Бываюць дні, калі не хочацца раманаў пра Берлін, Нью-Ёрк, Тамбоў і Ёкагаму. І пра Аклахому не хочацца. Бываюць дні, калі фразу “Масква? А дзе гэта?” гаворыш на поўным сур’ёзе. Бываюць дні, калі хочацца разгарнуць кніжку і прачытаць штосьці кшталту такога:

“У чорным плашчы з крывавым падбоем, пашытым дзецьмі Бангладэш і купленым у віленскім “Акропалісе”, шархатлівай кавалерыйскай паходкай, раніцай чатырнаццатага дня вясенняга месяца нісана ён выйшаў з рэстарацыі “Васількі”, што насупраць КДБ, перайшоў дарогу на зялёнае (без падбою) святло і скіраваўся ў бок станцыі метро “Кастрычніцкая”…

Хочацца раманаў пра Мінск. І паболей. І можна без хлеба.

Хаця Менск і сам ёсць раманам. Варта апынуцца на ягоным праспекце, нават на самым кароткім прамежку, як цябе адразу зацягвае ў чужыя гісторыі. Вялікія і малыя. Мінскі праспект – месца, дзе ты робіш адкрыцці, дзе нельга застацца проста часткай натоўпу. На Праспект нельга выходзіць без адпаведнага настрою – інакш можна сапсаваць увесь сюжэт, які пішацца, пішацца без супынку, і ніхто не ведае, чым усё скончыцца. Магчыма, гэта ведаюць недзе там, дзе Праспект сканчаецца, недзе каля Уручча, але ва Уруччы туччы ходзяць хмура, і туды мы не пойдзем. Мы пяройдзем дарогу на зялёнае святло і завітаем у Цэнтральную кнігарню. І прыкінемся на пяць хвілінак турыстамі. Напрыклад, расійскімі.

“Языковой вопрос в Беларуси стоит достаточно напряженно, – папярэджвае расійскіх турыстаў выдадзены пару гадоў таму іхным выдавецтвам “Аякс-Пресс” гід па нашай краіне. – Поэтому категорически не рекомедуется шутить с жителями страны на эту тему. Вполне может случиться, что за время вашего путешествия вы так и не услышите белорусскую речь, особенно если ваши маршруты пролегают исключительно через крупные города. Однако в последнее время среди интеллигентных молодых людей стало модно говорить по-белорусски, на улицах достаточно часто можно увидеть молодежь со значками “Размаўляй са мной па-беларуску!” (“Говори со мной по-белорусски!”).

Цытата недакладная, але вось так. Моўнаму пытанню ў кнізе прысвечаная пара абзацаў, аднак гэта пара абзацаў праўды. Не так ужо і мала. А мы думалі, яны там нічога не разумеюць. Зразумеюць, калі дабяруцца да мінскага Праспекта. У тым ліку і тое, што з намі лепш не жартаваць, калі вядзецца пра мову. Маргалы выкалем. Значкамі з надпісам “Размаўляй са мной па-беларуску!”

Выйшаўшы з Цэнтральнай кнігарні і зноў зрабіўшыся мінчукамі, мы паволі пройдзем паўз два крытыя тэнтамі “пішычытаі” і адзначым міжволі, што сапраўдная назва гэтага горада не такая ўжо й нелегальная. За слова “Менск” ужо нікога не расстрэльваюць. Нядаўна яно спакойна праскочыла ў адной кніжцы, якую выдала “Мастацкая літаратура”, прычым гаворка вялася зусім не пра сівыя часы, а цяпер вось у адным з “пішычытаяў” красуецца талерка з надпісам “Менск” – і нічога. Ніхто не спрабуе раскрышыць яе на дробныя друзачкі. Нават калі гэты горад заўтра пераназавуць у Мі-мі-мінск, тут ніхто не будзе супраць. Дарагія мі-мі-мі… і госці сталіцы… Так трэба, скажуць мінчукі. Такі ў гэтага горада сюжэт.

Хаця праз некалькі метраў мы й самі будзем апанаваныя дэструктыўнымі жаданнямі. Каля Жалезнага дрывасека, што ўзвышаецца ля кавярні “Гудвін” (расійскія турысты лічаць, што гэта рыцар, і любяць з ім фатаграфавацца), народу раздаюцца стужачкі каларадскіх колераў. Узяў бы ўвесь ахапак – і ўрачыста развеяў бы на мінскім ветры. Але мы ўсяго толькі інстынктыўна моўчкі выстаўляем наперад далоні – нібы прапануем ім пагадаць нам па руцэ. Нібы хочам паказаць гэтым людзям са стужачкамі лініі на сваёй скуры. Паглядзіце на нашыя лініі жыцця, на лініі лёсу і любові, паглядзіце і скажыце – няўжо ў нас з вамі ёсць нешта агульнае?

Але яно ёсць. Мінск. Горад, які мы чытаем нагамі.

Праспект, а мо ўжо і не праспект зусім, няважна, у кожнага мінчука ўнутры свой прыватны конь, які выведзе яго, нават параненага, нават п’янага, у патрэбным кірунку. Летнія кавярні, столікі на ходніках, за якімі ніхто не сядзіць, апрача ценяў ад парасонаў – раптам пахаладнела, і вецер разносіць па пустых століках попел, скамечаныя сурвэткі, пластыкавыя кубачкі, крошкі ад гамбургераў і гамбургскія рахункі. Рэклама: самая тупая ад “Кока-колы”, самая беларуская ад “Самсунга”. Лішнія словы: чалавек з-за гор і мораў, прыехаўшы ў Мінск, мусіць быць вельмі здзіўлены тым, колькі тут лішніх словаў. Нават на ўваходзе ў тыя кавярні, замест таго каб напісаць іхныя назвы і на гэтым супакоіцца, абавязкова пішуць пра тое, якая гэта нацэначная катэгорыя, і хто выдаў ліцэнзію, і калі, і што, і куды, і навошта; і абавязкова нейкія абрэвіятуры, расшыфраваныя і не, усе гэтыя го, оао, шао лінь, ушу і г.д. Куча непатрэбных словаў, мільярды непатрэбных літар, разам мы свята.

Наконт апошняй фразы тут ніяк не маглі вызначыцца, як яе пісаць: калі ўсе пісьменныя ў гулагах, даводзіцца пытацца цёцю Машу. Разам мы – свята, разам – мы сьвята, разам мы свята: яшчэ нядаўна загадкавы лозунг існаваў у трох варыянтах. І ўсе правільныя. У гэтым горадзе нешта і праўда змянілася. Плакатаў з надпісам “Гэта, мой горад”, якія некалі ўпрыгожвалі сталіцу, больш не відаць. Эта, ё-маё… Гэта і праўда наш горад. Наш нават у сваіх абмылках.

Мы ямо беляшы ў ГУМе. І жэле з прысмакам тэкстылю. Беляшы – гэта класіка, а мы любім класіку. Мы ідзем у адваротны бок. У пераходзе каля плошчы, якая завецца ўнізе Леніна, а наверсе Незалежнасці (проста ёй сорамна называцца Леніна на людзях), чалавек грае на тубе. Грае матыў з песні “Учат в школе”. “Рісовать квадрат і круг, знать, где север, а где юг, учат в школе, учат в школе, учат в школе… І не путать нікогда острова і города…”

Ён грае гэты матыў пяць хвілін, сем, дзесяць, дванаццаць… Дзе ўжо тут зблытаеш “гарада”. Знаць, дзе Ясперс, а дзе Юнг… Такое магчыма толькі тут. Вось з метро выходзіць мужык у паліто, ён ідзе па Праспекце і хрысціцца. Хрысціцца не спыняючыся – хаця навокал няма ніякіх цэркваў. Ён апантана кладзе на сябе крыжы, склаўшы змерзлыя пальцы, і шэпча малітвы – быццам ідзе па галоўнай вуліцы Садому або Гаморы. Таксама, дарэчы, гарады-героі. Подзвігу Госпада жыць у вяках – ніхто не забыты, нішто не забытае.

Гэта Мінск – горад, ад прачытання якога застаецца такі паслясмак, як пасля бутэлькі добрага зелля. Гэта Праспект незалежнасці. Не толькі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, але і ад нас, якія ходзяць па ім і ходзяць, куранятаў за сабою водзяць, а гісторыі адбываюцца з іншымі.

Альгерд Бахарэвіч