Якуб Рафалоўскі ніколі не бачыў свайго прадзеда Уладзіслава, які ў 1930-я гады служыў у Гродне. Але яго гісторыя прымусіла хлопца заняцца вывучэннем воінскай часці, дзе праходзіў службу продак, і гісторыі горада, які знаходзіцца за 75 кіламетраў ад Беластока, дзе жыве Якуб. Сёння ён вучыцца на гісторыка і дапамагае іншым палякам знайсці інфармацыю аб сваіх сваяках, якія ў міжваенны перыяд служылі ў Гродне. Разам з аднадумцамі ён стварыў групу ў Facebook пад назвай «Гродзенскі гарнізон», на якую падпісана больш за 800 чалавек.
Якуб трымае фотаздымак прадзеда. Фота: MOST
Гісторыяй Гродна Якуб зацікавіўся больш за пяць гадоў таму, калі стаў праглядаць сямейныя фотаздымкі. Тады ён наткнуўся на здымак прадзеда ў вайсковай форме. Яго звалі Уладзіслаў Забароўскі. На фота не было подпісу, але дзед расказаў, што яго бацька служыў у Гродне. Так у Якуба ўзнікла цікавасць да Гродна. Аб гісторыі сям’і Якуб Рафалоўскі распавёў MOST.
Прадзед, які служыў у Гродне
Уладзіслаў Забароўскі нарадзіўся 4 верасня 1911 года ў Луцку, на Валыні. Калі яму было два гады, сям’я пераехала ў Беласток. Прычын іх пераезду Якуб не ведае.
Неўзабаве пачалася Першая сусветная вайна. Сям’я, у тым ліку і Уладэк, як тады называлі хлопчыка, выехала ў эвакуацыю ў Іркуцк. У Беласток яны вярнуліся толькі ў 1920-я гады, пасля станаўлення польскай дзяржавы.
— У 1933 годзе прадзед трапляе ў Гродна. У гэтым горадзе ён праходзіў ваенную службу ў 76-м Лідскім пяхотным палку. Дзякуючы інфармацыі, атрыманай з Цэнтральнага вайсковага архіва, я ведаю, што службу ён праходзіў з 5 красавіка 1933 года па 17 верасня 1934 года. На жаль, я не ведаю меркавання прадзеда аб Гродне, але, верагодна, яно павінна было быць добрае. Ведаю, што Уладзіслаў хадзіў на футбольныя матчы ў Гродне і заўзеў за мясцовы WKS — Wojskowy Klub Sportowy.
Прадзед Якуба Уладзіслаў ідзе справа. Фота: MOST
Пасля службы ў войску Уладзіслаў вярнуўся ў Беласток, працаваў печнікам. У 1939 годзе, калі пачалася Другая сусветная вайна, ён быў мабілізаваны, але не ў Гродне. Верагодна, яго адправілі ў Ліду, дзе ён бараніў ваенны аэрадром. Прадзед Якуба быў добрым стралком — такую выснову малады чалавек зрабіў, вывучыўшы дакументы.
— Калі саветы 17 верасня напалі на Польшчу, атрад Уладзіслава быў расфармаваны і салдаты павінны былі вярнуцца дадому. Прадзед разам з групай з некалькіх чалавек накіроўваўся ў бок Беластока. Ён быў адзіным чалавекам у гэтай групе, хто добра ведаў мясцовасць. Разам з ім былі людзі з Любліна, Варшавы і Познані. Яны прабіраліся па начах праз лясы, каб іх не знайшлі.
Пасля вяртання ў Беласток Уладзіслаў спаліў усе свае ваенныя дакументы: ён баяўся савецкую ўладу, якая ўжо была ў горадзе. У 1940 годзе савецкія салдаты ўсё ж яго затрымалі і вывезлі ў лагер для ваеннапалонных.
— На шчасце, радавы не быў аб’ектам цікавасці саветаў. Неўзабаве Уладзіслава адпусцілі, ён вярнуўся ў Беласток. Працаваў пячніком. Памёр у 1972 годзе. Я яго не заспеў і гісторыю прадзеда Уладзіслава ведаю толькі па ўспамінах яго сына — майго дзядулі.
Аб’ядналі намаганні і стварылі групу
Цікавасць да вайсковай службы прадзеда заахвоціла Якуба шукаць больш інфармацыі. На розных форумах ён пачаў перапісвацца з людзьмі, у якіх былі падобныя гісторыі, звязаныя з Гродна.
— Я заўсёды цікавіўся гісторыяй. А тое, што ў мяне продак быў вайскоўцам і ўдзельнічаў у вайне, — гэта яшчэ больш падштурхоўвала да вывучэння. У сямейным альбоме я знайшоў фотаздымак прадзеда ў форме і тады стаў шукаць больш інфармацыі пра Гродна ў інтэрнэце. Таксама пачаў дэталёва разглядаць ваенныя фотаздымкі з даваеннага Гродна ў надзеі знайсці на іх свайго продка. Дзякуючы людзям у адной з тэматычных груп у Facebook я даведаўся, што значок на фотаздымку Уладзіслава — гэта значок 76-га пяхотнага палка. Спачатку мне было важна знайсці прадзеда на іншых фотаздымках ці інфармацыю пра яго, але з часам гэта трансфармавалася ў агульную цікавасць да палка, а таксама да Гарадзенскага гарнізона і самога горада.
У адной з тэматычных груп у Facebook Якуб пазнаёміўся з людзьмі, якіх таксама цікавіла гісторыя Гродзенскага гарнізона. Разам яны прынялі рашэнне аб стварэнні групы «Гарнізон Гродна», якая была б месцам дыялогу, распаўсюджвання ведаў і супрацоўніцтва ў захаванні памяці аб польскіх салдатах, якія служылі ў Гродне ў міжваенны перыяд.
— У лютым 2020 года разам з Міхалам Мардэвушам і Агнешкай Енжэдзееўскай мы заснавалі групу. Нядаўна адзначылі чатырохгоддзе. За гэты перыяд група моцна вырасла, у ёй ужо больш за 800 падпісчыкаў. У нашай групе ёсць як гісторыкі, якія займаюцца вывучэннем і апісаннем гісторыі з навуковага пункту гледжання, так і грамадскія дзеячы, калекцыянеры і, перш за ўсё, нашчадкі людзей, якія служылі ў Гродне, якія шукаюць у групе дапамогі ў сваіх генеалагічных даследаваннях.
Пост падзякі ў групе за дапамогу з інфармацыяй. Скрыншот з групы «Гродзенскі гарнізон».
За чатыры гады ўдзельнікам групы ўдалося апісаць гісторыю Гродзенскага гарнізона, узнавіць памяць пра аднаго маёра 81-га пяхотнага палка, а таксама сумесна прывесці ў парадак яго надмагілле. Акрамя таго, удалося дапамагчы некалькім людзям знайсці інфармацыю аб сваіх продках.
— Усе адзін аднаму дапамагаюць інфармацыяй і дзеляцца фатаграфіямі. Я на дадзены момант дапамог двум падпісантам з інфармацыяй, яшчэ двое чакаюць таго ж. Адна жанчына атрымала фотаздымак ад адміністратара групы, на якой яна пазнала свайго прадзеда. Таксама група стварае нейкую зыходную базу, бо многія людзі дзеляцца біяграфіямі канкрэтных гістарычных асоб, пішуць уласныя артыкулы ці дзеляцца артыкуламі, знойдзенымі ў даваеннай прэсе.
Пасты ў групе «Гродзенскі гарнізон»
Дыпломная праца на тэму Гродна
Група дала Якубу зразумець, што шмат у каго з людзей у Польшчы былі продкі, якія служылі ў міжваенны перыяд у Гродне. І як аказалася, многія гісторыі падобныя да яго ўласнай — нашчадкі амаль нічога не ведаюць пра перыяд службы продкаў.
— Цяпер я часта сам ідэнтыфікую фотаздымкі і магу вызначыць, ці было фота зроблена ў Гродне ці не. Мае веды ўжо дазваляюць гэта рабіць. Таксама ўжо два гады я займаюся навуковымі даследаваннямі з выкарыстаннем лічбавых бібліятэк у інтэрнэце, у якіх праглядаю даваенныя газеты з Гродна. Шукаю запісы, звязаныя з вайскоўцамі, узаемаадносінамі салдат, а таксама праглядаю фотаздымкі з чужых калекцый. З нядаўняга часу я пачаў праводзіць даследаванні ў Цэнтральным ваенным архіве, дзе вельмі шмат дакументаў, прысвечаных вайсковым часцям і Гродзенскаму гарнізону. Пішу на дадзены момант дыпломную працу аб удзеле 76-га пяхотнага палка ў жыцці горада Гродна і вобласці. У дзённых загадах 76-га пяхотнага палка я таксама знайшоў дакладны ход службы свайго прадзеда і запісы аб яго выніках у спаборніцтвах па стральбе, аб павышэнні да старэйшага стралка і аб прадастаўленні права на памятны знак. Гэта таксама палягчае мне даціроўку фатаграфіі майго прадзеда, зробленай на вуліцы Гродна.
Стаў калекцыянаваць рэчы
Яшчэ Якуб пачаў збіраць рэчы і дакументы, звязаныя з ваеннай гісторыяй Гродна, і ў прыватнасці з гісторыяй 76-га пяхотнага палка, дзе служыў яго прадзед.
— Збіраць рэчы я пачаў прыкладна ў момант стварэння групы. Я набываю фотаздымкі праз інтэрнэт, на антыкварным кірмашы, а таксама праз знаёмых калекцыянераў, якія ўжо ведаюць мой аб’ект цікавасці. У маіх калекцыях ёсць фотаздымкі гродзенскіх салдат, кніга з пячаткай аднаго з камандзіраў 76-га ПП, ваенная кніжка салдата, які праходзіў вучэнні ў гэтай частцы. А нядаўна атрымаў таксама стралковы дыплом, выдадзены камендантам 76-га ПП.
Фотаздымкі з калекцыі Якуба. Фота: MOST
Фота: MOST
«Мне здаецца, што я там духоўна быў»
Гісторыя прадзеда зблізіла Якуба з Гродна, але ў гэтым горадзе ён ніколі не быў. Жыве і вучыцца хлопец у Беластоку, за 75 км ад горада, у якім служыў яго продак. Некалькі разоў Якуб збіраўся прыехаць, але паездку даводзілася адкласці. «Гэты горад так блізка і так далёка», — дзівіцца малады чалавек. Але не пакідае мару некалі даехаць да Беларусі.
— Раней мяне не цікавіў Гродна, я не ведаў, як з ім звязаны. Бацькі некалькі разоў хацелі паехаць туды, бо самі ніколі не былі. Але неяк не вырашаліся. А калі я дасягнуў паўналецця, каб паехаць у адзіночку, пачалася пандэмія, пратэсты ў Беларусі, а затым напружаная сітуацыя на мяжы. Усё гэта зрабіла маё падарожжа немагчымым. Хоць я ніколі не быў у Гродне, мне падаецца, што я там духоўна быў. Я шмат ужо ведаю пра гэты горад у перыяд службы свайго прадзеда. Рэгулярна праглядаю гродзенскую прэсу ўсяго міжваеннага перыяду і ведаю, як функцыянаваў гэты горад, што вызначала рытм жыцця гродзенца, якія былі асноўныя падзеі таго перыяду. Мая мара — прыехаць у Гродна і на свае вочы ўбачыць казармы, дзе размяшчалася частка прадзеда, прайсціся па вуліцы Ажэшкі, дзе быў зроблены адзіны здымак у Гродна, які захаваўся ў сямейным архіве, а таксама паглядзець на футбольны стадыён, дзе гуляў мясцовы WKS.
Якуб Рафалоўскі са сваёй калекцыяй. Фота: MOST
