ад іх нічога не застанецца. Баяцца ўявіць сабе цішыню, калі чуваць будуць толькі гукі вялікага горада – і ўсё. У такой цішыні давядзецца ўспомніць пра існаванне часу, давядзецца апынуцца сам-насам з сабой. І вось тут высветліцца, што іх, гэтых аматараў музычкі, насамрэч няма. Бо яны апынуцца сам-насам з пустатой і вусцішшу.

І таму яны глушаць беларускую цішыню, як некалі глушылі замежныя радыёгаласы.

А яшчэ ёсць таксісты. Таксама – носьбіты музычкі. Але таксіста заўжды можна папрасіць выключыць радыё – ці пераключыць. Да таго ж добры таксіст (якіх у Мінску малавата) спрабуе ўгадаць, пад што будзе прыемней ехацца пасажыру: пад пахавальны марш ці пад марш Мендэльсона. “Дасьвідання, мой любімы горад!” – гэтую песню яны любяць уключаць, калі вязуць цябе на вакзал. Ім і ў галаву не прыходзіць, што ты размаўляеш з гэтым горадам на іншай мове. Але аднойчы я сустрэў беларускамоўнага таксіста. Ён мяне пазнаў. І паставіў, на яго думку, адпаведную нашаму моўнаму адзінству музычку. Нейкіх бардаў. І зноў – міма…

Пераборлівыя пайшлі пасажыры.

Мы ўсе – “дарагія радыёслухачы”, слухачы па прымусе. Можна, вядома, хадзіць па горадзе ў навушніках. Але ад гэтага патыхае нейкім капітулянцтвам. Музыка – гэта стома. Музыка – гэта праца. Музыка – гэта гвалт.

Кажуць, беларусы даўно намагаюцца зразумець, хто яны, зразумець сябе. І мяркуючы па ўсіх гарачых дыскусіях на гэтую тэму, нічога ў іх пакуль не выходзіць. Відаць, гэта таму, што ў нашай краіне заўжды гучыць нейкая музыка. Навязлівы, агрэсіўны рытм, які замінае засяродзіцца.

Вядома, каб зразумець сябе, можна і патанчыць. А потым выпіць, закусіць і яшчэ раз патанчыць. Нацыянальны музычны код.

Проста ў вас з народам не супадаюць рытмы, шэпча мой унутраны голас – яго апошнім часам рэдка чуваць, і ў гэтым няма нічога дзіўнага: тое, што яны называюць музыкай, здольнае заглушыць не тое што ўнутраны голас, а і голас сумлення. Проста ў вас з ёй аднойчы супалі рытмы – кажа мне голас майго кахання. Напэўна, таму, што яны былі не ў крыві – а там, дзе ім і належала быць. У цішыні, маўчанні, тэкстах, дзе ніводнае слова не бывае лішнім.

Альгерд Бахарэвіч