Сынкавічы — вёска за 15 кіламетраў ад Слоніма па дарозе на Ваўкавыск. Тут знаходзіцца адзін з самых цікавых помнікаў Беларусі: гатычная праваслаўная царква-крэпасць, пабудаваная каля 500 гадоў таму, піша «Слушна».

З трасы Слонім-Ваўкавыск царква бачная за палямі (калі ехаць са Слоніма — справа). Бліжэйшая вёска на трасе называецца Елка (не Ёлка!), да яе і трэба браць білет.

Царква, якая адначасова магла служыць крэпасцю і абараняць ад уварвання ворагаў, — рэдкасць. У Беларусі такіх дзіўных збудаванняў вядома ўсяго два. Адно з іх — царква Раства Багародзіцы ў Мураванцы. А другое — царква Святога Міхаіла Арханёла ў вёсцы Сынкавічы. Раскажам пра лёс і галоўныя таямніцы гэтага загадкавага храма і прычыны яго наведаць.

Галоўная загадка царквы ў Сынкавічах — гэта дата яе пабудовы і імя заснавальніка. Версій шмат, і кожная можа аказацца праўдай. Часцей за ўсё ў сувязі з заснаваннем касцёла згадваюць імя вялікага князя Вітаўта. Распавядаюць, што ў ранейшай царкве, якая была на гэтым месцы, ён схаваўся аднойчы ад пераследу з боку свайго стрыечнага брата, князя Ягайлы. Пазней, у падзяку за выратаванне, ён ахвяраваў буйную суму на перабудову царквы і сам жа прысутнічаў на яе асвячэнні ў 1407 годзе.

Па іншай версіі, храм пабудавалі стагоддзем пазней, у першай палове XVI стагоддзі. У гэтым выпадку сродкі на пабудову мог выдзеліць вялікі гетман Канстанцін Астрожскі. Ён жа спансіраваў будаўніцтва падобных па архітэктуры цэркваў у Вільні, напрыклад, адрэстаўраваны ім Прачысценскі сабор. Калі прыгледзецца, падабенства і праўда складана не заўважыць: кутнія вежы, вокны-байніцы, дэкаратыўныя паяскі.

Але, паводле некаторых звестак, храм у Сынкавічах усё ж такі значна старажытнейшы. Напрыклад, у ходзе рэстаўрацыйных работ датай пабудовы называлі 1320 год. Але і гэта яшчэ не ўсё: на сценах пад тынкоўкай знайшлі старажытны надпіс з 1213 годам. А значыць, царква магла з’явіцца яшчэ раней.

Ёсць і яшчэ адна цікавая версія, якая цалкам можа аказацца ісцінай. Магчыма, першапачаткова гэта была ўвогуле не царква, а гатычны замак. І менавіта ў ягоных сценах князь Вітаўт схаваўся ад свайго брата Ягайлы. А ўжо пазней па яго ўласным распараджэнні замак перабудавалі ў храм, ды так, каб ён мог служыць не толькі домам для малітвы, але і надзейнай крэпасцю ў выпадку нападзення.

Гісторыя храма

Як бы там ні было, а ў XVI стагоддзі царква Святога Міхаіла Арханёла ўжо красавалася ў Сынкавічах. Першапачаткова яна была, мяркуючы па ўсім, праваслаўнай. Пра гэта кажуць знойдзеныя на сценах надпісы на грэчаскай мове. І толькі пазней тут з’явіліся надпісы на латыні, якія сведчаць, што царква ў канцы XVI стагоддзі стала уніяцкай.

Што адбывалася з храмам у наступныя два стагоддзі, сказаць складана: звестак пра гэты перыяд амаль не захавалася. Святло на яго таямніцы зноў пралілося толькі пасля далучэння Беларусі да Расійскай імперыі. Царква зноў стала праваслаўнай, а напрыканцы ХІХ стагоддзя ў ёй правялі рэстаўрацыйныя работы і пабудавалі побач званіцу.

Пасля Першай сусветнай вайны ў царкве Святога Міхаіла Арханёла праходзілі і каталіцкія, і праваслаўныя богаслужэнні. У 1926 годзе будынак зноў перайшоў да ўніятаў, але ў Вялікую Айчынную вайну ў яго зноў адкрылі доступ для праваслаўных вернікаў.

Самы цяжкі перыяд для храма наступіў у пасляваенны час. З-за ганенняў на царкву святарам усяляк перашкаджалі выконваць іх абавязкі. Напрыклад, старшыня калгаса нават загадаў узараць тэрыторыю перад царквой і прыгразіў, што калі святар пратопча праз ворыва сцяжынку, то на яго пададуць у суд.

Яшчэ горш усё стала ў 50-х гадах: храм закрылі і ператварылі ў склад сельскагаспадарчай прадукцыі. Будынак моцна здрахлеў. Толькі ў 1993 годзе касцёл зноў адкрылі для вернікаў. Цяпер гэта дзейная праваслаўная царква.

Чаму сюды з’язджаюцца турысты? 

Вабіць храм не толькі прыхаджан. Сюды з’язджаюцца архітэктары, гісторыкі, археолагі, культуролагі і, вядома, шматлікія турысты, каб на свае вочы ацаніць прыгажосць і неардынарнасць гэтай старажытнай пабудовы.

Царква ў Сынкавічах мае аблічча, нетыповае для храмаў, але характэрнае для абарончага дойлідства. У плане стылю яна сумяшчае рысы готыкі і рэнесансу, але прыкметныя таксама элементы раманскай і нават старажытнарускай архітэктуры.

У плане храм уяўляе сабой прамавугольнік. Унутраная прастора падзелена на тры нефы. Цікавая і незвычайная дэталь — наяўнасць у царквы трох апсід (алтарных частак) з усходняга боку. Столі апсід адрозніваюцца: над цэнтральным і паўночным — крыжападобныя скляпенні, а над паўднёвым — зорчаты.

Самая характэрная дэталь будынка — наяўнасць чатырох веж па кутах: яны вось і надаюць такое падабенства з замкам. Заходнія вежы васьмігранныя, усходнія — круглыя. У сценах праведзены байніцы. Унутры веж — лесвіцы, якія вядуць на гарышча: менавіта тут размяшчаўся ярус абароны. Аб абарончым значэнні царквы нагадвае і таўшчыня сцен, якая дасягае 1,5 метра.

Калісьці ў царкве была яшчэ адна вежа-купал над цэнтральнай часткай будынку. Але яе разабралі падчас рэстаўрацыі ў ХІХ стагоддзі. Дах будынка высокі і двухсхільны, з даволі крутым ухілам.

Звяртае на сябе ўвагу заходні фасад. Ён уяўляе сабой шчыпец-франтон, не аддзелены карнізам ад плоскасці сцяны. У шчыпцы праведзены шматлікія ілжывыя аркі — аркатуры. Раней у іх былі выявы на рэлігійную тэматыку, зараз ікона засталася ўсяго адна. Іншая важная дэталь фасада — ліхтарык: так называўся невялікі выступ, назіральны пункт, адкуль можна было заўважыць непрыяцеля.

Побач з будынкам храма знаходзіцца невялікая званіца канца ХІХ стагоддзя. Ніжняя яе частка аздоблена бутавым каменем, верхняя — цагляная, над ёй — купал-цыбулінка. Хоць званіца вельмі прыгожая, з абліччам царквы яна не занадта гармануе. Але гэта цалкам кампенсуюе цудоўныя перазвоны. Усе пяць званоў былі адліты спецыяльна для царквы Святога Міхаіла.

Не прапусціце таксама магчымасць пабываць усярэдзіне царквы і ацаніць яе інтэр’ер. А яшчэ тут захоўваецца важная праваслаўная святыня — спіс з іконы Божай Маці «Усецарыца». Распавядаюць, што ён мае цудадзейную сілу і здольны вылечваць хворых.

Па аповядах вернікаў, пасля прынесеных абразу малітваў і пакаянняў хворыя вылечваліся, а ў бяздзетных сем’ях нараджаліся дзеткі. У Сынкавічах знаходзіцца копія абраза, выкананая з арыгінала спецыяльна для гэтай царквы (арыгінал XVII стагоддзя знаходзіцца ў Грэцыі на Святой гары Афон).

У XX стагоддзі выявай «Пантанасы» вядомы афонскі старац Іосіф Ісіхаст дабраславіў сваіх вучняў. Ён жа данёс да сучаснікаў старажытнае паданне аб гэтым абразе. Аднойчы да выявы падышоў дзіўны чалавек і прыняўся нешта невыразна мармытаць. У гэты момант аблічча Маці Божай заззяла дзівосным святлом і нябачная сіла адкінула юнака на падлогу. У страху ён выбег з храма і са слязамі прызнаўся старцам у тым, што вёў грахоўнае жыццё, займаўся вядзьмарствам і магіяй. Пакаяўшыся ў сваіх учынках, юнак застаўся на Афоне. Гэта была першая праява цудатворнай сілы абраза Божай Маці «Усецарыца». Неўзабаве сталі заўважаць, што абраз аказвае дабратворны ўплыў на хворых з рознымі пухлінамі, у тым ліку злаякаснымі. З выявы пачалі рабіць дакладныя спісы і для іншых мясцін. Паступова ікона стала вядомая ва ўсім свеце як вылечніца ракавых захворванняў.

Дзень святкавання абраза Божай Маці «Усецарыца» — 31 жніўня.

Экскурсіі ў Сынкавічы часта сумяшчаюцца з наведваннем Жыровіч. Міхайлаўская царква знаходзіцца ўсяго ў 30-35 км ад знакамітага Жыровіцкага манастыра.

Славутасці побач

У гэтых краях можна не абмяжоўвайцеся толькі царквой: ёсць паблізу і іншыя цікавыя аб’екты. У саміх Сынкавічах таксама можна палюбавацца эфектнымі руінамі спіртзавода пачатку мінулага стагоддзя. Гэта цэлы комплекс будынкаў, які ўключае спіртапрымач, стайню, лядоўню і іншыя пабудовы. Унутры самога завода яшчэ можна адрозніць рэшткі дэкору, хоць будынак даўно пустуе і павольна разбураецца.