Паэтка Марыя Мартысевіч нядаўна парушыла маўчанне і напісала сваю трэцюю кнігу вершаў «Сарматыя», дзе вярнула з небыцця напаўміфічнае племя, нашчадкамі якога лічыла сябе шляхта ВКЛ. Сарматы нікуды не падзеліся, мяркуе аўтарка, і не толькі ў Беларусі: гэта людзі, якія наважыліся быць не такімі, як усе, у любы час і ў любой краіне. Пра гэта і кніга, у якой перапляліся гісторыя і каханне, а таксама шмат іроніі, інтэлектуальнай гульні і добрай паэзіі.
Зрэшты, «сарматаў» і «сарматак» сярод чытачоў апынулася нямала: грошы на выданне кнігі Марыя сабрала праз краўдфандынг усяго за тры дні, тым самым усталяваўшы культурны супер-рэкорд. Мы пагутарылі з паэткай і перакладчыцай адразу пра ўсё: пра выхад «Сарматыі» і нараджэнне другога сына, а таксама пра грошы, дзяцінства, японскую мангу і любоў да плётак.Ці чакала ты такую імгненную падтрымку тваёй кнігі?
Калі шчыра, не чакала. У мяне шок, які дагэтуль не прайшоў. Я ведала, што збяру мінімальную суму (1111 рублёў), але рыхтавалася да інтэнсіўнай, зацяжной кампаніі. Цяпер на лічыльніку 166%. З іншага боку, я наагул не пачала б збіраць грошы на кнігу, калі б мяне не папрасілі каментатары ў фэйсбуку, дзе я публікавала часткі паэмы. Мяне пераканалі, што такое выдане будзе запатрабаваным. Вершы пісаліся абсалютна стыхійна, на самым пачатку не было незразумела, што атрымаецца на выхадзе.
Выхад кнігі і нараджэнне сына для цябе супалі. Ці паўплывалі гэтыя падзеі адна на адну?
Кнігу я хачу прысвяціць свайму сыну Лявону. Бо вершы пачалі пісацца ў першыя тыдні цяжарнасці і акурат перад тым, як трэба было здавацца ў радзільню, удалося завяршыць паэму. Была прыгожая задума запусціць выданне кнігі проста з радзільні, але да такога экстрыму не дайшло. Не скажу за ўсіх жанчын, але ў мяне абедзьве цяжарнасці выклікалі вялікі прыліў сіл, гарманальную перабудову, якая адбілася на эмоцыях. Гэтая чуллівасць вызваліла энергію, якую трэба было некуды прыкласці. І яна аформілася ў ніяк не кантраляваную паэзію: я наўмысна не спыняла сябе, самой было цікава, чым гэта ўсё скончыцца.
У той жа час паэма сталася вынікам роздумаў не аднаго года, там шмат усяго напластавана. У ёй і «пазачасавая» гісторыя кахання, таму я наўпрост звязваю «Сарматыю» з маёй паэмай пра Барбару Радзівіл, якую я напісала 13 гадоў таму, ёсць развагі пра грамадска-палітычныя падзеі, хоць я старалася не захапляцца злабадзённасцю, ёсць паездкі, здарэнні, якія адбываліся са мной сёлета. Напрыклад, калі я пісала адзін з пачатковых вершаў паэмы (ён пачынаецца радком «Іх жанчыны не называюць сваіх імён…»), я ляжала на захаванні ў аддзяленні эндакрыналогіі, то бок з жанчынамі старэйшага веку. І падчас гэтай «больніцы», і з ранейшымі хваробамі, я заўважала, што шмат хто з суседак па палаце прадстаўляецца імем па бацьку – Іванаўна, Мікалаеўна. Я пачынала дапытвацца, як каго завуць, і чула вельмі прыгожыя імёны, найперш заходне-беларускія – Уладзіслава, Рамуальда, Міраслава, Рэгіна, Рэната. Як выявілася, гэтыя жанчыны ў маладосці пакутавалі праз імя, бо ў савецкі час гэта лічылася чымсьці падазроным, не было прынята «вытыркацца». Адну з маіх суседак, 72-гадовую Рэгіну Мікалаеўну, праз імя ўсё жыццё зневажаў муж. Тут сплялося і гендэрнае, і нацыянальнае. Мяне ўразіла, як нават на такім узроўні чалавек можа адмаўляць сябе.
Чаму «Сарматыя»? Чым цябе прывабіла менавіта сармацкая эстэтыка?
Мяне калісьці вельмі ўразіў зборнік артыкулаў «Женщины на краю Европы» пад рэдакцыяй Алены Гапавай, ён выйшаў у 2003 годзе. Там я ўпершыню прачытала пра жанчын-ваярак Вялікага Княства. Сарматы – племя, якое, паводле легендаў, атрымалася ад скрыжавання скіфаў з амазонкамі. І таму вобраз дзікай неўтаймаванай ваяркі быў цалкам у духу шляхецкага сарматызму. Дзяўчат наўмысна навучалі, каб яны ездзілі на конях, фехтавалі шаблямі ці стралялі з луку, калі ў сям’і не ставала дарослых мужчын, яны маглі сапраўды пайсці на ворага. Але гэткія паводзіны ўсходнееўрапейскіх жанчын лічыліся дзікунствам у Заходняй Еўропе, дзе меркавалася, што жанчына мусіць вышываць крыжыкам і цалкам залежаць ад мужчыны – усё, як у раманах Джэйн Остэн. У той жа час беларускія шляхцянкі мелі маёмасныя правы, замацаваныя Статутам ВКЛ.
Эмілія Плятэр, якая села на каня падчас паўстання 1831 года, таксама была выхаваная ў духу сарматызму. У ейнай сям’і было складана: бацькі былі разведзеныя, пішуць, што ўдзел у паўстанні – гэта была шмат у чым спроба спадабацца бацьку… Дарэчы, ліцвінскія ваяркі ніколі не спрабавалі быць падобнымі да мужчын. Эмілія Плятэр мела карункавы каўнерык на сваім мундыры, а сам мундыр быў адмыслова для яе скроены. Ніхто не хаваў тады, што жанчына на кані (а ў Плятэр было колькі паплечніц, ці не цэлы «жаночы полк») была хутчэй рамантычным сімвалам.
Роля і паводзіны колішніх шляхцянак перагукаюцца з месцам і роляй беларускай жанчыны сёння: мы таксама адначасова ваяўнічыя і жаноцкія і шмат на сябе ўзвальваем. Таму ў маёй паэме свядома няма акрэсленага часу дзеяння.
Ці можна сказаць, што тваю паэзію варта ўспрымаць праз фемінісцкую прызму?
Казаць, што галоўная гераіня паэмы феміністка, мабыць, не выпадае, бо яна паехала на Усход за мужыком: ніводная хваля фемінізму гэтага не ўхваліла б. Што тычыцца мяне, цяпер ужо відавочна, што я няздольная пісаць ад імя мужчыны, то бок гэта жаночае пісьмо. З іншага боку, мне часам хочацца іранізаваць з радыкальнага фемінізму. Але я досыць памяркоўна стаўлюся да розных гендарных штудый, хутчэй спрабую сягнуць кампрамісу і балансу ў нашым няпростым жыцці.
Цяпер пісьменнікі часта «краўдфандзяць» на свае кнігі. Можа, краўдфандынг – увогуле ратаванне і будучыня беларускай літаратуры ва ўмовах калапсу кнігавыдання?
Краўдфандынг не толькі будучыня нашай літаратуры, а, што характэрна, гэта і яе мінулае. Перакладаючы і даследуючы літаратуру ХІХ стагоддзя, я зразумела, што выдавецтвы таго часу ў Расейскай імперыі (а да іх належаць і выдавецтвы Вільні, дзе друкаваўся ў тым ліку Адам Міцкевіч) ужывалі тыя самыя механізмы, па якіх развіваецца беларускае незалежнае кнігавыданне сёння. І калі расейскі даследчык здзіўляецца: вы ўяўляеце сабе, Радзішчаў выдаў сваё «Путешествие из Петербурга в Москву» накладам 200 асобнікаў, і ўсе яны ляжалі дома ў аўтара, і ніякія кнігарні іх не бралі, ён іх сам прадаваў! Як такое можа быць? – то я ў кулачок хіхікаю і думаю: прыходзь да мяне, я пакажу табе свае антрэсолі. Сумна казаць пра такое адставанне ў два стагоддзі, але такое развіццё падзеяў заканамерна. Беларуская культура як бізнес-праект усё яшчэ ў пачатковай форме, патрэбен час і шмат працы.
А новага ў краўдфандынгу нічога няма. І калі Адам Міцкевіч у 1822 годзе выдаваў дэбютны зборнік вершаў двума тамамі, Ян Чачот і Антоні Эвард Адынец кіравалі «падпіскай», яна, насуперак скептыцызму выдаўца Юзафа Завадскага, аказалася вельмі паспяховай для таго часу, бо сабралі замоваў на 150 асобнікаў, якія каштавалі вельмі нятанна.
Ведаю, што ў цябе ёсць ідэя такога антывыдавецтва, заснаванага фактычна на прынцыпе краўдфандынга, калі кнігі прадаюцца па перадзамовах…
Гэта не зусім так. Ёсць ідэя аптымізаваць выдавецкі працэс у Беларусі пэўнай ініцыятывай. Гэта падобна на тое, што зрабіла дзесяць гадоў таму кампанія «Будзьма беларусамі!», аб’яднаўшы ўсе беларускацэнтрычныя ідэі ў праект, які візуалізаваў нацыянальнае. І як мы бачым, з яго шмат што вырасла, у тым ліку тыя самыя вышыванкі. Нешта такое неабходнае і для кнігавыдання, але казаць нешта канкрэтнае рана, бо праект пакуль у стадыі зародку.
Ці прадавала ты калі-небудзь штосьці апроч кніг? Ці ёсць у цябе прадпрымальніцкая жылка?
Думаю, прадпрымальніцкай жылкі ў мяне няма, хоць зрэдку мне ўдаецца выгодна прадаць нейкую рэч на онлайн-барахолцы. Мае фінансы можна параўнаць з грудным малаком. Спецыялісты па грудным кармленні кажуць, што малака ў маці будзе роўна столькі, колькі патрабуе дзіця. У мяне ніколі не было такога, каб я стаяла з працягнутай рукой, але не магу назваць сябе заможным чалавекам. І я ведаю, што любая заробленая вялікая сума выклікае большае спажыванне. Таму зарабляць шмат грошай любой цаной – на маю думку, не тая стратэгія, якую трэба рэалізоўваць у жыцці. І ў гэтым мы аднадумцы з маім мужам Паўлам Касцюкевічам – мы, напрыклад, пакуль няма вялікай неабходнасці, не маем машыны, што ўжо скарачае ў Беларусі выдаткі.
Ці згадаеш, якія былі твае першыя заробленыя грошы і на што ты іх выдаткавала?
Першы ганарар я атрымала ў дзявятым класе за публікацыю ў газеце «Пераходны ўзрост». Я зразумела, што трэба запомніць, на што я іх патрачу – іх хапіла на нататнік з асадкай у шапіку «Белсаюздруку». Першы сур’ёзны заробак – 50 даляраў – я атрымала за падпрацоўку ў 2000 годзе і набыла сабе паліто «Элема». Элемаўскія палітоны незабівальныя, я насіла яго вельмі доўга, пакуль яно мне не абрыдла.
Ты даўно пішаш раман для падлеткаў, што з ім?
Раман рыхтуецца да выдання ў выдавецтве «Янушкевіч». Тэкст вялікі, думаю па аб’ёме два тамы наблізяцца да «Сабакаў Еўропы» Альгерда Бахарэвіча, якімі цяпер вымяраецца ў нас уся літаратура. На жаль, ён яшчэ не дапісаны, але, спадзяюся, абодва тамы пабачаць свет у 2019 годзе. Працоўная назва рамана – «Гарэзлівы пацалунак», гэта дакладны пераклад назвы «Itazura na Kiss» – японскай мангі, якую я ўзяла як першакрыніцу. Раман хачу падпісаць псеўданімам. Таму што гэта жанравая проза, дзе сюжэт і героі важнейшыя за аўтара.
Інтрыгоўная назва для падлеткавага рамана. Ці шмат у ім пацалункаў?
Больш цнатлівай масавай культуры за японскую і карэйскую няма, нават беларуская псеўдамараль не можа з імі параўнацца. Там у фільмах нельга паказваць пацалункі даўжэйшыя за некалькі секунд. Таму кожны пацалунак, які кіношнікам удалося захаваць, на форумах абмяркоўваецца як падзея. Бывае, сцэну пацалунку, каб працягнуць яго падолей, аператар здымае праз акно, і камера на колькі секундаў наязджае на аконную раму або слуп.
Я не пазіцыяную раман як падлеткавы, гэта хутчэй для «young adult». Але паколькі я спісвала з мангі, то пераняла гэты кодэкс цнатлівасці. Можна апісаць блізка да парнаграфіі сцэну сэкса, але ад гэтага чытачу не прыліе нічога ні ў які орган – ні да сэрца, ні да галавы. А можна эратычна апісаць лёгкае дакрананне рукой. У сентыментальнай манзе, блізкай паводле канону да меладрамы, галоўнае, што адчуў герой. І ў кніжцы на 1000 старонак будзе два з паловай пацалункі і адна сцэна петынгу.
А чаму ўвогуле ўзнікла ідэя адаптаваць японскую мангу для беларускага падлетка?
У 2013 годзе ў мяне адбылося прафесійнае выгаранне, я пракрастынавала і неяк пачала глядзець карэйскія і японскія серыялы. «Itazura na Kiss» прывабіла мяне сюжэтам – па атмасферы там усё было падобна да маёй школы (манга стваралася ў 90-х). Гэта гісторыя японскай папялушкі: дзяўчынка без асаблівых здольнасцяў дамагаецца вялікага кахання з яе прынцам на белым кані. Азіяцкая папялушка вельмі старанная, яна паўзе да сваёй мары, як смоўж на гару Фудзі. Але тут я змяніла для нашага менталітэту: у мяне гісторыя пра тое, як забітая ціхоня-дзяўчына, якая лічыць сябе кепскай і нічога не вартай, раскрываецца, дзякуючы каханю – гэта такі сабе раман-выхаванне. Я перанесла месца дзеяння з Токіё ў Мінск, а час дзеяння можна акрэсліць як «ужо са смартфонамі, але яшчэ да планшэтаў».
Цяжка было зразумець, як гэта цяпер адбываецца – ці адключаюць, скажам, вучні на ўроку мабільнікі, ці імі пад партай карыстаюцца. Але мне не хацелася поўнага пагружэння, бо ўсе гэтыя рэаліі імгненна мяняюцца, а тэкст мае гучаць натуральна і для сённяшніх падлеткаў, і для тых, якія яшчэ не выраслі.
Я давала кнігу на вычытку двум школьнікам і студэнтцы. Самае цікавае, што яны мне падкрэслілі шмат слэнгу, якім мы размаўлялі ў 90-я: цяпер у выхаваных падлеткаў ён лічыцца быдляцкім. Я зразумела, што твор павінен быць даволі роўны па мове, без асаблівай стылізацыі. Чытач не павінен увесь час спатыкацца аб каларытную лексіку – на вялікай дыстанцыі гэта стамляе.
Думаю, пісьменнік павінен арыентавацца толькі на сябе, я не магу пісаць пра сённяшніх падлеткаў, я ўсё адно пішу пра сваё дзяцінства і юнацтва.
Для цябе падлеткавы ўзрост быў складаны?
Я расла ў 90-я, і лічу, што гэта быў драйвовы час, час свабоды. Мы сапраўды не ведалі шмат якіх абмежаванняў, што былі ў СССР у нашых бацькоў. Нядаўна быў флэшмоб пра 90-я. Людзі сканавалі і вешалі фоткі ў соцсетках. У «мыльніцы» было 36 кадраў, іх выкарыстоўвалі толькі на самае-самае. Я глядзела фота сяброў, і ў мяне было ўражанне, што дзяўчаты выглядалі як мадэлі, усе файна апраналіся, людзі вандравалі і былі шчаслівыя: мы запомнілі пра 90-я, што гэта былі нармальныя часы. У мяне было шчаслівае дзяцінства і юнацтва, шмат у чым дзякуючы сям’і. Але ў дзесяць гадоў я зазнала цкаванне ў школе, яго таксама перажылі мае блізкія сяброўкі. Для мяне гэта была вялікая траўма, якую я не асэнсавала дагэтуль. Пра гэта таксама варта будзе некалі напісаць.
Хто твае бацькі і ці моцна яны паўплывалі на тваё сталенне, на захапленне літаратурай?
Маці паходзіць з Віцебшчыны, а бацька з Палесся. Іх родныя вёскі – і Пальмінку і Бронную Гару, я лічу сваімі малымі радзімамі, бо часта там бывала ў дзядоў і бываю дагэтуль. Яны ў маладосці пераехалі ў Мінск, а пазнаёміліся ў турыстычным аўтобусе. Адна з прафесій маці – экскурсаводка, а бацька быў кіроўцам. Нас з братам часта бралі ў паездкі, і гэта моцна паўплывала на светагляд і жаданне вывучаць мовы, найперш англійскую і чэшскую, шмат замежных краін я пабачыла яшчэ ў дзяцінстве. Да 2000 года маці працавала ў Нацыянальнай бібліятэцы, я часта хадзіла да яе на працу і асабліва любіла чытаць дэтэктывы Сіменона і Агаты Крысці, якія тады выдавалі супрацоўнікам у карпаратыўным спецхране.
Сям’я была рускамоўная, але ў маці былі беларускамоўныя сябры, беларуская мова была натуральным складнікам усяго, што адбывалася навокал у 80-я і 90-я. Таму калі я пачала пісаць, у мяне не было дылемы, на якой мове.
Цяпер маці працуе з турыстамі, возіць іх у аўтобусныя туры па Еўропе, а бацька амаль круглы год жыве ў роднай вёсцы, у дзедавым доме, усё там даглядае і майструе самаробную тэхніку, гэта ягонае хобі. “Яны такія розныя, але ўсё-ткі яны разам”
Ты заўсёды хацела мець вялікую сям’ю, шмат дзяцей?
Двое дзяцей – гэта не шмат. Але так, з бацькавага боку бацькі – вялікая паляшуцкая сям’я. Калі мы нядаўна сабраліся разам на Броннай Гары, то чалавек 25 атрымалася, і гэта яшчэ не ўсе прыехалі. Я згадваю, як мы са стрыечнымі братамі гулялі па вёсцы ў дзяцінстве, узяліся за рукі і перакрылі двухпалосную шашу. Цяпер нас столькі, што мы можам перакрыць «алімпійку». Адчуванне сям’і для мяне сапраўды важнае.
Калі б ты пісала ліст сваім сынам у будучыню, пра што б ты іх папярэдзіла і ад чаго засцерагла б?
Я напісала кніжку для Сымона, калі была ім цяжарная. Гэта такі дзённік усяго, што са мной адбывалася. Я згадваю, дзе я даведалася, што чакаю хлопчыка, што мы рабілі, пакуль ён быў у жываце. Мне мая мама паказала дом, дзе я была зачатая – на вуліцы Бабруйскай, яны з бацькам там здымалі кватэру. Для мяне гэта была неацэнная інфармацыя. І я таксама вось такія моманты спрабую захаваць. А засцерагчы ад чагосьці ў прынцыпе немагчыма.
Ці любіш ты плёткі? І ці бывалі сітуацыі, калі пляткарства дорага табе каштавала?
Плёткі я люблю, хто ж іх не любіць! У мяне былі такія сітуацыі, і я не магу сказаць, што зрабіла з іх нейкую выснову.
У Высоцкага была песня, «словно мухи тут и там, ходят слухи по домам…» Агульнапрынята лічыць, што плёткі – гэта амаральна, але ў сітуацыі інфармацыйнага вакууму, калі медыі несвабодныя, плёткі бяруць на сябе функцыю інфасістэмы. Я са скрухай заўважаю, што ў сённяшняй Беларусі мы можам распавядаць пра нешта, толькі калі гэта «не для публікацыі». Мне падабаецца стратэгія інфармацыйнай адкрытасці, яна ў нас патроху праяўляецца. Напрыклад, усё больш людзей абвяшчаюць пра свае хваробы – хранічныя, з якімі даводзіцца жыць, псіхіятрычныя і г. д. Гэта добрая тэндэнцыя. Хаця шмат пра што мы яшчэ маўчым, напрыклад, пра грантавую падтрымку культурніцкіх праектаў, бо нібыта за гэта можна загрымець за краты. У іншых краінах гэта адкрытая інфармацыя.
Ці праўда, што ў пісьменніцкім асяродку шмат «несумяшчальных» асобаў? І ці ёсць у цябе спіс тых, з кім ты не выйдзеш на адну сцэну?
Я шмат гадоў займаюся куратарствам літаратурных праектаў, таму дзеля гармоніі свету і каб пазбегнуць накладак, мне заўсёды даводзіцца трымаць у галаве хітрыя камбінацыі, хто з кім не сядзе ў адным полі. Мой любімы анекдот: актывісткі філфаку ў 80-я гады вырашылі зрабіць крутую літаратурную імпрэзу. Яны запрасілі Вольгу Іпатаву, Сяргея Панізніка, Алеся Разанава і Яўгенію Янішчыц, імпрэза правалілася, бо пісьменнікі не прыйшлі, чаму?
Бо гэта былі пісьменніцкія пары?
Янішчыц і Панізнік былі ў разводзе, у Разанава і Іпатавай таксама быў шлюб, які драматычна распаўся. То бок, такія моманты заўсёды трэба ўлічваць, калі займаешся літаратурнымі праектамі. Я перакананая, што некалькі пісьменнікаў ніколі не выступяць са мной на адной сцэне. І ў мяне ёсць такі спіс, зусім невялічкі.
Колькі ў ім імёнаў?
Адно, але я не скажу хто гэты чалавек. Хаця не, мабыць, усё-такі два. Яны парай ходзяць… Ці, можа, тры.
У той жа час я гляджу на старэйшае пакаленне, дзе шматгадовыя крыўды выліваюцца ў поўны падзел культурнай прасторы, і лічу, што нам трэба неяк гэтага пазбягаць. Проста не перасрацца ў 30 гадоў, каб у 60 нармальна існаваць у адным коле.
Калі здараюцца нейкія скандалы, ты эмацыйна рэагуеш?
Я выбухны чалавек, у мяне абвостранае пачуццё справядлівасці. Акурат гэта можна звязаць з цкаваннем у школе: калі некаторыя сітуацыі пачынаюць нагадваюць мне пра школьнае жыццё, гэта можа выклікаць неадэкватную рэакцыю.
Каго з аўтараў, якіх ты перакладала, ты ведаеш асабіста? І ці былі для цябе нечаканасці падчас знаёмства?
Бывае, знаёмства з аўтарам робіцца прычынай яго перакласці. Толькі што выйшаў мой пераклад раману «Сонька» Ігната Карповіча. З аўтарам я пазнаёмілася ў 2007 годзе, калі ён толькі пачынаў яго пісаць. І я адразу сказала, што раман такі класны, што я хачу яго некалі перакласці. Гэтак жа было з новазеландскай паэткай Хінемаанай Бэйкер, мы пазнаёміліся ў Амерыцы, і я адразу загарэлася ейнай творчасцю, па-беларуску выйшла кніжка «Выкапні».
З Антанінам Баяя мы пазнаёміліся на прэзентацыі перакладу раману «Зваўчэнне» ў 2006 годзе, ён вельмі зычліва да мяне паставіўся, нават прывёз сувеніры. Гэта не вельмі раскручаны аўтар, яму было важна, што кніга выйшла па-беларуску. А вось Яраслаў Рудзіш – зорка чэскай культурнай сцэны, ён так і не прыехаў у Беларусь, нягледзячы на шматлікія запрашэнні, мы з ім не знаёмыя. Таксама я не знаёмая з Любкам Дэрэшам, чый раман «Культ» я пераклала для часопіса «ARCHE». Аднойчы я пабачыла падобнага да Дэрэша чалавека на імпрэзе ў Львове, але не падышла да яго. Ён досыць закрыты аўтар пялевінскага тыпу, які спрабуе быць у ценю.
Якая твая столь у літаратурная працы? Зрабіць што было б для цябе вяршыняй мараў?
У 2010 годзе я была на літаратурнай стыпендыі ў ЗША, падчас якой пісьменнікаў выпраўлялі на фестывалі ў розныя штаты. Мяне абралі ў якасці ўдзельніцы калабарацыі з джазменамі на фэсце ў Пітсбургу. Два дні мы рэпетавалі з біг-бэндам, у якім было 17 музыкаў, а кіраваў імі Олівер Лэйк – гэта зорка амерыканскага джазу. Я абрала для чытання свой «Верш сярэдзіны лета», пра сучаснае Купалле, калі паляць пакрышкі. І джазмены не проста спявалі яго, яны перад гэтым падрабязна распыталіся пра традыцыю Купалля, пра тое, пры чым там tires. Я патлумачыла ім гэтую іронію, як купальскае кола ў свядомасці людзей муціруе ў смярдзючую пакрышку, якую паляць у вёсцы. Яны паслухалі і ўсё гэта выдзьмулі ў свае трубы.
І калі я вярнулася з фестываля, выпадкова разам з макулатурай прынесла ў офіс літаратурнай праграмы афішу фэста. Да мяне падбег мэнэджэр і сказаў: «Ты што, хочаш гэта выкінуць? Гэта ж твая вяршыня ў літаратуры, нічога лепшага за гэта ты ўжо не зробіш!». Так што з гледзішча заходняй літаратурнай кан’юнктуры я магу расслабіцца: я выступала з Оліверам Лэйкам на сцэне ў Пітсбургу, у мяне ўжо ўсё было.
Што пра Беларусь, каханне і сэнс жыцця ты зразумела пасля трыццаці?
Думаю, усё, што я зразумела пра гэта ўсё пасля трыццаці, акумулявалася ў паэме «Сарматыя», няхай гэта будзе такім тызерам.
Гутарыла Аляксандра Дорская, bookster.by