Карэспандэрнт сайта "Будзьма беларусамі!" паразмаўляў з псіхолагам Наталляй Грэбень, якая спецыялізуецца на вывучэнні казак. Размова йшла пра тое, як падбіраць казкі для дзяцей, пра адметнасць беларускага казачнага героя. Прыводзім найбольш цікавыя тэзісы размовы.
1. Мой навуковы інтарэс звязаны з даследваннем беларускіх народных казак на прадмет адлюстравання ў іх псіхалагічных асаблівасцей народа, ролі казкі ў жыцці чалавека і народа. Праз чытанне народных казак мы наўпрост сутыкаемся з пэўнымі стэрэатыпамі мыслення, характэрнымі каштоўнасцямі, якія ёсць у нашай культуры. Таму раю пачынаць знаёмства з казкамі менавіта з народных.
2. Што тычыцца героя, то ён таксама адлюстроўвае характэрныя рысы свайго народа. Напрыклад, ва ўсходніх казках герой заўсёды знаходзіцца ў барацьбе, супрацьстаіць злу і перамагае. У беларускіх казках герой, скажам так, больш мяккі, зазвычай ён звяртаецца да нейкай сілы, якая будзе яму дапамагаць. У рускіх часта можна назіраць цуд, які дапамагае герою справіцца з усімі праблемамі (узгадайце класічную казку пра Емелю, дзе ён вырашае ўсе праблемы пры дапамозе чароўнага шчупака, не прыкладаючы амаль аніякіх намаганняў).
3. Як пішуць філолагі, стварэнне народных казак скончылася яшчэ ў XIX стагоддзі, але і цяпер ёсць попыт на аўтарскую казку, якая насамрэч паўтарае лінію казкі народнай. Болей за тое, калі браць тое ж кіно, то сюжэты большасці мастацкіх фільмаў паўтараюць каранёвыя народныя сюжэты, але ў іншай абгортцы.
4. Казкі пагружаюць дзіцё ў пэўную рэальнасць, праз якую яно пазнае свет, эмацыйна пражывае тыя ці іншыя падзеі, вучыцца разбірацца: што ёсць дабро, а што – зло. Да таго ж казкі ўплываюць на будучы светапогляд маленькай асобы, на маральныя арыентыры, ідэалы. Больш за тое, казка можа ў значнай ступені вызначыць і жыццёвы сцэнар чалавека.
5. Калі казаць пра ўзроставыя крытэрыі, то прыкладна да трох гадоў трэба аддаваць перавагу казакам пра жывёл, якія маюць просты сюжэт, рыфмаваныя паўторы. Увогуле ў такім узросце дзеці маюць цікавасць да жывёльнага свету, і казка, дзе герой – той ці іншы звер, дапамагае знаёмству з жывёламі, іх адметнымі рысамі, характэрнымі паводзінамі. Пасля трох год ужо можна прапаноўваць чарадзейныя і бытавыя казкі з больш складанай сюжэтнай лініяй і карцінай света.
6. Важна на першых кроках знаёмства з казкай адбіраць тыя тэксты, што маюць пазітыўны фінал. Тэксты, дзе няма відавочнага гвалту, несправядліваці, дзе ўсё заканчваецца перамогай дабра і праўды. Асабліва гэта важна ўлічваць, калі псіхіка ў Вашага дзіцяці адчувальная. Памятаю, што мне не падабалася казка “Дамок”, якая і па сёння вельмі папулярная. Мая дзіцячая псіхіка адмаўлялася ўспрымаць такі фінал.
7. Варта быць асцярожнымі з казкамі Ганса Хрысціяна Андэрсана, Оскара Уайльда, бо для іх тэкстаў характэрны сумны фінал. Лепей адкласці знаёмства з гэтымі аўтарамі на больш дарослы ўзрост. Казкі Уальда адрасаваныя дарослай псіхіцы ў большай ступені, чым дзіцячай.
Такім чынам, у нашай багатай культуры знойдуцца казкі на любы густ і ўзрост – дарыце іх сваім дзеткам і самім сабе!
Фота – Яраслаў Гардзіенка
