Беларусы працягваюць з’язджаць з краіны, і колькасць падстаў для гэтага толькі расце.
Кандыдат сацыялагічных навук Аксана Шэлест расказала газеце «Беларусы і рынак» пра асноўныя тэндэнцыі сучаснай беларускай эміграцыі.
Хваля эміграцыі, распачатая ў 2020 годзе, можа быць разгледжана як цэласная: прычыны і спецыфіка адны і тыя ж. Але, з іншага боку, у эміграцыйнай хвалі 2020-2021 гадоў ёсць як мінімум два складнікі, якія накладваюцца адзін на аднаго па часе, але розныя па характары.
У 2020–2021 гадах моцна змянілася сама структура беларускай эміграцыі: маштабы яе незразумелыя, але з прычын і характару працэсы агульныя. Калі раней мы мелі справу са звычайнай эміграцыяй, перш за ўсё працоўнай, то цягам гэтых двух гадоў назіраем эміграцыю па палітычных прычынах, і яна зусім іншая, лічыць яе можна па-рознаму. У 2020-2021 гадах беларусы з’язджалі з краіны без афармлення працоўных віз, часам наогул без віз — гэта можна было б улічыць, калі б хтосьці спрабаваў лічыць. А некаторыя ўвогуле беглі акольнымі шляхамі і партызанскімі сцежкамі, таму ні на выездзе з Беларусі, ні на ўездзе ў іншыя краіны немагчыма сабраць інфармацыю, колькі ж грамадзян у выніку з’ехала і не вярнулася.
Чаму я кажу пра дзве хвалі ўнутры эміграцыі 2020–2021 гадоў? Таму што гэта два якасна розныя працэсы. Першы этап эміграцыі — у жніўні і верасні 2020 года, калі людзі ўцяклі ад пераследу і пагроз рэпрэсій. Гэта вельмі розныя людзі — па сацыяльным статусе, сацыяльна-дэмаграфічным характарыстыках, тыя, хто ўдзельнічаў у палітычных працэсах, у акцыях пратэсту. Яны знаходзіліся ў экстрэмальнай сітуацыі і часта проста не маглі вярнуцца ў краіну, бо ехалі з Беларусі нелегальна.
А другая хваля ўнутры той эміграцыі пачалася крыху пазней і была выклікана чысткамі ў дзяржаўных структурах, розных арганізацыях і ўстановах, звальненнямі нязгодных, нелаяльных, тых, хто засвяціўся ў палітычным працэсе. Мала таго, што людзей звальнялі па палітычных прычынах, яны яшчэ атрымлівалі чорную метку — не маглі ўладкавацца на працу па спецыяльнасці ў межах краіны, што называецца забаронай на прафесію. Калі прадстаўнікам працоўных прафесій прасцей змяніць працу, то для людзей, якія працуюць у медыцыне, адукацыі, навуцы, у журналістыцы, забарона на прафесію азначае прысуд.
Эміграцыя ваеннага часу
Разуменне эміграцыі 2020–2021 гадоў важнае і для разумення таго, што адбываецца цяпер. 24 лютага паклала пачатак «новаму, дзівоснаму свету», і цяпер мы маем новую сітуацыю.
Па-першае, узмацняюцца трэнды, якія выявіліся ў 2020-2021 гадах, з’явіліся новыя катэгорыі эміграцыі, ад’езд людзей назіраецца ўжо зараз і можа прагназавацца ў найбліжэйшай будучыні. Пры гэтым ацаніць маштаб гэтай хвалі пакуль цяжка, але можна аналізаваць, якія катэгорыі людзей і якія сферы яна закране.
Шмат для каго рашэнне аб ад’ездзе паскорылі ваенныя дзеянні супраць Украіны і ўзмацненне заходніх санкцый супраць Беларусі. У сувязі з апошнімі падзеямі зьявілася і параўнальна новая катэгорыя эмігрантаў.
Акрамя таго, у асобных сферах зараз проста няма магчымасці працаваць. Напрыклад, умоўнае блакаванне SWIFT прывядзе да таго, што частка кампаній проста не зможа працаваць у Беларусі пры ўсім жаданні, і яны вымушаныя будуць рэлацыравацца. А прадстаўніцтвы замежных і міжнародных кампаній будуць з’язджаць з Беларусі па этычных прычынах ці з салідарнасці.
Але гэта, мусіць, не ўвесь пералік. Калі захаваецца цяперашні ўзровень санкцый, то пэўная частка сувязяў — эканамічных, гандлёвых, абменных сувязяў з часткай свету, якая ляжыць на захад ад Беларусі, будзе проста закрытая, што адаб’ецца на вельмі-вельмі многіх сферах эканомікі.
І нарэшце, з’явілася новая, вельмі яўная катэгорыя беларускіх міграцыйных працэсаў — тое, што ў эканоміцы назвалі б «мужчынамі працаздольнага ўзросту», а насамрэч гэта ваеннаабавязаныя. Адчуванне мабілізацыі лунае ў паветры, таму многія беларускія мужчыны, якія не хочуць быць прызванымі, аддаюць перавагу прэвентыўна пакінуць краіну. Хаця б на час.
Наступствы
Адбываецца далейшае вымыванне чалавечага рэсурсу з Беларусі, асабліва з высокатэхналагічных сфер, з бізнес-сектара, з інтэлектуальнай сферы, сферы адукацыі, культуры. Па колькасці тых, хто з’язджае, працэсы, можа быць, не фатальныя, але па якасці вельмі сур’ёзныя.
Важна яшчэ і тое, што міграцыя да нас надоўга спынена. Атрымліваецца, пры такога кшталту адтоку рэсурсаў ніякага прытоку мы не атрымаем.
