Гісторыкі і скульптары плануюць сумесны круглы стол, каб больш не спрачацца праз “ляпы” ў гістарычных дэталях на помніках нацыянальным героям мінуўшчыны. Нагодай стала бурнае абмеркаванне праекта помніка князю Глебу Менскаму.
Гісторык і археолаг Мікалай Плавінскі, адзін з ініцыятараў круглага стала, супакойвае: маўляў, мэта круглага стала не перасварыцца, а наадварот – стварыць адэкватную сістэму распрацоўкі гістарычных вобразаў і іх увасаблення.
“Не толькі твор мастацтва, але і ўвасабленне гісторыі”
“Сама скульптура Глеба Менскага цудоўная, – тлумачыць Плавінскі. – Але дэталі з гістарычнага пункту гледжання выклікаюць вялікія пытанні. Атрымліваецца помнік міфалагічнаму персанажу. Але гэта ж не толькі твор мастацтва, але і ўвасабленне нашай гісторыі. То бок ад помніка залежыць і фармаванне масавай свядомасці беларусаў”.
Мэта круглага стала – сабраць разам і гісторыкаў, і скульптараў, і мастакоў, і чыноўнікаў, каб выпрацаваць алгарытм для далейшай супрацы. Праблема найперш тычыцца помнікаў персанажам Сярэднявечча і Новага часу, дакладных выяваў якіх найчасцей не захавалася. Таму, паводле Плавінскага, да праекта кожнага помніка мае быць далучанае абгрунтаванне гісторыка і рэцэнзіі на абгрунтаванне – як у навуковай працы.
Помнік Глебу Менскаму: “больш падобны на героя казак”
“Глядзіце, – працягвае Плавінскі, – калі выходзіць навуковая манаграфія, якую прачытае ў выніку 100-200 чалавек, на яе мае быць некалькі рэцэнзіяў. А калі ставіцца помнік, які ўбачаць сотні тысяч людзей, – ніякіх рэцэнзіяў і абгрунтаванняў не трэба… Робіцца ўсё так, як бачыць творца”.
Фактычна, размова ідзе пра стварэнне механізму для Міністэрства культуры, дакладней, для Манументальнай рады і абласных радаў на месцах.
“Помнік русалцы – без праблем. Князю – трэба кансультавацца”
Калегу падтрымлівае даследчык гісторыі артылерыі і фартыфікацыяў Мікола Волкаў:
“Калі скульптар робіць абстракцыю, русалку, напрыклад, дык без праблем. Але калі гэта гістарычны персанаж, князь, пра якога дзеці чытаюць у падручніках, будзь ласкавы, пацікаўся рэаліямі таго часу! Каб не атрымаўся помнік Усяславу Чарадзею ў гатычным даспеху. Нармальны творца сам кансультуецца, цікавіцца. Але ёсць і вар’яты, якія лепяць як хочуць…”
У прыклад Волкаў прыводзіць гісторыю з помнікам Войту на плошчы Свабоды ў Мінску. Помнік добры, але пад яго нагамі – мапа з гарадскімі фартыфікацыямі, цалкам фантастычная. Аўтара кампазіцыі Сяргея Аганава тады кансультаваў архітэктар Багласаў, які, відаць, добра не валодаў тэмай. Справа зробленая, але “асадачак” застаўся.
“Гісторыкі і мастакі не чуюць адно аднаго, таму мэта – дыялог”
Ініцыятар круглага стала з боку мастакоў скульптар Сяргей Аганаў – аўтар помнікаў Давыду Гарадзенскаму ў Гродне, ахвярам палітычных рэпрэсіяў у Курапатах, таму самаму Войту на плошчы Свабоды ды інш. Паводле яго, сустрэча мае быць канструктыўнай, без прэтэнзіяў і “ўзаемазнішчэння”.
“Праблема ў тым, што скульптары працуюць, помнікі з’яўляюцца, – тлумачыць Аганаў, – але палеміка ўзнікае ўжо па факце, калі ўсё зроблена! Гісторыкі і мастакі не чуюць адно аднаго, і гэта варта выпраўляць. З кім ні гутарыў з мастацкай супольнасці – усім цікава. Байрачнаму і Купрыянаву, аўтарам помніка Глебу Менскаму, таксама”.
Як прызнаецца сам спадар Сяргей, падчас працы над помнікамі гістарычным персанажам ён кансультуецца з Сяргеем Тарасавым, карыстаецца працамі Юрыя Бохана, які ўжо сышоў у лепшы свет і які быў першым адмыслоўцам па сярэднявечным узбраенні і рыштунку ў Беларусі.
Часам патрэбная комплексная кансультацыя. Напрыклад, падчас працы Аганава над помнікам Гедыміну, які мае паўстаць у Лідзе, яго кансультавалі і Мікола Плавінскі (рыштунак, узбраенне), і Аляксей Шаланда (геральдыка – на помніку мае быць выява Калюмнаў Гедыміна). Але ўсё гэта – прыватная ініцыятыва аднаго скульптара, рэшта ягоных калегаў пакуль такімі абавязкамі “не абцяжараная”…
Круглы стол мае прайсці ў другой палове снежня. Дата яго правядзення ўдакладняецца. Пляцоўкай стане Мемарыяльны музей-майстэрня Заіра Азгура ў Мінску.
Алесь Кіркевіч
