Сёння ў нашай традыцыйнай вандроўцы працягваем вандраваць па Гарадзеншчыне па Зэльвенскім раёне. Мы ўжо пазнаёміліся з найбольш цікавымі храмамі Зэльвеншчыны, з самой Зэльвай ды яе архітэктурнымі і ды гістарычнымі перлінамі. Сёння ж агледзім рэшткі мясцовых шляхецкіх сядзібаў, маляўнічыя крушні царквы ў Івашкавічах ды наведаемся на Зэльвенскае вадасховішча — любімае месца адпачынку сярод месцічаў і турыстаў.
Мештавічы. Сядзіба Броніцаў
На тэрыторыі сучаснага Зэльвенскага раёна знаходзілася шмат сядзібна-паркавых комплексаў з якіх, на жаль, да сёння захаваліся адзінкі. У большасці выпадкаў ад некалі велічных прыкладаў архітэктуры засталіся хіба рэшткі сядзібы, гаспадарчага двара ці парку. Такі прыклад можам пабачыць у колішнім маёнтку «Шыйкі» ў вёсцы Мештавічы, што ў 10 кіламетрах ад Зэльвы. Маёнтак належаў роду Броніцаў. Сядзібны комплекс тут быў закладзены ў ХІХ стагоддзі.
Сядзіба Броніцаў. Фота: valatsuga.by
Апошні ўладальнік Мештавічаў з роду Скірмунтаў з’ехаў у Польшчу ў міжваенны час і пакінуў у маёнтку вялікую бібліятэку старадрукаў на розных мовах, якая пасля 1939 года была разрабавана ды спалена. Пасля Другой сусветнай вайны на тэрыторыі сядзібнага комплекса месціўся нямецкі вайскова-паліцэйскі гарнізон. За гады вайны тут загінула амаль 300 чырвонаармейцаў, пра што сведчыць сёння помнік пасярод колішняга гаспадарчага двара. Пазней за няпоўных паўстагоддзі тут функцыянавалі дзіцячы дом, дом састарэлых, калгасная сталоўка. На будынках захаваліся аўтэнтычныя драўляныя аздабленні. Месца тут вельмі атмасфернае, варта наведаць, пакуль яшчэ засталося, што паглядзець.
Сядзіба Броніцаў. Фота: valatsuga.by
Аляксандраўшчына. Сядзіба Мураўскіх
З усіх сядзібаў Зэльвеншчыны хіба найбольш пашчасціла на захаванне палацу Мураўскіх. Аднапавярховы сядзібны дом быў узведзены ў стылі неакласіцызм з элементамі мадэрну ў 1860-я гады ў колішнім маёнтку роду Мураўскіх «Жарно».
За польскім часам гаспадыня аддала палац пад земляробчую вучэльню, тады знешні выгляд будынка згубіў некаторыя характэрныя асаблівасці: напрыклад, былі закладзены вялікія вокны ад столі да падлогі ў той частцы сядзібы, дзе месцілася аранжарэя. За савецкім часам будынак зноў выкарыстоўваўся як навучальная ўстанова ажно да 2004 года. Дзякуючы таму, што палац не пуставаў, ён захаваўся, але было незваротна страчана ўсё ўнутранае аздабленне сядзібнага дома.
Сядзіба Мураўскіх. Фота: valatsuga.by
Сядзіба Мураўскіх. Фота: valatsuga.by
Будынак выкупіў прыватны інвестар, Вячаслаў Чаркес. Ён планаваў ператварыць сядзібу ў турыстычны комплекс з этнаграфічным музеем, за якім даглядала апошняя дырэктарка былой школы. Для турыстычнай прывабнасці было ў планах нават пракласці тут дарогу да Зельвенскага вадасховішча. Новы гаспадар быў распачаў беражлівае аднаўленне будынка: быў заменены дах, драўляныя перакрыцці, пракладзены водаправод, нават вокны былі заменены на стылізаваныя драўляныя. Але лёс склаўся так, што ў 2017 годзе ён загінуў у аўтамабільнай аварыі. Сям’я загінулага некалькі год таму прадала будынак. Застаецца спадзявацца, што не выпадковаму чалавеку, але, мяркуючы па тым, што музей зачыніўся, ранейшыя планы па ўратаванні палаца не ўвасобяцца ў жыццё.
Этнаграфічны музей у сядзібе
Івашкавічы. Пакроўская царква
Вёска Івашкавічы вядомая ў пісьмовых крыніцах з XVI стагоддзя. Тут нас цікавяць рэшткі некалі велічнай Пакроўскай царквы. Зараз, на жаль, ад яе засталіся маляўнічыя руіны, але і яны могуць быць цікавай лакацыяй для аматараў закінутых будынкаў.
Бажніца была ўзведзена напрыканцы ХVIII стагоддзя ў стылі барока, найбольш верагодна, як уніяцкая. Храм быў зруйнаваны падчас Першай сусветнай вайны. Як ён выглядаў да таго, на жаль, сведчанняў не захавалася, але маштабы храма ўражваюць нават у разбураным стане. З таго часу бажніца больш не аднаўлялася: месцічы распавядаюць, што за савецкім часам набажэнствы тут праводзіліся пад адкрытым небам.
Івашкавічы, Пакроўская царква. Фота: planetabelarus.by
Недалёка ад царквы ў 1980-я гады быў вынайдзены сярэднявечны каменны могільнік, на якім налічваецца каля 250 магілаў. Раскопкі там не праводзіліся, але папярэдне даследчыкі мяркуюць, што ён датуецца ХІV—ХVІІ стст. Сёння могільнік з’яўляецца помнікам археалогіі і мае ахоўны статус. Асноўнай цікавосткай тут з’яўляецца тое, што пэўная колькасць магілаў вылучаецца пастаўленымі тарцом надмагільнымі камянямі.
Івашкавічы, Пакроўская царква. Фота: valatsuga.by
Славацічы. Царква святога Георгія
Яшчэ адной царквой, якую варта пабачыць на Зэльвеншчыне, з’яўляецца храм святога Георгія. Гэтая бажніца была ўзведзена з цэглы напрыканцы ХVIII — пачатку ХІХ стагоддзя. Асноўнай цікавосткай бажніцы з’яўляецца сумяшчэнне барочнай формы каменнай часткі храма і драўляных вежы ды фасада. Знешні выгляд будынка сціплы, стрыманы. Відавочна, што ў ХVIII стагоддзі ён будаваўся як каталіцкі ці ўніяцкі.
Славацічы, царква святога Георгія. Фота: valatsuga.by
Драўляныя часткі бажніцы дабудоўваліся ўжо ў ХІХ стагоддзі, калі тэрыторыя Беларусі патрапіла ў склад Расійскай імперыі і храм быў перададзены праваслаўным вернікам ды асвечаны як царква. За савецкім часам, у 1961 годзе, бажніца была зачынена, і больш за 30 год будынак выкарыстоўваўся ў якасці збожжасховішча. Толькі ў 1993 годзе храм быў вернуты вернікам.
Славацічы, царква святога Георгія. Фота: valatsuga.by
Зэльвенскае вадасховішча
Зэльвенскае вадасховішча, ці мора, як называюць яго месцічы, займае плошчу 12 км2,, яго максімальная глыбіня 7,5 м. Тут улюбёнае месца летняга адпачынку ўсіх наведнікаў не багатых на вялікія вадаёмы ваколіцаў.
На беразе «мора» месціцца турбаза, гасцінічны комплекс, некалькі аграсядзібаў, ёсць добраўпарадкаваныя пляжныя зоны. Паабапал вадасховішча лес, што зручна і для «дзікага» адпачынку з намётамі.
Зэльвенскае вадасховішча. Фота: planetabelarus.by
Вадасховішча было створана ў пойме ракі Зяльвянкі ў 1983 годзе і з рыбалоўнай мэтай, таму і аматарам рыбалкі тут будзе не сумна. На Зэльвенскім вадасховішчы можна ўпаляваць акуня, карася, шчупака, платву і іншыя віды рыбаў. Тут рэгулярна адбываюцца спаборніцтвы па спартовай рыбалцы.
Зэльвенскае водасховішча. Фота: planetabelarus.by
Язэп Вараніцкі, budzma.org
