Пра ўнікальны помнік распавядае Лявон Казакоў у праекце «Гісторыя без межаў».
Адметнасць гэтага населенага пункта — могілкі ў вёсцы Дзясятнікі. Гэта ўнікальны помнік жаўнерам, загінуўшым на палях Першай сусветнай вайны. Дарэчы, да гэтай вайны мы ўжо звярталіся і раней.
Аўтары прыгадваюць гісторыю Першай сусветнай, расійска-германскую лінію фронта, якая два гады праходзіла па беларускай зямлі. Дваццатае стагоддзе выдалася папраўдзе жорсткім для беларускага народа. Нямецкая акупацыя ў гады Другой Сусветнай вайны стала для нас сапраўдным пеклам. Але і Першая сусветная выдалася не нашмат лягчэй. Гэтая вайна выразна адрознівалася ад тых канфліктаў, якія ёй папярэднічалі ў гісторыі чалавецтва. Прайшоў той час, калі ўсё вырашалася вытанчанымі тактычнымі рашэннямі правадыроў варожых войскаў. Прагрэс не стаяў на месцы ў справе забойства сабе падобных. Кулямёты, магутная артылерыя, атрутныя газы, авіяцыя — усе гэтыя рэчы атрымалі шырокае распаўсюджванне ў Першай сусветнай.
Абмінуць могілкі ў вёсцы Дзясятнікі дастаткова складана. На пагорку наўзбоч дарогі пагрозліва ўзвышаецца вялізная каменная ратонда з арлом, які быццам бы захоўвае спакой гэтага месца. На мануменце захаваліся звесткі пра тое, што ён быў зроблены ў 1916-ым годзе ў Брэмене скульптарам Больманам. Верагодна, што ў той жа час ён і быў усталяваны на гэтым месцы.
Помнік падобнага тыпу з арлом наверсе на беларускай зямлі далёка не адзіны. Вельмі падобны на Дзясятнікаўскі знаходзіцца абеліск на могілках у вёсцы Кабыльнікі, якая цяпер ўваходзіць у склад гарадскога пасёлка Нарач. Крыху меней падобныя, але тым не меньш зробленыя па блізкім прынцыпе помнікі, што знаходзяцца ў вёсцы Паўтароўшчына на Смаргоншчыне ды Тамашоўка, што пад Брэстам. Помнік на могілках нямецкі, але тут пахаваныя не толькі жаўнеры кайзера. Знайшлося тут месца і іх саюзнікам з Аўстра-Венгрыі, а таксама і тым, хто змагаўся на баку Расійскай імперыі. Звычайна пасля жорсткіх баёў уздоўж лініі фронта працавалі санітарныя каманды, якія збіралі як сваіх, так і чужых загінўшых, якія ў выніку знаходзілі свой спачын побач, у адной зямлі. Дарэчы, у некалькіх кіламетрах адсюль у вёсцы Баруны знаходзяцца яшчэ адны могілкі часоў Першай сусветнай. На іх пахаваны экіпаж паручыка Макшэева, які пілатаваў цяжкім бамбардзіроўшчыкам Ілля Мурамец, збітым падчас паветранага боя 25-га верасня 1916-га года. Гэта быў першы самалет гэтай мадэлі, збіты падчас вайны.
Далёка не ўсе магілы захаваліся ідэальна. Па іроніі лёсу найлепшы стан мае помнік на пахаванні Бертольда Шварца — поўнага цёзкі францысканскага манаха чатырнаццатага стагоддзя, які, як лічыцца ў чатырнаццатым стагоддзі стаў вынаходнікам пораху ў Еўропе. Некаторыя іншыя імёны ды прозвішчы таксама яшчэ можна разглядзець, але на большай частцы помнікаў яны ледзьве прасочваюцца. Але ўвогуле, нельга не адзначыць, што могілкі ў Дзясятніках захоўваюцца проста ў выдатным стане, як то і павінна быць, бо яны з’яўляюцца своеасаблівым напамінам пра тое, што войны нічога добрага не прыносяць — пасля іх застаюцца толькі магілы ды знявечаныя лёсы цэлых народаў. На вялікі жаль гэта дайшло далёка не да ўсіх сусветных лідараў і ў нашым дваццаць першым стагоддзі. Хтосьці па-ранейшаму намагаецца сілай зброі прымусіць людзей іншых краінаў прыняць свае спарахнелыя ідэалы ды выцягнуць з забыцця жахлівыя прывіды мінулага. Хочацца спадзявацца, канешне, што розум ды задровы сэнс у выніку перамогуць нянавісць ды цемрашальства. Вось толькі калі гэта нарэшце адбудзецца? Зрэшты тут ужо пытанне рытарычнае.
