Ці адчыненыя дзверы сусветнай кінаіндустрыі для беларускіх кінематаграфістаў? Ці падтрымаў Канскі фестываль Украіну і ўкраінскі кінематограф? Самыя яркія кінаўражанні? Інтэрв’ю з кінапрафесіяналамі на падставе трох галоўных пытанняў прадставіў Reform.by.

Сёлета ў адным з самых прэстыжных кінафэстаў свету прымалі ўдзел тры прадстаўнікі беларускай кінасупольнасці: рэжысёрка фільмаў «II», «Граф у апельсінах» Улада Сянькова, рэжысёрка кароткаметражнай карціны «MAY BEE» Вераніка Бандаровіч, а таксама кінааналітык, экс-праграмны дырэктар кінафестывалю «Лістапад» Ігар Сукманаў.

Улада Сянькова: «Гэты адказ, прызнацца, мяне страшна выбесіў»

Улада Сянькова прысутнічала на 75-м Канскім фестывалі як удзельніца прэстыжнай праграмы для сцэнарыстаў з Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, арганізаванай Польскім кінаінстытутам — ScripTeast Workshops. Разам з суаўтаркай сцэнара Ларысай Алейнік рэжысёрка такіх фільмаў як «Граф у апельсінах», «II», «From the great height» працавала над сваім новым праектам «Yurki». Прасоўванню праекта і было прысвечана знаходжанне кінематаграфісткі ў Канах. Як кажа яна сама, «калі ты з Беларусі — расслабляцца не даводзіцца». Гэта была вар’яцкая гонка, якая займала ўвесь час.

Пра адкрытасць фестывалю да беларусаў

— Шчыра кажучы, складана сказаць, ці адкрытыя Каны да беларусаў, — дзеліцца Улада Сянькова. — Таму што, па сутнасці, беларусаў у Канах няма. Яны неяк па-за полем зроку. Што тычыцца нас, то мы ўдзельнічалі ў праграме ScripTeast Workshops з антываенным сцэнаром — мой фільм будзе пра салдат, якія уцякалі з войска; да нас замежныя кінематаграфісты былі адкрытыя.

Выпадкі дыскрымінацыі? Быў адзін. Калі мы прыйшлі ў міжнародную кінавёску і сталі хадзіць, наведваць нацыянальныя павільёны. Прыйшлі ў літоўскі павільён, прадставіліся, і я папрасіла спіс прадзюсараў для магчымай калабарацыі. На гэта атрымала такі адказ: «Я, вядома, дам вам спіс прадзюсараў, але не ведаю, ніхто з Беларуссю цяпер працаваць не захоча». Гэты адказ, прызнацца, мяне страшна выбесіў. Можна, вядома, пасыпаць галаву попелам, але гэта працуе супраць нас. Такое стаўленне да беларусаў гаворыць толькі аб дрэннай дасведчанасці аб тым, што адбывалася ў Беларусі ў 2020-ым. І гэта несправядліва. Я вельмі раззлавалася.

Але, падкрэслю, што гэта быў адзіны інцыдэнт на фестывалі, у цэлым да нас ставіліся добра. І падтрымлівалі на праграме для сцэнарыстаў. У прынцыпе, у многіх заходніх кінематаграфістаў ёсць неразуменне таго, што ў нас тут адбываецца. І прыходзілася запаўняць прабелы.

Пра ўкраінскіх калегаў

— Прызнацца, вельмі перажывала, як пройдзе наша сустрэча з украінскімі кінематаграфістамі. Але калегі былі вельмі рады нас бачыць. Яны выдатна разумеюць сітуацыю, у якой мы знаходзімся.

Эмпатыі да Украіны на фестывалі, на маю думку, было вельмі шмат: значкі, сцягі ... моцны бан ідзе рускіх кінематаграфістаў. Аж да таго, што просяць рускіх не запрашаць на вечарынкі. Зразумела, што такое стаўленне сыходзіць не ад усіх, ад адзінак, але прапанова, што называецца, «праходзіць».

На жаль, не ўдалося паглядзець украінскія стужкі на аглядзе, але я ўпэўненая, што яны вельмі добрыя. У Каны трапіць вельмі складана, і я рада, што ўкраінскія рэжысёры атрымалі гэтую пляцоўку.

Кінаўражанні

— Іх не шмат. Я бачыла ўсяго два фільмы — партугальскі «Restos do vento» («Remains of the wind»), які мне не спадабаўся, і румынскі «N. R. M.» Крысціяна Мунджыу. Апошняя карціна Мунджыу падалася мне, я б сказала, too much, але ў фільме былі шэдэўральныя сцэны, якія ўразілі мяне рэжысёрскай адвагай.

У цэлым атрымаць асалоду ў поўнай меры ад атмасферы Кан не атрымалася. Я нават выкупалася толькі за гадзіну да ад’езду. І прама ў адзенні (смяецца). Не было часу на забавы. Усё таму, што мы з Беларусі, таму з першага дня і да апошняга я шукала бюджэт на сваё кіно.

Яшчэ да вайны ва Украіне, адзначу, становішча беларускіх кінематаграфістаў было не вельмі. На ўсіх міжнародных індустрыяльных мерапрыемствах вечна адчуваеш сябе «абарванцам». Умоўна кажучы, ва ўсіх ёсць «мама» — дзяржава, Нацыянальны кінафонд, які дае табе грошы на ежу і шмоткі (у нашым выпадку на кіно), а ў нас «мама» занятая іншым. Не да цябе ёй. І калі пытаюцца пра пачатковы капітал на сустрэчах (а па правілах першы ўнёсак у твой кінапраект робіць твая краіна) — то разводзіш рукамі. Яго няма. «Мамка» — загуляла. А потым на гэтую сітуацыю накладваецца яшчэ і вайна ва Украіне — і табе становіцца, так скажам, ужо зусім не добра.

Таму ў гэтым ключы на пытанне, калі гледачы ўбачаць мой новай праект на экране, — адказаць пакуль асабліва няма чаго. Не выключана, што, як заўсёды, усе пошукі фінансаў скончацца тым, што будзем здымаць фільм без бюджэту (смяецца). Але пакуль надзея на тое, што нешта атрымаецца ёсць, будзем змагацца.

Вераніка Бандаровіч: «Для многіх людзей я была першым прадстаўніком Беларусі»

Маладая рэжысёрка Вераніка Бандаровіч акрэдытавалася на Канскі кінафестываль, каб прасунуць сваю апошнюю кароткаметражную карціну «MAY BEE» і, як кажа дзяўчына, «набрацца натхнення». А яшчэ Вераніка знаходзіць магчымасці і людзей, каб пітчыць (распавядаць, прасоўваць) свой новы праект, ідэя якога толькі набывае форму.

Аб новым праекце

— Я цяпер захапілася цялеснымі практыкамі, і мой будучы фільм будзе на гэтую тэму. Гэта кіно пра адчуванні, пра каханне, пра тое, што наша цела — гэта адбітак нашага жыцця. Паэтычная карціна. Не ведаю, як усё атрымаецца па выніку, але ідэя фільма нарадзілася дзякуючы сустрэчы з адным цікавым чалавекам незвычайнай прафесіі. З гэтага, магчыма, я і хацела б пачаць стужку. Пакуль рабочая назва майго праекта — «In the body».

Аб мэтах

— Шчыра кажучы, гэты год у мяне выдаўся вельмі цяжкім (як і ў нас усіх). Але я вырашыла, што пара, нарэшце, зрабіць сваю мару рэальнасцю, і апынулася тут, у Канах. У першую чаргу, прыехала за натхненнем, але таксама і папрацаваць. Нэтворкінг, знаёмствы, зносіны, новыя калабарацыі — для нас, кінематаграфістаў, гэта вельмі важна. Плюс я зараз разбіраюся ў сабе, што мне блізка. Каны ў гэтым дачыненні вельмі дапамаглі.

З кім удалося пазнаёміцца? Я б сказала, што сустрэчы здараліся на кожным кроку — і гэта былі цудоўныя людзі. Напрыклад, я пазнаёмілася з рэжысёркай з Дамініканскай Рэспублікі — і мы дамовіліся пасупрацоўнічаць. Сустрэла аўстралійскага прадзюсара — і ў мяне з’явілася перспектыва далейшай дыстрыбуцыі майго апошняга фільма «MAY BEE». Разгаварылася з галівудскім прадзюсарам, які працаваў з Джэкі Чанам і Арнольдам Шварцэнэгерам — абмяняліся кантактамі. Прызнацца, я не была акрэдытаваная на індустрыяльнай платформе фестывалю, але нішто не перашкаджала мне дзейнічаць самастойна. Каны прадастаўляюць дастаткова магчымасцяў, каб выбудаваць сувязі, знайсці партнёраў, «закінуць вуду». І я акунулася ў гэтую стыхію — свой новы праект, лічы, пітчыла на гэтых самых розных сустрэчах і ў самых розных месцах (смяецца). Для мяне каштоўная рэакцыя людзей, і так я разумею, куды і як магу рухацца далей.

Пазнаёмілася з двума амерыканскімі кінематаграфістамі з беларускімі каранямі, якія ахвотна распавялі пра свае праекты на фестывалі — PJ Letofsky, Wendy White. Дзіўна, але вось знаходзіш такіх людзей!

Ці адчувала дыскрымінацыю, што я беларуска? На самай справе для многіх людзей я была першым прадстаўніком Беларусі, з якім яны пазнаёміліся. Я тлумачыла, распавядала аб нашай сітуацыі, адчувала сябе такім пасланнікам — і для многіх інфармацыя стала адкрыццём. Людзі ўспрымалі ўсё абсалютна адэкватна — большасць адкрытыя. Адзін раз толькі пачула ў свой адрас негатыў, але гэты чалавек быў «падпіўшы».

Страху было больш, чым апынулася на самай справе. Больш за тое, я сустрэла на фестывалі сваю ўкраінскую калегу, і мы разам схадзілі з ёй на паказы. Вельмі добра правялі час.

Лепшае мерапрыемства

— Вельмі спадабаўся фільм Валерыі Бруні Тэдэскі «Forever young». Гэта той выпадак, калі на кіно рэагуеш не на рацыянальным, а падсвядомым узроўні — рэагуеш целам. Для мяне карціна выйшла настолькі маёй, што матывавала на далейшыя праекты і надала форму маёй будучай стужцы.

Сэлфі з Гільерма дэль Тора

Што тычыцца мерапрыемстваў, то на першым месцы, бясспрэчна, прэс-канферэнцыя з Гільерма дэль Тора — яна стала для мяне сапраўдным майстар-класам. Гэта быў шчырая размова пра магію кіно, чараўніцтва, пра тое, чаму мы ўсе тут сабраліся. Гільерма дэль Тора казаў пра тое, што кіно — гэта пра эмпатыя і разуменне пачуццяў іншага чалавека. Я з гэтым абсалютна згодны. Таксама рэжысёр у сваіх выказваннях падтрымаў моладзь — і гэта таксама былі вельмі важныя словы, якія кранулі мяне да глыбіні душы.

Ігар Сукманаў: «цяперашні стан "V. I. P-кінаклуба", на жаль, не працуе на будучыню кіно»

Кінааналітык і экс-праграмны дырэктар ММКФ «Лістапад» Ігар Сукманаў ужо з мінулага года працуе ў камандзе Адэскага міжнароднага кінафестывалю. (Спецыяліста запрасілі ва Украіну адразу пасля ліквідацыі Менскай кампаніі «Арт Карпарэйшн», якая займалася арганізацыяй «Лістапада» да 2020 года). Таму не дзіўна, што ў Канах Ігар прадстаўляў інтарэсы ўкраінскага кінафоруму і актыўна прасоўваў Адэскі фестываль, які ў гэтым годзе будзе працаваць на розных пляцоўках.

Дарэчы, 75-ы Канскі кінаагляд стаў для Ігара Сукманава юбілейным — гэта яго дваццаты візіт у Каны, на «кінематаграфічны Алімп» у якасці кінакрытыка і кінапрафесіянала.

Пра самаідэнтычнасць

— Прадстаўніком якой індустрыі я цяпер сябе адчуваю? Адказаў бы так — прадстаўніком кінематаграфічнага братэрства, фестывальнага руху, прафесіяналам па-за нацыянальных знакаў адрознення. У гэтым сэнсе Каны — гэта карабель, на якім мы ўсе плывем, і тое пачуццё салідарнасці, якое я тут адчуў, неацэнна. На працягу двух тыдняў сустрэчы і размовы, у якіх прымаў удзел, часцяком тычыліся вайны з Украінай, — усё гэта паслужыла важнай маральнай падтрымкай.

Гэта тычыцца і Адэскага кінафестывалю. Улетку кінафорум у яго класічным фармаце не адбудзецца. Але многія міжнародныя кінагляды працягнулі нам руку дапамогі, і таму да канца года фестываль будзе праходзіць на розных пляцоўках — у Нарвегіі, Чэхіі, Польшчы, Прышціне... сачыце за навінамі.

Пра ўкраінскі парадак дня ў Канах

— Канскі фестываль досыць актыўна падтрымаў Украіну. Было шмат індустрыяльных падзей — праца ўкраінскага павільёна. І прысутнасць украінскага кіно ва ўсіх паралельных праграмах і секцыях. І выступленне Уладзіміра Зяленскага на адкрыцці. І значкі ў падтрымку Украіны ... усё было.

І таксама адбыліся дэбаты вакол байкоту расійскага кіно.

Выступ Кірыла Сярэбранікава на прэс-канферэнцыі з нагоды ўдзелу яго фільма «Жонка Чайкоўскага» ў асноўным конкурсе выклікаў буру спрэчак — аб адказнасці мастака, яго грамадзянскай пазіцыі ў крытычныя палітычныя моманты ў гісторыі. Яго выказванні акцэнтавалі ўвагу на тым, што за спіной рэжысёра стаіць калі не дзяржава, то алігархічныя колы Расіі. Усё гэта не засталося незаўважаным і выклікала незадаволенасць часткі Канскага культурнага істэблішменту.

І, будучы ў цэнтры гэтага шуму і лютасьці, Канскі фестываль тым не менш пажадаў застацца над сітуацыяй. Гэтая пазіцыя выклікала свае складанасці.

Магчымасці для беларусаў

— Сёлета ў мяне юбілей — я дваццаць гадоў езджу на Канскі кінафестываль. І ўсе гэтыя гады на пытанне «як цяпер паступаць беларускім кінематаграфістам?», адказваю: «ездзіць, ездзіць і ездзіць». Знаходзіць сродкі, магчымасці для ўдзелу. Таму што «так гартуецца сталь», так фармуецца кінематаграфічная супольнасць.

Каны — гэта Вавілон, знаходжанне ў якім можа нічога не даць, а можа даць вельмі шмат. Як і ва ўсе часы тут талент і пэўная кемлівасць робяць сваю справу. У гэтым плане няма дадатковых перашкод, але і няма дадатковых прэферэнцый. Падкрэслю, што для беларускага незалежнага кінематографа ўваходжанне ў гэтую сістэму проста жыццёва неабходнае. Чым больш кінематаграфіст будзе праяўляць актыўнасць, прасоўваць, абараняць свой праект, тым больш у яго шанцаў. Дзверы для беларусаў на гэтым фестывалі не былі зачыненыя.

Не зачыніліся яны і для расійскай кінаіндустрыі. Так, быў зачынены шлях для прадстаўнікоў прадзяржаўнага афіцыйнага сектара кіно, але не для незалежнага. У Канах працягваюцца дэбаты аб неабходнасці і падтрымцы пэўнага кола істэблішменту — творчых таленавітых людзей. Іншая справа, што гэтыя таленавітыя людзі сёння павінны мець выразную жыццёвую і грамадзянскую пазіцыю. Ва ўмовах вайны і свету яны павінны зрабіць выбар.

Пра байкот расійскага кіно

— Пазіцыя Украіны абгрунтаваная і правамерная. Пакуль ідуць баявыя дзеянні, пакутуюць людзі, пакуль разбуральная машына смерці працягвае працаваць, шукаць нейкія нюансы, тонкасці, апраўданні, на мой погляд, немагчыма.

Пра стагнацыю Кан

— Прагледзеўшы праграму фестывалю, магу сказаць, што цяперашні стан «V. I. P-кінаклубу» не працуе на будучыню кіно. Шмат у чым гэта быў досыць сярэдні ўзровень — не лепшыя працы майстроў. І вялікія імёны, якія былі заяўлены ў асноўным конкурсе, свой Монблан ужо дасягнулі і, на жаль, не змаглі яго пераадолець.

У гэтым плане хочацца падагнаць сусветны кінематограф пад рамкі новага часу. Таму што цяпер, пасля таго, што здарылася, ёсць дакладнае разуменне таго, што як жылі ўчора, сёння ўжо жыць немагчыма. Ні жыць, ні думаць. А па версіі Кан атрымліваецца, што свет яшчэ не адаптаваўся да новай сітуацыі. Усе жахі вайны, напружанне не захопліваюць розумы людзей, і адпаведна пэўны радыкалізм, які прапануе перагледзець правілы гульні ў гэтым свеце, досыць індыферэнтна ўспрымаецца сусветнай кінаэлітай.

І журы, страціўшы за апошнія гады свой інтэлектуальны флагман, на жаль, арыентуецца на больш папулісцкі бок медаля. Чырвоныя дарожкі, прыгожыя ўборы, каса, зборы карцін засланяюць патрэбу ў асэнсаванні рэальнасці. Адсюль і вынікі — цяперашнія пераможцы саступаюць сваім папярэднікам.

Пра ўладальніка «Залатой пальмавай галіны»

— Я вельмі чакаў гэтую карціну — «Triangle of Sadness» («Трыкутнік смутку») Рубена Эстлунда. І адчуў расчараванне. У гэтай стужцы шведскі рэжысёр паспрабаваў паказаць чалавецтва з больш радыкальнага, карыкатурнага боку. Але зрабіць гэта сатырычна больш востра, чым у яго папярэдніх карцінах, не ўдалося. Трэба аддаць належнае: у фільме ёсць вельмі смешныя моманты. Але Эстлунд па прыродзе сваёй чалавек не злы. Ён — рэжысёр з вялікай душой, і, на жаль, для гэтага праекта гэта аказалася вялікім мінусам.

Фільм — пра карабель дурняў, але ў сітуацыі, калі свет расколаты на дзве часткі, тут не можа быць апраўдальных нюансаў. Калі адбываецца канфлікт, то гэты канфлікт павінен быць даведзены да свайго кардынальнага вырашэння. А Эстлунд у гэтым плане да фінальнага радыкалізму дайсці не можа. І ў выніку атрымліваецца такая «манная каша»: з аднаго боку, смешна, а з другога — невыразна. Знайсці драматычнае балансаванне, каб гэта мела хічкокаўскую паўзу, на жаль, не атрымалася.

Пра фільмы, якія засталіся ў ценю

— Для мяне на фестывалі было два выбітныя фільмы. Гэта карціна Крысціяна Мунджыу «N. R. M.» і стужка «Pacifiction» («Супакаенне») Альберта Серра. Гэтыя дзве працы, на мой погляд, абсалютна дакладна сфармулявалі тое, што цяпер адбываецца ў свеце, і зрабілі гэта на найвышэйшым мастацкім узроўні.

Скажам, карціна іспанца Альберта Серра «Pacifiction» паспрабавала на фізічным узроўні растлумачыць што значыць жыць у сітуацыі, калі непазбежнасць вайны, глабальнай катастрофы падмяняецца «супакаеннем», падмяняецца спробамі не заўважаць і не бачыць. Усё, што мы перажылі ў апошні час, Серра паказвае на фенаменальным узроўні рэжысёрскага майстэрства. Мне вельмі шкада, што ні гэтая праца, ні фільм Крысціяна Мунджіў не былі зразуметыя журы.

Яшчэ не магу не згадаць і стужку Дэвіда Кроненберга «Crimes of the Future » («Злачынствы будучыні»), якая падалася мне вельмі сімвалічнай. Гэта фантастычнае кіно, а ля бодзі-хорар, які на самай справе тлумачыць што ўяўляе сабой 75-ы Канскі кінафорум па сваёй праграме. Гэта карціна пра будучыню, у якой людзі ў адсутнасці такога паняцця, як эмпатыя, спрабуюць у нейкай ступені творча развівацца. І, на жаль, голыя, хадульные схемы, якія лічацца моднымі, тэндэнцыйнымі, падмяняюць сабой сапраўднае мастацтва і боль.

Пра ўкраінскае кіно

— Цікавасць да яго на фестывалі была вельмі высокая. І хачу дадаць, што «Памфір» Дзмітрыя Сухаліцкага-Сабчука, да якога назіраўся павышаны ажыятаж, і «Видение бабочки» Максіма Наканечнага, які быў паказаны ў праграме «асаблівы погляд», несумненна, адлюстроўвалі палітычны парадак дня, але таксама працавалі на навацыю кінамовы і свежасць погляду, на новыя імёны, у якіх Канскі кінаагляд вельмі і вельмі мае патрэбу.

«Памфір» Дзмітрыя Сухаліцкага-Сабчука — гэта самабытны, яркі, дзёрзкі дэбют, які дазволіў адкрыць сусвет Заходняй Украіны. Падобных характараў, тыпажоў мы даўно не сустракалі на экране. Стужка — палёт фантазіі на тэму рэальнасці. Баляванне нацыянальнай каларыстыкі. Стужка з узрушвальнай энергетыкай, і не выпадкова яна выклікала вялікую цікавасць у публікі.

«Видение бабочки» Максіма Наканечнага — гэта ўжо драматычная карціна, звернутая да цяперашняй трагедыі Украіны. Фільм-нарыў, бязлітасны і да сваіх герояў, і да гледача. Фільм, які зазірае ў бездань. І кіно гэта зроблена маладым, таленавітым чалавекам, які перажывае той самы боль, якога не хапае заходняга кінематографу.

Як аказалася, кіно Захаду, сыходзячы з праграмы Кан — фармальна дасканалае, але пазбаўлена персанальнага пачуцця датычнасці.