Няўдача, а дакладней, поўнае фіяска ордэнскага паходу на Наваградак у 1314 г. — цікавая і павучальная гісторыя. У першую чаргу тая няўдача стала добрай навукай для саміх крыжакоў, якія пазней ніколі падобнай авантуры не паўтаралі. Як ліцвінская разведка перайграла ордэнскую, распавядаем у артыкуле.
Задума ўдарыць у самае сэрца
Напачатку выправа з Прусіі на Наваградак на авантуру не выглядала, наадварот, бачылася як смелая стратэгічная задума ўдарыць у самае сэрца ВКЛ — яго сталіцу.
Наваградак у 16 ст. Мастак Павал Татарнікаў
Веры і пэўнасці братам-рыцарам дадавалі нядаўнія поспехі — разгром ліцвінскага войска ў Прусіі два гады назад, калі сам вялікі князь Віцень мусіў ратавацца паспешлівым адступленнем больш падобным на ўцёкі.
Пераможцам Віценя стаў новы вялікі маршал — кіраўнік войска Тэўтонскага ордэна Генрых фон Плоцке, прызначаны на гэтую пасаду ў 1312 г., энергічны і паспяховы военачальнік, натхнёны і нацэлены на бой з «паганымі». Кожны год і не па аднаму разу ён атакаваў Літву або Жамойць. У 1313 г. па даручэнню вялікага магістра паставіў на памежжы замак Хрыстмемель у стратэгічна важным пункце на беразе Нёмана, штурмаваў хоць і з пераменным поспехам жамойцкія гарадзішчы, карацей кажучы, істотна спрычыніўся да перахопу Ордэнам стратэгічнай ініцыятывы ў вайне з Літвой.
Былі і перасцярогі адносна Наваградка: далекавата (каля 300 км), трэба ісці міма буйнога горада Гародні з моцным замкам. Але энтузіязм перамог усе сумненні і перасцярогі, поспех мела забяспечыць дэталёва прадуманая арганізацыя выправы.
ВКЛ у 13-14 стст.
Двайная неспадзяванка для ворага
Яна планавалася як двайная неспадзяванка для ворага. Найперш, непрыкметная канцэнтрацыя войска і хуткі выхад яго на мяжу. Потым, калі прымежныя жыхары кінуцца хавацца па лясах, а вакольнае баярства — да месца збору ў замак, хуткім маршам прайсці міма Гародні на Наваградак. Ліцвіны не маглі такое прадбачыць, бо за ўсе папярэднія трыццаць гадоў вайны Ордэн ніколі на Наваградак не замахваўся. Разынкай плану вялікага маршала была задума з патаемнымі складамі прыпасаў па дарозе на выпадак недахопу харчавання пры вяртанні.
Гэта быў добры план, які сарваўся не па віне маршала. Ордэнскае войска дасягнула мэты, штурмам узяло гарадскія ўмацаванні і спаліла Наваградак. Акрамя замка, бо з тым пайшло горш — абаронцы адбілі штурм і здавацца не збіраліся. Крыжакі разбілі лагер пад горадам, пачалі рыхтаваць новы штурм і разаслалі аддзелы па ваколіцы для збору харчавання.
Крыжакі ў паходзе
Аднак ліцвіны, якія не маглі хутка сабраць сілы для палявой бітвы, выкарыстоўвалі правераную тактыку «выпаленай зямлі». Таму з харчаваннем справа ў прусакоў была дрэнь.
Фіяска ордэнскага паходу
Пасля непрацяглай аблогі (падобна, падчас яе згарэў касцёл каля Замкавай гары — першы ў Літве, збудаваны Віценем для місіянераў-францысканцаў), напаўгалоднае ордэнскае войска пачало адыход.
Аднак першы склад харчавання, пакінуты ў лесе пад аховай трыццаці вояў, аказаўся пустым, толькі ляжалі целы забітых ахоўнікаў. Вялікі маршал недаацаніў ліцвінскую выведку. Гарадзенскі ваявода Давыд высачыў (яшчэ б яму не ведаць сваю ваколіцу!) напаў, перабіў ахову, забраў усе прыпасы, звёў паўтары тысячы коней (тут храніст магчыма перабольшыў з колькасцю).
Давыд Гарадзенскі. Мастак Дзм. Іваноўскі
Апошняй надзеяй і паратункам быў другі склад ужо бліжэй да прускай мяжы. "Занепакоеныя браты вырушылі да другога месца пастою, і там ніякага хлеба, а ні нічога, што пакінулі, не знайшлі. Шмат дзён яны рухаліся без хлеба, некаторыя, тручаныя голадам, пазабівалі сваіх коняў, іншыя елі траву і яе карэнні, некаторыя памерлі з голаду, шмат хто, вымучаны адсутнасцю ежы, выпусціў дух ужо пасля вяртання, астатнія праз шэсць тыдняў ад пачатку паходу, вярнуліся дадому."("Пруская хроніка" Пятра Дусбурга).
З гэтага апісання між іншым вынікае пытанне, на якое не могуць адказаць сённяшнія гісторыкі-дылетанты, якія апісваюць ледзь не райскае жыццё тагачасных людзей сярод пушчаў і азёраў, у якіх кішма кішэла дзічына і рыба. Дык чаму ў пушчы паміралі з голаду людзі і не абы-хто, а дасведчаныя, добра ўзброеныя ваяры з лукамі, дзідамі, арбалетамі? Па-дылетанцку разважыўшы, чаму б ім не пайсці, настраляць аленяў-ласёў-тураў-зубраў, пасмажыць ды наесціся свежаніны?
Насамрэч, адказ просты — здабыча дзічыны ў лесе і рыбы ў рацэ патрабуе немалога ўмення і часу, а ўдзельнікі таго няшчаснага паходу не мелі ні таго, ні другога.
Канстанцін Семяновіч, Budzma.org
