Прынцып «Вашая беларуская мова — не каўбаса, таму не накорміць» у сучаснай Беларусі, як той казаў, квітнее і пахне. Што праўда, пахне ўсё горш. Пры гэтым на тле культурнага генацыду, які адбываецца сёньня ў краіне, каўбасы на стале неяк больш ня робіцца. Ці выпадкова? У сваёй рубрыцы «Прыдарожны пыл» Валера Руселік тлумачыць, што эканамічна больш выгодна пабудаваць — кароўнік альбо музэй.

Памятаеце гэтае адвечнае «Ну что вы со своей беларускай мовай лезете?! Мова вас не накормит! Давайте сперва экономику поднимем, а потом уже и мовой займёмся! Всему своё время!»?

Эканоміку дагэтуль аніяк падняць ня могуць, хоць усе сілы кінутыя — як у апошні бой! І калі ўжо надыдзе той момант, калі прысьпее час і на мову, і на культуру — наагул незразумела! Ужо й дзеці беларускай мовы не разумеюць, вывучаюць у школах яе менш ня толькі за расейскую, але і за якую іншую замежную — і ўсё аніяк той блаславёны час не надыходзіць, усё эканоміку падымаем!

Апошні здымак на Радзіме. Валера Руселік — на гарадзенскім чыгуначным вакзале (Горадня, 18 лютага 2020 г.). Фота аўтара

Зрэшты, ашчаджаць на культуры ў сучаснай Беларусі — справа звыклая. І гэткія назіраньні падмацоўваюцца статыстыкай: штогод выдаткі на культуру ў бюджэце краіны складаюць прыкладна паўадсотка ад агульнае сумы.

Пры гэтым, дзеля параўнаньня, грошай на суды, міліцыю і спэцслужбы з нашай кішэні ідзе разоў у 20 больш — і з году ў год гэты разрыў адно расьце. Ну, яно ж і зразумела, на што ў нашай (?) дзяржаве аніякіх грошай не шкада, праўда?

І сытуацыя для беларушчыны найбліжэйшым часам дакладна ня толькі не палепшае, але й пагоршае. На днях адзін усім вядомы «мовазнаўца», для якога «белорусский язык — бедный язык, на нём ничего нельзя выразить великого», сабраў нараду па эканамічных прагнозах на 2026-ы год, дзе вызначыў, на што найперш трэба скіроўваць нашыя з вамі грошы:

«Ані ў якім выпадку, не займацца будаўніцтвам і стварэньнем таго, без чаго сёньня і заўтра, магчыма, можам абысьціся! [...] Слухайце, кароўнікі трэба будаваць, каб кароваў нармальна ўтрымліваць і даіць, і цялятаў! Хопіць ужо гэтых палацаў і культурных аб’ектаў! Важней, напэўна, пабудаваць людзям жытло. Ня трэба раскідвацца грашыма, якіх у вас няма! Аб’ектыўна трэба сытуацыю ацэньваць. І спыніць будаўніцтва ўсялякіх музэяў, дамоў адпачынку і гэтак далей. Гэтыя трэба задзейнічаць: вось адзін музэй пабудаваў — там і дзяржава, і дабрачыннасьць, усё разам. І дастаткова гэтага аднаго музэю!»

Не да культуры, адным словам! Хлявоў паболей трэба, каб быдла там трымаць! А людзі... А што людзі? Яны ж ня быдла, могуць і пацярпець, праўда? Зрэшты, не зразумела, як пры гэтым утрымаць тую ж моладзь у вёсках і мястэчках, калі адзіным месцам, куды можна схадзіць адпачыць пасьля працы, будзе ня дом культуры альбо клюб, а... кароўнік. Ну і як разьвіваць лякальны турызм, запрашаючы не ў музэй, прысьвечаны знакамітым мясцовым нарадзінцам, а, скажам, на прахадную сьвінакомплексу — таксама загадка.

Ну але гэта, вядома ж, дробязі! Часы цяжкія (а калі былі лёгкія?), не да культуры (а калі было да яе?)! Трэба пацярпець (колькі можна?!)!

400-гадовы касьцёл у Зэмбіне на Барысаўшчыне — адзін з апошніх аб’ектаў барока, пабудаваных на тэрыторыі Беларусі — лепшых часоў не дачакаўся і разваліўся, пасьля чаго ўлады зьнішчылі руіны. Фота: planetabelarus.by

Вось толькі ці зажывем мы з вамі лепей, калі наагул заб’ем на культуру і збудуем яшчэ мільён кароўнікаў?

Замест адказу на гэтае насамрэч рытарычнае пытаньне вось вам некалькі цікавых фактаў. На культуру і творчасьць прыпадае 3,1% глябальнага ВУП, а таксама 6,2% усіх працоўных месцаў у сьвеце. Рэйтынг топ-краінаў для жыцьця ў вялікай ступені супадае з рэйтынгам краінаў, якія як раз-ткі найбольш выдаткоўваюць на культуру: Ісьляндыя, Данія, Швайцарыя, Швэцыя і гэтак далей.

Цікава, чаму?

Мабыць, таму, што культурна і духоўна разьвіты чалавек — у адрозьненьне ад чалавека, у жыцьці якога ёсьць адно кароўнікі і клопат не пра людзей, а пра быдла — куды больш здольны крочыць у нагу з часам, ствараць нешта новае й запатрабаванае, імкнуцца да лепшага жыцьця. Усё гэта і закладаецца ў нас празь якасную літаратуру, выставы, музэйныя экспазыцыі, канцэрты, спэктаклі, экскурсіі і г. д.

І менавіта чалавеку беднаму духоўна і культурна папросту наканавана заставацца бедным і эканамічна — колькі ты кароўнікаў ні будуй!

 Вось яшчэ кароўнікаў набудуем і музэі пазачыняем — і зажывем! Каляж аўтара

Зрэшты, культура ў Беларусі ня зьнікне ў кожным выпадку.

Вось толькі — чыя? Як той казаў, варона з куста — пяць на куст. Пакуль улады прыбіраюць помнікі, здымаюць шыльды, зачыняюць мэмарыяльныя пакоі і музэі, прысьвечаныя беларускіх нацыянальным і культурным дзеячам, на іх месца няўхільна прыходзіць расейшчына — і вось ужо на беларускай зямлі ўсхваляюцца тыя, хто ўласна вынішчаў нас, беларусаў. У разгромленым Купалаўскім тэатры — расейскія пастаноўкі і расейскія акцёры. А на зачышчаных ад мясцовых музыкаў канцэртных пляцоўках усё часьцей выступаюць зноўку ж расейскія гастралёры.

І вось тут — пытаньнечкі на мільён. А дакладней — на лёгіку.

Ці варта спадзявацца на тое, што чалавек, выхаваны на чужой культуры й на чужых героях, будзе ірваць жылы за сваю краіну? На чым мае трымацца ягоны мясцовы патрыятызм: і культурны, і эканамічны, і навуковы, і вайсковы? Які сэнс прывязвацца да краіны, зь якой чалавека, акрамя факту нараджэньня, нічога больш ня зьвязвае? І чаму б тады папросту не паехаць туды, дзе жывецца лепш і дзе да чалавека ставяцца лепш, чым да быдла — замест таго, каб імкнуцца палепшыць жыцьцё ў роднай старонцы?

Вось вам на пальцах, калі хочаце — эканамічная цана выбару паміж музэем і кароўнікам.

Спэктакаль удзельнікаў тэатральнай студыі «Купалінка» ў Варшаве. Дзеткі выхоўваюцца па-беларуску тут і цяпер — ці ім таксама трэба было б пачакаць, калі надыдуць лепшыя часы для роднай культуры? Фота: студыя «Купалінка»

Дык а ці ёсьць тут хоць нейкі пазытыў? Ну, вядома ж, ёсьць!

Насамрэч сапраўдная беларуская культура жыла, жыве й перажыве ўсіх аматараў кароўнікаў, разам узятых.

Калі б мы ўсе гэтыя гады папросту сядзелі й чакалі, калі прысьпее час на родную мову ды на культуру, то ня мелі б сёньня ані песень Лявона Вольскага, ані спэктакляў вольных купалаўцаў, ані кніг Альгерда Бахарэвіча. Нашая культура жыве сёньня, тут і цяпер, не адкладаючы на мітычнае лепшае Заўтра.

А таму не сядзімо, спадарства, не чакайма невядома чаго: ня будзе лепшага за цяпер часу, каб далучыцца да беларушчыны — ці то ўласным творчым унёскам, ці то падтрымкаю нашых культурных дзеячаў і ініцыятываў.

Будзьма разам! Будзьма беларусамі!

Валера Руселік, Budzma.org