Аднойчы дрэвы паўстануць. Вось пабачыце: выцягнуць з зямлі карані і пойдуць на Дом урада. І паўстане на тым месцы Мінская пушча. Іншага спосабу спыніць даўнюю вайну бюракратаў з дрэвамі я не бачу.
«Ці мне здаецца, ці сапраўды ў маім дзяцінстве было больш дрэў, кустоў, зеляніны?» — пытаюся ў маці.
Мне не здаецца. Сапраўды, напачатку дзевяностых жыць было зеляней. За трыццаць гадоў кудысьці зніклі кусты, дваровыя клумбы, воблакі бэзу, а дрэвы сталі рэдкімі, кароткімі і кволымі.
Калі гэтага не заўважаць, то жыць збольшага норм. Мы навучыліся шмат чаго не заўважаць.
Фота: Медыя-Палессе
Але ж во: бабулечкі ў палескім куточку выйшлі абараняць свае дрэвы ад бюракратаў. Бюракраты ўтаймавалі бабулечак АМАПам. Я б не здзівілася, калі б разверзліся нябёсы, ляснула маланка ды тым бюракратам прыляцела ў галаву дубовай галінай, бо і дрэвам немагчыма трываць бясконца.
Кажуць, гэткая ўпартая вайна бюракратаў з дрэвамі — проста карупцыя. Проста выгадна кожны год дрэвы чыкаць пад слупы, пасля, як яны памруць ад такога «краніравання», атрымліваць грошы на кампенсацыйныя пасадкі, пасля, калі і кволенькія гадавалыя саджанцы загнуцца, атрымліваць яшчэ на новенькія саджанцы, пасля чыкаць іх пад слуп — і так бясконца. Кажуць, выгадна спілоўваць векавыя дубы, каб на іх месцы штогод тыкаць нежыццяздольныя, але добрааплочваемыя пруточкі.
Яшчэ кажуць, гэта ад галечы. Няма грошай на дрэвы. Няма грошай, каб клапаціцца пра кожнае асобнае дрэўца і кожную асобную галінку. Рэзаць — дык адразупад пень.
Яшчэ кажуць, гэта ўсё дзіўнае слоўца «менталітэт», але ж тое слоўца прыстойныя людзі не ўжываюць.
Калі б грамадства жыло адной толькі эканомікай, то можна было б валіць віну на карупцыю. Але ж нам з дзяцінства вядома, што грамадства наша кіруецца вялікімі ідэямі і ўзнёслымі мэтамі — і вайна бюракратаў з дрэвамі набывае праз гэта адпаведна вялікія і ўзнёслыя сэнсы.
Здаецца, спачатку дрэвы сталі нямымі ахвярамі міфу пра гераічнае мінулае — такое, у якім нашыя дзяды былі маладымі і распісваліся на Рэйхстагу, а дрэвы былі вялікія і магутныя, бы дзяржава, якой болей няма. Вось гэты нягеглы міф патрабуе, каб цяпер нам ўсё нагадвала пра тое, якое вялікае мінулае мы згубілі. Які файны і зялёны Мінск на фотачках з шасцідзясятых, калі нашыя дзяды яшчэ былі маладымі. Няма таго, што раньш было — сцвярджае гэты міф і вымушае маленькіх людзей бязлітасна спілоўваць дрэвы.
Пасля дрэвы сталі ахвярамі зацятага страху перад будучыняй. Таго самага страху, які прымусіў нас перапісаць дзяржаву на адну асобу, а тую асобу — зрабіць усё, каб пасля яе — нікога і нічога — не было. Тыя, што ідуць за намі, знішчаць нас, а значыцца, іх не павінна быць. Будучыню адмянілі. Надта страшнай яна здавалася пасля таго, як вялікая і магутная дзедава дзяржава ўзяла і развалілася. Пакаленні піянераў, якіх рыхтавалі будаваць светлую будучыню, не справіліся і спужаліся таго, што ім за гэта будзе. Адзіны шанец абмінуць страшную будучыню — вынішчыць цяперашняе. Піянеры пачалі з дрэў.
Дрэвы — першыя ахвяры аўтарытарызму. Тыя, каму калісьці так не хапала парадку, пэўна, не чакалі, што парадак у разуменні савецкіх пакаленняў — гэта армейскі строй, раўненне направа. Публічная прастора ў гэтай узорнай вайсковай частцы — не месца для адпачынку і радасці. Гэты армейскі плац — выключна для пастраенняў. Ён мусіць быць роўным, голым, суворым і сіметрычным. Дрэвы — парушальнікі.
Нашыя голыя двары, у якіх з савецкіх часоў не прыжылося ніводнага новага дрэўца, — не для ўтульнага жыцця. Нашыя праспекты з памерлымі ліпкамі — не для асалоды шпацыру. Сеючы газончык і не скашваючы яго пад нуль, як валасы навабранцаў, вы сееце хаос. У голых дварах гадуюцца найлепшыя салдаты, якія пасля у найлепшых танках паедуць па праспектах na Berlin, каб паўтарыць.
У маім зелянейшым дзяцінстве на вуліцах было шмат людзей. Вуліцы яшчэ былі бяспечным месцам для сумесных радасцей, гульняў, забаў, размоў, для таго, каб свабодна падыхаць і адчуць сябе вольным чалавекам на сваім месцы. Цяпер публічная прастора, што б там ні намагаліся зрабіць хіпстары, — палігон для вучэнняў і транзітная зона. Праходзім па адным, не затрымліваемся.
Штогод наводзячы свой бязлітасны парадачак, высякаючы цэлыя паркі напярэдадні дзяржаўных візітаў і рытуалаў лаяльнасці кшталту «Дажынак», безыменныя ўпарадкавальнікі такім чынам салютуюць на самы верх, маўляў, усё пад кантролем, хаос не пройдзе. На бюракратычнай мове гэта гучыць як «у нас інструкцыі».
Для простых грамадзян існуюць іншыя рытуалы лаяльнасці. З году ў год саджаючы на бязглуздых суботніках пад кіраўніцтвам чыноўнікаў роўныя радочкі напаўмёртвых пруткоў, мы распісваемся ў тым, што ўсё пад кантролем.
Нам ёсць чым ганарыцца ў гэтай справе. Мы не здолелі вырасціць дрэвы для тых, хто будзе пасля нас, але ж затое стварылі бессмяротны апарат парадку — усеабдымную і ўсепераможную бюракратыю.
Бюракраты помсцяць дрэвам, пэўна, ужо толькі за тое, што мусяць спускаць жыццё на бессэнсоўныя паперкі. Бюракрат непрыкметны і безыменны і добра ўмее гуляць у галоўную бюракратычную гульню — рассейванне адказнасці. Дрэвы раздражняюць — яны ж як людзі: цацкайся з імі. Дрэвы — ворагі бюракратычнага рэжыму. Дарэчы, ці распавядуць нам спадары ўпарадкавальнікі, колькі дрэў спілавалі ў апошні год толькі праз тое, што на іх віселі сцягі не таго колеру?
У маім двары на сем пад’ездаў дрэва засталося адно-адзінае. Перадапошняе безыменныя камунальнікі спілавалі пару гадоў таму. Памыліліся: ім даручылі спілаваць сухое дрэва за домам, яны ж спілавалі цалкам здаровае перад домам. Пасля сачынілі паперку, быццам камусьці з жыльцоў яно зацямняла пакой, знайшлі нават нормы, якія дрэва беспакарана парушала трыццаць гадоў усім на радасць. Цяпер не парушае. Адказнасці за «памылку» ніхто не панёс.
Дубы ў палескім Охаве таксама больш нічога не парушаць, у тым ліку і спакой памерлых. Як водзіцца, раптам знайшліся і «заявіцелі», якім дрэвы чымсьці пагражалі. З’явіліся і паперкі, згодна з якімі дубы оп — і зрабіліся хворымі і грамадска небяспечнымі. У даўніх традыцыях нашай пенітэнцыярнай сістэмы злачынныя векавыя дрэвы выраклі да смяротнага пакарання.
Не, вядома ж, у іх інструкцыі. Вядома, дубы пагражалі памерлым матэрыяльным уронам. Пагражалі, страшна сказаць, парушыць найапошнейшы і найнязменнейшы парадак, самы роўны армейскі строй. Няма нічога больш заспакойлівага для душы бюракрата, чым могілкі. Усё пад кантролем.
Цар-дуб на Мларытчыне. Помнік прыроды рэспубліканскага значэння
Дрэвы, вядома ж, так лёгка не заб’еш. Пад зямлёй, па сваіх надзейных крыніцах пакараныя смерцю дубы, спадзяюся, ужо атрымліваюць першую дапамогу ад больш удачлівых братоў. Пакуль жывыя карані, будзе і надзея на новыя парасткі. Гэта нам, чалавекам, бюракраты выразалі жывое, каб пахваліцца, што і на кожнага з нас у іх знойдзецца трапная паперка, «заявіцель» і піла, а калі нам такі парадак не даспадобы, то і АМАП. Усё пад кантролем.
Калі дрэвы паўстануць — за свабоду, за радасць, за жыццё, за бабулечак, што абаранялі іх, і за таго дырэктара, які зрабіў усё магчымае і немагчымае, каб іх выратаваць, за ўсіх за нас, якія парушаюць бюракратычны спакой, за будучыню, якая набліжаецца, як ты ні пілі, — калі дрэвы паўстануць, і кляты парадак разваліцца, узараны іх магутнымі каранямі. Калі дрэвы паўстануць, бюракраты і ўпарадкавальнікі будуць пакараны — будучыняй, у якой ім не будзе месца. І раскінецца Мінская пушча, і пахаваюць у ёй дрэвы вялікую і магутную бюракратычную імперыю, гераічнае мінулае, ідэальны парадак, вайсковую дысцыпліну і гэтак далей, і гэтак далей. Калі ж толькі ён праб’е — той час свабоды дрэў?
Марыя Касцюковіч, budzma.org
