• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram Tiktok www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Музыка
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • Гісторыя за 5 хвілін
  • Трызуб і Пагоня
  • Разумняты
  • Вандруем разам
  • Афіша
20.03.2018 | Крылы БНР

Грошы БНР: фінансавы хаос і час авантураў

Здаецца, за часамі Грамадзянскай вайны свае грошы друкавалі “і жук, і жаба”: усе, ад банкаў наваствораных дзяржаваў да гарадоў, мястэчак і асобных атаманаў. Пра гэта ведаюць і гісторыкі, і калекцыянеры, і паспаліты люд, які глядзеў несмяротнае “Вяселле ў Малінаўцы”: “А, бяры ўсё, я сабе яшчэ намалюю!” – кажа падчас п’янага застолля Папандопула.

А што з БНР? На дадзены момант, як ні дзіўна, гісторыкам невядомыя ні грошы навастворанай рэспублікі, ні нават іх праекты. Як так сталася? І чым тады расплачваліся ў Беларусі з 1917 па 1920 год?

Рублі царскія і… нямецкія

Калі коратка, то сітуацыю з грашыма ў нашым краі на той час можна ахарактарызаваць як фінансавы хаос. Тэрыторыю Беларусі закранулі адразу некалькі грашовых арэалаў іншых дзяржаваў, таму абарот быў стракаты і найчасцей змешаны: царскія рублі, маркі, злотыя, карбаванцы і г.д. Але пра ўсё па парадку.

Хаос пачаўся яшчэ з 1916 года, калі Заходнюю Беларусь занялі немцы. Ужо тады сфармаваліся дзве грашовыя плыні: старыя царскія рублі і рублі… нямецкія, адмыслова выпушчаныя кайзераўцамі для Усходу. У 1918-м немцы яшчэ больш усё заблыталі, запусціўшы новую лінію акупацыйнай валюты – маркі.

Цікава, што на акупацыйных грошах немцы не пускалі “білінгвы” па-беларуску побач з нямецкімі надпісамі, хоць адпаведныя надпісы па-літоўску і па-польску былі. Яшчэ больш дзіўна, што ў нямецкіх пашпартах для акупаваных земляў па-беларуску ўсё ж пісалі – лацінкай, а вось на грашах – не! Мабыць, канфлікт і нестыкоўка ў працы ведамстваў і міністэрстваў. У дадатак да ўсяго гэтага спарадычна ў нас хадзілі і непасрэдна нямецкія маркі – як у Берліне ды Кілі. Адно што кайзераўцы не былі зацікаўленыя запускаць іх на Усход, каб не “заваліць” сваю фінансавую сістэму.

 

Мікіта Зносак – першы беларускі валютчык

Ва Усходняй Беларусі пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году з’явіліся “керанкі” (у народзе іх называлі “ярлыкамі для піва” за маленькі памер 10 і 20-рублёвак і адсутнасць рэальнай вартасці). З пачаткам Грамадзянскай вайны пачало хадзіць… усё на свеце: кожнае мясцовае самакіраванне імкнулася надрукаваць свае грашовыя знакі. Так, напрыклад, у якасці грошай БНР часам выступаюць боны Слуцкага земства, якія хадзілі ў тым краі.

Найбольш вядомай літаратурнай інтэрпрэтацыяй фінансавага бардаку ў Беларусі тых часоў ёсць вобраз… купалаўскага Мікіты Зноска з “Тутэйшых”. Мала хто памятае, але Мікітка ў складаных умовах з “пажарнага разносчыка” перакваліфікаваўся ў валютчыка, увесь час спрабуючы памяняць рублі на маркі, маркі на злотыя, злотыя на рублі… і так да бясконцасці.

 

Паляванне на мільён

У суседніх “народных рэспубліках”, у прыватнасці ва Украіне, свае грошы такі стварылі: спачатку гэта былі карбаванцы (1 карбаванец = 1 царскі рубель), пазней – грыўні (1 грыўня = 0,5 карбаванца). Менавіта ва ўкраінцаў урадоўцы БНР і вырашылі ўзяць крэдыт для свайго стартапа – стварэння рэспублікі. Чаму так? Магчыма, больш ніхто б не даў. Так ці інакш, крэдыт быў на кругленькую суму: 1 000 000 карбаванцаў, лічы, мільён царскіх рублёў.

Гісторыя з гэтым крэдытам – адначасна найбольшы фінансавы поспех БНР і найбольшая параза. Невялічкую частку гэтых грошай урадоўцы здолелі даставіць у Беларусь наяўнымі ў 1919 годзе, рэшта аказалася раскіданай па еўрапейскіх банках. Нешта ў Германіі, нешта ў Аўстрыі… Так пачалося паляванне на грошы з боку палякаў і бальшавікоў. Апошнія, напрыклад, імкнуліся дабіцца замарозкі рахунку “неіснуючай” дзяржавы, каб адрэзаць БНР ад фінансавых патокаў…

Збольшага ўся гэтая гісторыя дагэтуль пакрытая туманам. Колькі рэальна атрымалася ўзяць на рукі? Хто браў? Як выкарыстаў? Вядома толькі, што частку гэтай “касы” немцы аддалі літоўцам на стварэнне антыпольскай партызанкі і барацьбы за Віленскі край. WTF, падумаеце вы. Беларусы, як выявілася, былі тут пры справах: гэтаму паспрыяў Вацлаў Ластоўскі, урад БНР пад кіраўніцтвам якога знаходзіўся ў Літве і не меў да палякаў цёплых пачуццяў.

 

Чамадан на гарышчы

Агулам адсутнасць грошай была ці не галоўнай праблемай БНР, бо за ёй караванам цягнуліся ўсе астатнія. Скуль узяць войска, якое няма чым карміць? Так атрымалася з Булак-Балаховічам, які быў гатовы ісці на службу БНР па запрашэнні Кастуся Езавітава. Езавітаў “бамбіў” урадоўцаў просьбамі даць грошай генералу, які неяк мусіў карміць і апранаць сваё войска, але без сэнсу, як аб сценку гарох. У выніку Балаховіч плюнуў і пайшоў да палякаў.

З Балаховічам і Езавітавым звязаная яшчэ адна фінансавая гісторыя. Пакуль “Асобны атрад” генерала яшчэ стаяў у Латвіі і рыхтаваўся да паходу ў Беларусь, Езавітаў прыдумаў надрукаваць наклад паштовых марак атраду, які б меў свабоднае хаджэнне па краіне. Наклад быў надрукаваны, але тут войска “бацькі-атамана” рушыла на Бацькаўшчыну, маркі ў чамаданах павандравалі разам з ім. Далей адысея Балаховіча працягнулася, маркі трапілі спачатку ў Берасце, пасля – да Алексюка, пасля – у Горадню, да авантурыста і агента ДПУ Сымона Якавюка…

Самае смешнае, што рулоны (!) з маркамі праляжалі на гарышчы Якавюка ў прыватнай хаце ў горадзе над Нёманам ажно да 1990-х, пакуль ягоны ўнук да іх не дабраўся і не пусціў гуляць па свеце філатэлістаў. Так маркі перасталі быць рэдкасцю, а арыгінальны набор “філатэліі” Балаховіча сёння можна набыць усяго за… 10 даляраў.

Падводзячы рысу пад глыбокай і размаітай тэмай фінансавага свету Беларусі часоў Грамадзянскай вайны, можна сказаць, што БНР была нядрэнным стартапам, якому не хапала адно грошай, каб механізм закруціўся і пачаў працаваць напоўніцу. З розных прычынаў грошы так і не з’явіліся ў належнай колькасці, а калі з’яўляліся хоць у якой, урадоўцы аддавалі іх не на войска, а на свае падарожжы, напрыклад, на Версальскую канферэнцыю, дзе іх па выніку ніхто не пачуў. Такая вось сумная гісторыя.

 

Алесь Кіркевіч

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Забавы

Тэст для вандроўнікаў: пазнай мясціны, дзе нарадзіліся ці жылі нашыя славутыя землякі

Як добра вы ведаеце мясціны, дзе нарадзіліся і жылі знакамітыя беларусы? Давайце праверым!  Прапануем прайсці...

valiancina_shauchenka
Мастацтва

З’явілася галерэя рэпрэсаванага беларускага мастацтва. Карціны можна замовіць з дастаўкай па ўсім свеце

Анлайн-каталог карцін рэпрэсаваных мастакоў стварылі ў «Доме творцаў». Вось ужо больш як год гэты праект Сержука...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

На раскопках пад Мінскам знайшлі манету, якой 1250 гадоў

Арабскі срэбны дырхем, якому 1250 гадоў, знойдзены падчас раскопак на месцы старога Менска. Пра цікавую знаходку...

valiancina_shauchenka
Гісторыя

Святы Губерт яшчэ не перамог чырвоную зорку. Але ў рэшце рэшт дабро перамагае

Адэпты «русского мира» накінуліся на святога Губерта — нябеснага заступніка Гародні і галоўны сімвал яе еўрапейскасці....

Апошнія навіны

    Грамадства Забавы
    Тэст для вандроўнікаў: пазнай мясціны, дзе нарадзіліся ці жылі нашыя славутыя землякі
    Мастацтва
    З’явілася галерэя рэпрэсаванага беларускага мастацтва. Карціны можна замовіць з дастаўкай па ўсім свеце
    Грамадства Гісторыя
    На раскопках пад Мінскам знайшлі манету, якой 1250 гадоў
    Гісторыя
    Святы Губерт яшчэ не перамог чырвоную зорку. Але ў рэшце рэшт дабро перамагае
    Гісторыя
    Параза ці перамога? Першы мір Вялікага Княства Літоўскага
    Грамадства
    «Я аддала апошняе на сваю мару». Беларуская мастачка рызыкнула ўсім, што мела, і адкрыла ў Варшаве фотастудыю
    Мастацтва
    Не толькі пісьменнік, але і мастак: у Віцебску пройдзе выстава малюнкаў Васіля Быкава
    Музыка
    Кацярына Ваданосава, Relikt, ZUJ і B:N. Абвешчана праграма фестывалю «Bardauskaja Vosień 2023»
    Літаратура
    Новы сайт Kamunikat.org: яшчэ больш кніг і магчымасцей
    Музыка
    «Каб не было дарогі назад». Гурт VOLSKI анансаваў альбом «Лісты палітвязням»
    Чучхэ ў самым сэрцы Еўропы альбо Што чакае беларускую нацыянальную культурную прастору
    Грамадства Асоба
    Мастаку Вячку Целешу — 85. «Каб я асыміляваўся і стаў латышом, то мой шлях у прафэсійнае мастацтва, магчыма, прайшоў бы трошкі лягчэй»
    Культура
    Паглядзіце, якія файныя паштоўкі са Скарынам выйшлі ў беларускім выдавецтве
    Адукацыя
    «Жуйка» на партрэце Лукашэнкі і ангельская мова для... допыту палонных
    Грамадства Адукацыя «Мама, не журыся!»
    Выпрабаваньне «разьмеркаваньнем». Лявон Вольскі пра змены ў беларускай сістэме адукацыі

Афіша

  • 29.09

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Прэзентацыя фотакнігі «Minsk» у Варшаве

  • 28.09 — 08.10Восеньскі салон у Мінску
  • 28.09 — 19.11Фотавыстава Андрэя Логінава «CHAROMUSHKI ODYSSEY 1930-2023» у Познані
  • 28.09Зміцер Вайцюшкевіч у Варшаве
  • 28.09ПАДЗЕЯ ДНЯ: Лекцыя Галіны Рудніцкай пра беларускую народную вышыўку ў Мінску
  • 28.09Прэзентацыя беларускага нумара часопіса «Tygiel Kultury» ў Лодзі
  • 28.09Вольга Гапеева і Дзмітрый Строцаў у Патсдаме
  • 29.09 — 13.11Выстава «Васіль Быкаў. Праз абрысы і лініі» ў Віцебску

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Двое сяброў 10 гадоў падарожнічалі па краіне і выдалі кнігу пра неверагодна прыгожую Беларусь
    • Святлана Курс: Беларусамі быць цяжка. Але ж цікава і шыкарна
    • Што паслухаць у апошнія цёплыя дні восені: эксперыментальная электроніка, міфалагічны рэп і змрочны эмбіент
    • Названы лепшыя навуковыя публікацыі 2022 года
    • Чучхэ ў самым сэрцы Еўропы альбо Што чакае беларускую нацыянальную культурную прастору
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип