На Пятрашунскіх могілках у Коўне 25 сакавіка сабралася больш сотні людзей, якія прыйшлі ўшанаваць памяць Клаўдзія Дуж-Душэўскага, беларускага патрыёта, аўтара эскізу нацыянальнага сцяга, ковенскага архітэктара.
Ініцыятаркай рэканструкцыі надмагілля стала кіраўніца суполкі «Коўна беларускае» Ніка Выгоўская. Паводле спадарыні Выгоўскай, да стварэння помніка спрычыніліся беларускія актывісты (данатамі ад 5 еўра да 800), літоўскія ўлады, прадстаўнікі Саюза стралкоў Літвы і іншыя.
Ніка Выгоўская
На цырымонію прыйшоў Марус Душаускас-Дуж — праўнук Клаўдзія Дуж-Душэўскага. «Ведаю свайго продка толькі па партрэтах. Знаў, што ён быў інжынерам, потым я высветліў, што ён быў яшчэ і вельмі актыўным удзельнікам барацьбы за незалежнасць і будаўніцтва беларускай незалежнай дзяржавы, быў аўтарам бел-чырвона-белага сцяга. Вялікі дзякуй, што падтрымліваеце памяць пра майго прадзеда», — сказаў ён.
Марус Душаускас-Дуж
Адзін з сігнатараў (падпісантаў) Акта аб аднаўленні незалежнасці Літвы 1990 года Саўліс Печалюнас нагадаў, што беларусы і літоўцы амаль адначасова атрымалі незалежнасць у 1918 годзе, але Беларусі «не пашанцавала».
Саўліс Печалюнас
«Зараз мы вельмі жадаем, каб ва Украіне хутчэй скончылася барацьба за нашыя агульныя чалавечыя каштоўнасці. Гэта вырашальная бітва не толькі для ўкраінцаў, але і для беларусаў. Праз яе ў Беларусі ёсць шанец вярнуць сабе незалежнасць», — сказаў сігнатар. Саўліс Печалюнас таксама ўзгадаў, што Клаўдзій Дуж-Душэўскі быў выгнаннікам — «Літва заўжды прымала суседзяў». «Месца яго пахавання заўжды будзе для беларусаў месцам, куды можна прыйсці, каб падняць свой дух і набрацца сілы для добрых спраў», — зазначыў ён.
Паводле гісторыка Томаша Блашчака з Інстытута Вялікага Княства Літоўскага, яшчэ гадоў 15 таму магіла Дуж-Душэўскага была «забытым беларускім месцам памяці ў Коўне». «Сёння, калі часы для ўсіх беларусаў свету вельмі складаныя, гэта месца — магіла аўтара беларускага сцяга — вяртаецца ў свядомасць беларусаў», — сказаў ён.
Стасіс Ігнатавічус
Прадстаўнік Саюза стралкоў Літвы Стасіс Ігнатавічус нагадаў, што «літоўцы з беларусамі змагаліся разам супраць ворагаў яшчэ з часоў Грунвальда». «На гэтых і іншых могілках пахаваныя тыя, хто змагаўся супраць бальшавізму як у Літве, так і ў Беларусі. Партызаны, якія змагаліся з камуністамі на тэрыторыі Беларусі, прахадзілі ваенную падрыхтоўку ў тым ліку ў шэрагах літоўскіх стралкоў, шмат каго з іх уганаравалі вышэйшымі ўзнагародамі Літоўскай Рэспублікі. Свабода — гэта анёл, дыктатура — д’ябал. Жадаем, каб як мага хутчэй анёл перамог чорта ў Беларусі», — сказаў Стасіс Ігнатавічус.
У раскладзе цырымоніі знайшлося месца і неспадзяванцы, як сказала Ніка Выгоўская. Аказваецца, 25 сакавіка ў Коўна адмыслова прыляцелі нашчадкі габрэйскай дзяўчынкі, уратаванай Клаўдзіем Дуж-Душэўскім падчас нямецкай акупацыі Коўна. Яны таксама прыйшлі на адкрыццё новага помніку беларускаму патрыёту.
За ратаванне габрэяў падчас Другой Сусветнай вайны Клаўдзій і Алена Дуж-Душэўскія 13 красавіка 2004 года пасмяротна атрымалі ўзнагароду прэзідэнта Літвы.
Клаўдзій Дуж-Душэўскі нарадзіўся ў мястэчку Глыбокае Дзісненскага павета Віленскай губерні ў сям’і збяднелых шляхцічаў 27 сакавіка (паводле іншых звестак 26 красавіка) 1891 года.
Пасля школы вучыўся ў Вільні ў рэальным вучылішчы, дзе паглыблена вывучаў прыродазнаўчыя і фізіка-матэматычныя дысцыпліны. Менавіта тут ён пазнаёміўся з многімі беларускімі палітычнымі і культурнымі дзеячамі, сярод якіх быў і яго зямляк Вацлаў Ластоўскі.
У 1918 годзе працаваў загадчыкам бежанскага аддзела Белнацкама, з лістапада 1918 года з’яўляўся сябрам Віленскай беларускай рады. Восенню 1919 — дыпламатычны прадстаўнік урада БНР у дзяржавах Балтыі, дзяржаўны сакратар ва ўрадзе Ластоўскага. Выкладаў у Віленскай беларускай гімназіі і на беларускіх настаўніцкіх курсах. У пачатку 1921 арыштаваны польскімі ўладамі. Вызвалены 7 лютага 1921 года; эміграваў у Літоўскую рэспубліку. У 1920–1930-я гг. працаваў у міністэрствах беларускіх спраў, замежных спраў, сувязі Літвы, адзін з кіраўнікоў Беларускага цэнтра ў Літве, Літоўска-Беларускага таварыства. У 1927 ён скончыў факультэт будаўніцтва Літоўскага ўніверстітэта ў Каўнасе (факультэт адлучаны і ператвораны ў Каўнаскі тэхналагічны ўніверсітэт), атрымаўшы спецыяльнасць інжынера-будаўніка, пасля чаго працаваў інжынерам.
У 1944–1946 гадах — дацэнт Каўнаскага ўніверсітэта, на будаўнічым факультэце атрымаў пасаду загадчыка кафедры гісторыі архітэктуры.
У снежні 1946 — маі 1947 знаходзіўся пад следствам у Вільні. «За недастатковасцю сабраных доказаў для перадачы ў суд» яго справа была спынена. Пасля вызвалення працаваў галоўным інжынерам праектаў Інстытута праектавання пры Савеце Міністраў Літоўскай ССР. Зноў арыштаваны ў лютым 1952 года. Асуджаны на 25 гадоў зняволення як беларускі нацыяналіст з адбыццём пакарання ў выпраўленча-працоўных лагерах, з канфіскацыяй маёмасці і пазбаўленнем правоў тэрмінам на 5 гадоў. У 1954 тэрмін зняволення быў скарочаны да 10 гадоў, а 16 красавіка 1955 года ён быў датэрмінова вызвалены ў сувязі з пагаршэннем стану здароўя. Памёр 25 лютага 1959 года.
Аляксандр Дабравольскі
Рыгор Сапежынскі, budzma.org
