Першага лістапада ў каталіцкай традыцыі — Дзень усіх святых, а другога — Дзень усіх памерлых. Мы прагуляліся па варшаўскіх могілках Павонзкі (Powązki), каб наведаць магілы вядомых дзеячаў, звязаных з Беларуссю.
Павонзкі — самыя старыя з захаваных могілак Варшавы. Іх заклалі ў 1790 г., асвяцілі ў 1792 г. Тут дасюль хаваюць знакамітых людзей і іх сямейнікаў. Звычайна на Павонзках знаходзяць спакой сем’і, прадстаўнікі якіх зрабілі нешта значнае для польскай дзяржаўнасці і культуры. Кажуць, бываюць выпадкі, калі месцы пад пахаванні купляюць заможныя людзі, якія не адзначыліся нічым, акрамя поспеху ў бізнэсе, што ўсё роўна сведчыць пра выключны статус гэтых могілак. Павонзкі займаюць 43 гектары і ахоўваюцца як помнік гісторыі.
На магіле Яна Булгака (1876–1950) надпіс «Нестар польскай фатаграфіі». Імя летапісца Нестара, аўтара «Аповесці мінулых часоў» стала ў польскай мове намінальным пазначэннем найстарэйшага ці найбольш заслужанага прадстаўніка нейкай галіны. Часам Булгака называюць і адным з заснавальнікаў беларускай фатаграфіі.
Ян Булгак нарадзіўся ў маёнтку ля вёскі Асташын Наваградскага павета (цяпер Карэліцкі раён). Жыў у Вільні, Кракаве, Варшаве, меў маёнтак пад Мінскам. Усюды здымаў помнікі архітэктуры, пейзажы ў стылістыцы піктарэалізму, які называюць імпрэсіянізмам у фатаграфіі.
Найбольшая частка творчай спадчыны Яна Булгака — здымкі Вільні і гістарычнай Віленшчыны (у тым ліку заходняя Беларусь). На яго помніку — каменны вобраз Маткі Божай Вострабрамскай.
Магіла кампазітара Станіслава Манюшкі (1819–1872) знаходзіцца побач з месцам спачыну родных іншага кампазітара, Фрэдэрыка Шапэна. Цела апошняга пахавана ў Парыжы, а сэрца ўмуравана ў калону касцёла Святога Крыжа на варшаўскай вуліцы Кракаўскае прадмесце. Гэтыя два прозвішчы, Шапэн і Манюшка, — выключна важныя для польскай класічнай музыкі.
Станіслаў Манюшка нарадзіўся ў фальварку Убель Ігуменскага павета (цяпер Чэрвеньскі раён). Жыў у Мінску, Вільні, Варшаве і Берліне. Яго самыя вядомыя оперы — «Галька» і «Страшны двор» — напісаныя пад уплывам успамінаў з дзяцінства, пачутага беларускага фальклору, і, па некаторых версіях, уражанняў ад візітаў у палац яго дзядзькі ў Смілавічах.
На магіле Станіслава Манюшкі няма дат жыцця. Напэўна, таму, што ўсе і так мусяць ведаць, калі ён жыў. Акрамя нашчадкаў і звычайных людзей знічамі і вянком памяць Манюшкі ўшанавалі Нацыянальны цэнтр культуры, факультэт даследаванняў усходняй Еўропы Варшаўскага ўніверсітэта, Музычны ўніверсітэт, Таварыства польскіх артыстаў і музыкантаў.
На Павонзках пахаваная таксама Марыя Дмахоўская (у дзявоцтве Ямант) — нарачоная Канстанціна Каліноўскага. Гэта ёй змагар і паэт прысвяціў верш «Марыська чарнабрэва, галубка мая». Цікава, што форма імя, выкарастаная на помніку — Marja (Мар’я) замест больш распаўсюджанага Maria.
Марыля нарадзілася ў 1842-м. Усе яе сямейнікі былі палымянымі патрыётамі гістарычнай Літвы, у іх кватэры знаходзілася адна з канспіратыўных явак Каліноўскага. Калі Канстанціна пакаралі смерцю, Марыі быў усяго 21 год. Яе разам з сям’ёй саслалі ў Сібір. У 1874-м жанчына вярнулася са ссылкі і пасялілася ў Варшаве, дзе ўзяла шлюб з былым паўстанцам і ссыльным Войцехам Дмахоўскім. Памерла ў 1908 г.
Адна з найбольш наведвальных магіл на Павонзках — месца спачыну спевака Чэслава Немана (1939–2004). Ён нарадзіўся ў вёсцы Старыя Васілішкі (цяпер Шчучынскі раён), вучыўся ў Гародні, жыў у Гданьску і Варшаве, а гастраляваў па ўсім свеце.
Чэслаў Неман (сапраўднае прозвішча Выдрыцкі) пахаваны ў катакомбах — труны ўмураваныя ў сцяну адна над адной.
Акрамя знічоў людзі пакідаюць пад месцам спачыну творцы яго партрэты, цытаты, лісты да куміра.
Этнограф Міхал Федароўскі (1853–1923) — паляк, нарадзіўся ў Варшаве. Меў маёнтак у Пружанскім павеце, потым у Слонімскім. Агулам пражыў у Беларусі 27 гадоў, з 1877-га да 1904-га. Збіраў беларускі фальклор. Навучыўся размаўляць па-беларуску і з сялянамі гутарыў толькі на іх роднай мове.
Свае матэрыялы Міхал Федароўскі публікаваў у зборніку «Lud białoruski na Rusi Litewskiej : materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone» («Люд беларускі на Русі літоўскай: матэрыялы па славянскай этнаграфіі»). Палова тамоў выйшла ўжо пасля смерці даследчыка. На помніку Федароўскаму надпіс: «Этнограф. Аўтар «Люду беларускага».
Менш вядомая этнаграфічная праца навукоўца — «Пружана і яе ваколіцы». Федароўскі займаўся таксама археалогіяй і калекцыянаваннем старых кніг, гравюр, дакументаў, якія шукаў у шляхецкіх засценках.
Алена Ляшкевіч, фота аўтаркі, budzma.org
