• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Разумняты»
  • Словы мацней
  • Вандруем разам
  • Афіша
22.09.2014 | Гісторыя

Беларускія герыльясы

Сёлета споўнілася 75 гадоў з дня ўз’яднання Беларусі.

На сайтах і ў газетах з’явіліся артыкулы з крытыкай і хваласпевамі гэтай даце. Адны наракаюць на развал міжваеннай Польшчы, іншыя згадваюць пра гістарычную справядлівасць. Тым часам ні першыя, ні другія, магчыма, не помняць пра тых, хто набліжаў гэты дзень як мог, – пра актывістаў КПЗБ.

Камуністычная партыя Заходняй Беларусі – для большасці гэта малавядомая і незразумелая абрэвіятура са школьнай праграмы. Хто вывучаў усе гэтыя партыі, дэкрэты, загады і пастановы? Тым больш калі ў краіне можа быць толькі адна партыя, на фоне якой нават яе “даччыная” структура не павінная быць бачнай. Акрамя чатырох літар з абрэвіятуры большасць нічога і не ведае. Ну, хіба яшчэ тое, што яны былі камуністамі. Як людзі кажуць, чуў звон, ды не зразумеў, адкуль ён. А тут гісторыя няпростая і цікавая, з трагічным фіналам. Па кім звоніць звон, адным словам.

Партыя ўзнікла дзякуючы таму, што ў выніку Рыжскай дамовы 1921 года Заходняя Беларусь апынулася ў складзе Другой Рэчы Паспалітай. Далёка не ўсе новыя жыхары адноўленай польскай дзяржавы былі задаволеныя існым ладам. У вёсцы назіралася дэпрэсіўная сітуацыя, многія адчувалі сябе людзьмі другога гатунку. Лозунгі пра сацыяльную і нацыянальную справядлівасць былі як ніколі актуальнымі. Гэтым і скарысталіся беларускія камуністы.

Афіцыйна партыя ўзнікла ў 1923 годзе на сходзе актывістаў у Вільні. Сярод яе ўдзельнікаў былі і былыя слуцкія паўстанцы, якія яшчэ колькі гадоў таму вялі збройную барацьбу з бальшавікамі. Сярод асноўных патрабаванняў – права на самавызначэнне Заходняй Беларусі, аб’яднанне ўсіх беларускіх зямель у адну дзяржаву, ліквідацыя памешчыцкага землеўладання і перадача зямлі сялянам без выкупу.

З першых дзён свайго існавання партыя гучна заявіла пра сябе. Акрамя легальнай дзейнасці сябры КПЗБ праводзілі і акцыі “прамога дзеяння”, за што стала падвяргаліся рэпрэсіям з боку польскіх уладаў. Арганізацыя была пад забаронай. Большасць сябраў была выхадцамі з небагатых беларускіх сялянскіх сем’яў, якія на ўласныя вочы бачылі несправядлівасць у даыненні да сябе. Не маючы легальных рычагоў уплыву на сітуацыю, яны звярнуліся да радыкалізму. Яны былі перакананыя, што сваімі акцыямі змогуць нешта змяніць. Не змаглі, але ж спрабавалі.

Многія небеспадстаўна лічаць, што КПЗБ цалкам кіравалася з Масквы, адмаўляючы тэзу пра тое, што Камуністычная партыя Заходняй Беларусі была ці не авангардам нацыянальна-вызвольнага руху. Факты ж сведчаць пра іншае. Узяць хаця б спробу стварыць у 1936-м супольны Народны Фронт з Беларускай хрысціянскай дэмакратыяй. Супраца з іншымі беларускімі арганізацыямі – яскравае сведчанне таго, што КПЗБоўцы ўяўлялі сябе часткай нацыянальных беларускіх сілаў.

Сябраў КПЗБ справядліва лічаць тэрарыстамі. Самы вядомы з іх – беларускі палітычны і дзяржаўны дзеяч Сяргей Прытыцкі, які ў 23-гадовым узросце ўчыніў страляліну ў Віленскім судзе ў студзені 1936 года. Гісторыя вядомая, нібыта са старонак крымінальнага рамана: на лаве падсудных аказалася сямнаццаць маладых і палымяных камуністаў, якіх “здаў” за грошы правакатар Якуб Стральчук. Цяпер ад яго сведчанняў залежыць іх лёс. Дапусціць, каб ён адкрыў рот на працэсе, было нельга. Малады Прытыцкі вырашае забіць правакатара і рыхтуе замах. Калі б гэта не было праўдай, яе варта было б прыдумаць якому-небудзь паспяховаму пісьменніку. У сваіх успамінах Прытыцкі згадваў:

“Цэлы дзень блукаў па вуліцах Вільні з пісталетамі ў кішэнях, адчуваў асалоду ад жыцця і ўсяго, што мяне атачала.

Хто ведае, ці буду я жыць заўтра. Дзень быў пахмурны і халодны, але ён падаваўся мне цудоўным. Ніколі я так прагна не ўдыхаў паветра, ніколі для мяне не былі такімі цудоўнымі неба і вада ў Вяллі, як у той дзень. І ўсе людзі здаваліся мне незвычайна добрымі…

Раніцай 27 студзеня я накіраваўся ў акруговы суд… …Нарэшце старшыня суда абвясціў: «Запрасіць сведку Якуба Стральчука».

Раскрыліся дзверы, і з кабінета пракурора выйшаў ён, правакатар.

Імгненна выняўшы з кішэняў абодва пісталеты, накіраваўся да стала суддзі. Накіраваўшы адзін пісталет пад правае вуха, другі ў спіну, націснуў на абодва куркі адначасова. Прагучала два стрэлы. Суддзя і пракурор палезлі пад стол, публіка кінулася да выхаду. Для большай пэўнасці я паслаў яшчэ дзве кулі…

Шпікі выхапілі пісталеты і адкрылі па мне агонь… Перасталі страляць, калі палічылі, што я ўжо мёртвы…”

“Гэта Вам не ІРА, тут сур’ёзней”, – пажартаваў неяк адзін мой знаёмы гісторык, прыгадваючы гэты выпадак.

Прытыцкі выжыў, адседзеў у польскай турме, а пасля зрабіў галавакружную кар’еру ў кіраўнічым апараце БССР. Ён быў бадай што адзіным з сябраў КПЗБ, хто дайшоў да ўладных вяршыняў.

Большасць трапіла ў жорны савецкай рэпрэсіўнай машыны ў другой палове 30-х. У 1938 годзе партыю ліквідавалі. Сталіну не была патрэбная на сваёй тэрыторыі арганізацыя прафесійных падпольшчыкаў, якія пры патрэбе маглі арганізаваць супраціў ці перадаць свае веды каму не трэба. Тым больш што ў яе складзе былі былыя слуцкія паўстанцы ды іншыя “антысавецкія” элементы.

У аднаго майго сябра дзед быў функцыянерам КПЗБ. Да канца жыцця гэты не асабліва гаварлівы сціплы і сухенькі дзядок, які размаўляў на беларускай мове, трымаўся некалькіх правілаў, якія, на яго думку, маглі зберагчы жыццё ў “патрэбны” момант. Правілы тыя былі простымі: пры наведванні масавага мерапрыемства ніколі не сядаць каля акна; трэба выбіраць такое месца, з якога будзе бачна ўсё, што адбываецца вакол, але цябе не будзе бачна; за спінай заўжды павінная быць сцяна. “Калі такое месца занятае, – дзядок звычайна ўсміхаўся на гэтым месцы, – значыць на ім сядзяць альбо нашы, альбо дэфензіва”.

Можа быць, і Максім Танк, яшчэ адзін вядомы сябар КПЗБ, трымаючыся падобных засцярог, наведваў таемна літаратурныя мерапрыемствы, пакуль не ў якасці мэтра, а проста гледача.

КПЗБоўцы не былі анёламі, але і дэманамі іх назваць нельга. Яны проста рабілі тое, што павінныя былі рабіць: змагаліся за Беларусь так, як разумелі гэта і як казала ім сэрца. У гісторыі любога народа прысутнічаюць такія постаці – тыя, каго адны, называючы тэрарыстамі і бунтаўшчыкамі, вешалі на цэнтральных плошчах гарадоў, а другія лічылі нацыянальнымі героямі. Ім ставяць помнікі, іх імёнамі называюць вуліцы і школы, пра іх пішуць навуковыя працы і здымаюць кіно. КПЗБоўцам столькі гонару не адвялі – назвалі вуліцы, і тое добра. Як сапраўдныя рамантыкі яны дамагліся сваёй мэты – Беларусь стала адзінай, але ім самім ад гэтага лепш не стала.

Галоўнае – гэта памятаць, што ў гісторыі не бывае толькі белага ці толькі чорнага. Нельга выкрасліць цэлы пласт толькі з той прычыны, што ён “ідэалагічна” няправільны. Трэба высвятляць усе акалічнасці, тым больш калі яны цікавыя.

 

Канстанцін Касяк

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

Вакалістцы гурта «Варган» Ксеніі Глот прысудзілі 15 сутак адміністрацыйнага арышту

Пра вынікі суда над музыкай паведаміў яе муж і музыка Канстанцін Путронак у сваім Facebook. 30 чэрвеня ў Полацку...

valiancina_shauchenka
Замежжа Беларусы свету

У Кіеве назавуць тры вуліцы ў гонар выбітных беларусаў

Экспертная камісія па новых назвах вуліц зрабіла такі выбар падчас працэсу дэрусіфікацыі і дэкамунізацыі кіеўскіх вуліц. ...

valiancina_shauchenka
Мастацтва

Пайшла з жыцця лепшая ткачыха Маларытчыны, народная майстрыха Беларусі Сцепаніда Сцепанюк

У свой час яна аднавіла сакрэты ткацтва «кажушком» ўнікальнага Маларыцкага строю XIX — сярэдзіны XX стагоддзя. Раней...

valiancina_shauchenka
Грамадства Беларусы свету

У сузаснавальніка TheVillage-Беларусь і kyky Аляксандра Васілевіча скончыліся суды і ён з’ехаў з Беларусі

Зараз ён знаходзіцца са сваёй сям’ёй у Эстоніі. «Нечакана скончыліся суды! Абвінавачаны, асуджаны, але...

Апошнія навіны

    Грамадства Музыка
    Вакалістцы гурта «Варган» Ксеніі Глот прысудзілі 15 сутак адміністрацыйнага арышту
    Замежжа Беларусы свету
    У Кіеве назавуць тры вуліцы ў гонар выбітных беларусаў
    Мастацтва
    Пайшла з жыцця лепшая ткачыха Маларытчыны, народная майстрыха Беларусі Сцепаніда Сцепанюк
    Грамадства Беларусы свету
    У сузаснавальніка TheVillage-Беларусь і kyky Аляксандра Васілевіча скончыліся суды і ён з’ехаў з Беларусі
    Гатуем з «Будзьма!»
    Зразы завіўныя, як у Ягайлы на сняданак. Гатуем разам з «Будзьма»
    Культура Грамадства Краіна
    У Копысі адкрылі бюст Янкі Купалы аўтарства кітайскага скульптара
    Грамадства
    У Полацку затрымалі музыку гурта «Варган» Ксенію Глот
    Музыка
    «Біг-Біт» – лонгплэй, які злучае пакаленьні Віктар Сямашка выдаў альбом, запісаны зь піянэрамі белроку
    Культура Мастацтва
    «Гэтая выстава як раз для тых, хто застаўся»: чым дзеляцца ў сваіх працах мастакі ў Беларусі?
    Замежжа Беларусы свету
    Тры папулярныя пытанні беларусаў пры пераездзе ў Польшчу: легалізацыя, медстрахоўка і нумар PESEL
    Грамадства
    Журналістку Таццяну Мацвееву выклікалі ў міліцыю і распытвалі пра «экстрэмісцкае фармаванне»
    Культура Гісторыя
    Як Рэч Паспалітая флот стварала.Лекцыя ад гісторыка Андрэя Радамана
    Музыка Беларуская мова Беларусы свету
    Топ-5 беларускіх трэкаў ад басіста гурта «Relikt» Змітра Наркевіча
    Гісторыя
    Дамашняя вайна роду Сапегаў
    Культура Каляндар
    «Прыйшоў Пятрок – апаў лісток». Народны каляндар беларусаў на ліпень

Афіша

  • 02.07 — 03.07

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Купалле на Запаведным востраве на Глыбоччыне

  • 02.07 — 24.07Выстава Марка Шагала ў Варшаве
  • 02.07 — 30.07Выстава «Янка Купала і Якуб Колас. Досціпы ад класікаў» у Мінску
  • 02.07 — 14.08Фотавыстава Віталя Бутырына «Паэтыка фотаграфікі» ў Мінску
  • 02.07 — 10.08Спаборніцтва па спартыўным арыентаванні Street-O ў Гродне
  • 02.07 — 09.07Выстава Аліны Блюміс «Межы і сінякі» ў Лос-Анджэлесе
  • 02.07 — 31.08Зброя ВКЛ на выставе ў Нясвіжы
  • 02.07 — 24.07Выстава выпускнікоў «Глебаўкі» ў Мінску

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • «Дзейнічай як ЕГУ»: студэнтка ЕГУ абвесціла сухую галадоўку ля ўваходу ва ўніверсітэт
    • Актывістка Бондарава зноў вядзе вайну з кнігамі. На гэты раз — у краме «Green»
    • «Всё, что было, разделилось на до и после». Гурт «Би-2» выпусціў антываенны кліп на песню «Калыханка»
    • У Крэўскім замку знайшлі тунэль XIV стагоддзя. Чым карысная гэтая знаходка?
    • Выйшаў альбом беларускіх святочных строяў канца ХІХ стагоддзя
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM