Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата – кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
11 красавіка
1927. Прынятая Канстытуцыя БССР
Гэтая Канстытуцыя шмат у чым нагадвала першую Канстытуцыю БССР, якая была прынятая яшчэ ў 1919 г. і складалася ўсяго з 3 раздзелаў і 32 артыкулаў. Версія 1927 г. змяшчала ўжо 72 артыкулы, якія былі раскіданыя па 13 раздзелах.
Асноўны закон Савецкай Беларусі быў прыняты ў самы разгар палітыкі беларусізацыі, што адклала на ім пэўны адбітак. Нягледзячы на тое, што ў Канстытуцыі абвяшчаўся сацыялістычны лад дзяржавы, многа было адведзена нацыянальным матывам.
Так, дзяржаўнымі мовамі абвяшчаліся чатыры — беларуская, руская, польская і ідыш. На іх, уласна кажучы, і была выдадзена Канстытуцыя. Але тагачасныя беларускія нацыянал-бальшавікі падыйшлі творча да вырашэння моўнага пытання: беларуская мова абвяшчалася пераважнай для зносін з дзяржаўнымі інстытуцыямі, паколькі беларуская нацыянальнасць у краіне была дамінантнай.
Праз дзесяць гадоў Асноўны закон быў заменены Канстытуцыяй 1937 г., якая была адаптаванай версіяй Канстытуцыі СССР 1936 года.
12 красавіка
1890. Нарадзіўся Янка Нёманскі
Будучы вядомы беларускі пісьменнік Іван Пятровіч з’явіўся на свет у шматдзетнай сялянскай сям’і на Наваградчыне.
Паступіў у Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю, па сканчэнні якой выправіўся ў Петраградскі ўніверсітэт на гісторыка-філалагічны факультэт. На жыццё зарабляў цяжкой фізічнай працай.
У часе Першай сусветнай вайны паспеў паваяваць і ў царскім войску, і ў Чырвонай Арміі. Працаваў у Беларускім нацыянальным камісарыяце ў Петраградзе. Быў блізкім да партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Сябраваў з Цішкам Гартным (Змітром Жылуновічам), які і прывёў яго ў літаратуру.
Дэбютаваў у першым нумары часопіса «Полымя» ў снежні 1922 г. з апавяданнем «Над Кроманню». Галоўным рэдактарам якога і быў усё той жа Зміцер Жылуновіч.
Расстраляны ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 г., калі былі забітыя 108 беларускіх дзяржаўных, культурных дзеячаў і навукоўцаў. Сярод іх 22 літаратары.
13 красавіка
1940. Дэпартацыя з Заходняй Беларусі
У гэты дзень пачалася другая хваля высылкі асобаў, якія абвінавачваліся ў адданасці польскаму ўраду і падрыхтоўцы ваенных дзеянняў супраць савецкай улады.
Першая хваля высылак была праведзена ў лютым, калі 50 тысяч чалавек, найперш асаднікаў і членаў іх сем’яў, а таксама работнікаў лясной аховы адправілі ў Сібір і Казахстан.
У чэрвені распачалася чарговая хваля дэпартацыі — з тэрыторыі Заходняй Беларусі былі вывезены асобы, якія ўцякалі з нямецкай зоны акупацыі былой Польшчы. Было вывезена 23 тысячы чалавек.
14 красавіка
1880. Нарадзіўся Язэп Дыла
Будучы дзяржаўны і грамадскі дзеяч нарадзіўся 14 красавіка 1880 г. у Слуцку ў сям’і службоўца. Скончыў Слуцкую гімназію. У 1899 г. паступіў ў Ветэрынарны інстытут у Тарту, які, аднак, скончыць не здолеў.
З маладых гадоў цікавіўся палітыкай, яшчэ ў часы вучобы ў гімназіі трапіў у лік нядобранадзейных. У 1912 г. дэбютаваў на старонках газеты «Наша Ніва» з абразком «Перад раніцаю...», дзе прадказваў хуткую рэвалюцыю і эпоху пераменаў.
Быў актыўным удзельнікам дзяржаватворчых і нацыятворчых працэсаў. У першым часовым урадзе Савецкай Беларусі, які сфармаваў Зміцер Жылуновіч, займаў пасаду наркама працы.
У 1920-х гг. займаў шэраг важных пасадаў. Адшукаў у Ялце магілу Максіма Багдановіча, прыняў ад бацькі паэта яго літаратурную спадчыну.
Арыштаваны ў 1930 г. па сфабрыкаванай справе Саюза вызвалення Беларусі і высланы ў Саратаў, дзе падрымліваў сяброўскія стасункі з Вацлавам Ластоўскім. Пакінуў цікавыя ўспаміны пра людзей, якіх ведаў асабіста. У тым ліку падказаў, дзе знаходзіцца магіла Альгерда Абуховіча — удзельніка паўстання 1863 г., вучнем якога быў Дыла ў маладыя гады.
Памёр у 1973 г. у Саратаве.
15 красавіка
1432. Аднаўленне дзяржаўнай уніі ВКЛ з Польшчай
У гэты дзень вялікі князь літоўскі Жыгімонт Кейстутавіч аднавіў дзяржаўную унію з Польшчай, якая была скасавана вялікім князем Свідрыгайлам.
Жыгімонт Кейстутавіч
Рэч у тым, што пасля смерці Вітаўта Вялікага ў 1430 г. вялікім літоўскім князем быў абраны Свідрыгайла, які быў даўнім супернікам Вітаўта і Ягайлы, а таксама праціўнікам уніі з польскай каронай. У часе свайго ўладарства ён імкнуўся праводзіць максімальна незалежніцкую палітыку.
Жыгімонт Кейстутавіч належаў да так званай прапольскай партыі, якая бачыла толькі плюсы ад уніі з палякамі і хацела яшчэ больш паскорыць інтэграцыйныя працэсы паміж дзвюма дзяржавамі.
Доўгі час Жыгімонт Кейстутавіч прызнаваўся законным валадаром не ўсімі часткамі ВКЛ: частка вызнала яго адразу, частка сілай, частка ў міжусобнай феадальнай вайне, якая цягнулася 5 гадоў.
16 красавіка
1935. Нарадзіўся Анатоль Клышка
Знаны беларускі пісьменнік і перакладчык нарадзіўся на Наваградчыне ў сялянскай сям’і. Друкавацца пачаў яшчэ ў 1950 г. з вершамі. Напісаў цыкл літаратурна-крытычных артыкулаў, рабіў пераклады з лаціны і старажытнагрэцкай.
Вучыўся ў Навагрудскім педагагічным вучылішчы у 1949–1952 гг. Працаваў карэктарам у навагрудскай гарадской газеце «Звязда», адказным сакратаром рэдакцыі газеты «Фізкультурнік Беларусі». У 1958 г. скончыў філалагічны факультэт БДУ. Працаваў супрацоўнікам газеты «Літаратура і мастацтва».
Аўтар самага знакамітага «Буквара», па якім вучыліся мільёны беларусаў і які вытрымаў 40 перавыданняў з 1969 года. Ствараў таксама пропісы і чытанкі на беларускай мове для дзяцей. Акрамя гэтага распрацаваў уласную методыку навучання чытанню.
Памёр 14 красавіка 2021 г. ва ўзросце 86 гадоў.
17 красавіка
2016. Памёр Вітаўт Мартыненка
Самы вядомы беларускі музычны крытык нарадзіўся ў Мінску 29 верасня 1959 года. У 1982 г. скончыў факультэт журналістыкі БДУ, пасля чаго працаваў на розных пасадах у газеце «Чырвоная змена» і на беларускім тэлебачанні.
Актыўна прасоўваў беларускую музыку ў познесавецкі перыяд і часы атрымання краінай незалежнасці. У сваіх калонках адкрываў для беларусаў новыя жанры і гурты, палемізаваў з іншымі крытыкамі.
Вітаўт Мартыненка — аўтар некалькіх грунтоўных кніжак па музыказнаўстве, якія распавядаюць пра многія малавядомыя беларускія гурты і напрамкі: «Праз рок-прызму» (1989), «222 альбомы беларускага року і не толькі» (2006), «Rock on-line» (2010). Першыя дзве кнігі былі напісаныя ў суаўтарстве з іншым вядомым музычным крытыкам і сябрам Вітаўта Мартыненкі — Анатолем Мяльгуем.
Творчая спадчына Вітаўта Мартыненкі на ніве беларускай культуры як след усё яшчэ не ацэнена.
