Аднаго ранку, прачнуўшыся ў сваім ложку пасля неспакойнага сну, я выявіла, што нічога не адчуваю. Ні страху, ні трывогі, ні надзеі — прачнуўшыся аднаго ранку тут, у Беларусі, я адчула сябе, як звычайным ранкам у звычайнай краіне.
Крыніца: news.itmo.ru
Шчыра кажучы, я амаль забылася, што гэта за пачуццё. Яшчэ паўгады таму здавалася, што больш не давядзецца.
А вось: спатрэбілася два гады штодзённых шалёных навінаў, каб страх і трывога ўвайшлі ў звычку і перасталі адчувацца.
Калі раней размова заходзіла пра Вялікі тэрор і раз-пораз узнікала пытаннечка, як людзі жылі ў такім страху, мне здавалася, што яны проста яго не адчувалі. Штодзённы моцны страх ператвараецца ў нішто, у паветра. Жыццё ў трыццатыя было такім жа звычайным, як жыццё ў двухтысячныя — і ў 2022-м таксама. Як жыццё ў Сірыі, у Францыі, у Іране, у Кітаі, у Швецыі — паўсюль. Цяпер пацвярджаю: страху няма.
Жывучы цяпер у Беларусі, бачыш на ўласныя вочы, як імкліва будзённасць залатвае дзіркі і запаўняе пустоты рэчаіснасці. Будзённасць — вось які прывілей маюць цяпер людзі ў Беларусі і не маюць тыя, хто з’ехаў. Жыць з дня ў дзень, паўтараючы простыя рытуалы, ходзячы па знаёмых вуліцах, пазіраючы на тыя самыя аблокі, нідзе больш у свеце не існуючыя, вырашаючы будзённыя бытавыя клопаты і беручы ўдзел у тутэйшых івэнтах, — вось наймагутнейшы сродак барацьбы з надзвычайнымі падзеямі, з паўсюднай небяспекай штодзённага існавання. І папраўдзе, гэта адзіны тут спосаб перажыць тэрор — спосаб, вельмі незразумелы тым, хто з’ехаў: інакш яны б не вінавацілі ўдзельнікаў мінскага паўмарафона ў падтрымцы рэжыму і не пыталі б прычын удзелу.
Крыніца: www.inpearls.ru
Тыя, хто з’ехаў, з’ехалі ў інфармацыйную бурбалку, у якой сапраўды здаецца, што тут, у краіне, жыцця ўжо няма і па вуліцах ходзяць зомбі. Бурбалка тая працуе так выкшталцона, што нават сябры мае, паехаўшы ў адпачынак да з’ехалых сваіх сяброў (так, людзі тут ездзяць у адпачынак за мяжу — і іх будзённае жыццё не робіць іх агентамі рэжыму), за тыдзень набраліся ад іх страху, нібы вяртацца небяспечна і іх адправяць у СІЗА наўпрост з мяжы. Тое не азначае, што не адправяць, але ж, жывучы тут, унутры, прызвычайваешся нанова да таго старэнькага адчування, што арышт і эміграцыя, ды ўвогуле што заўгодна — справа не выбару, а проста рандому. Тут, унутры, ты проста цела, якім зноў распараджаецца хтосьці іншы — няхай гэта будзе дзяржава.
Ашчушчэніе гэтае, я веру, можа дарыць людзям ілюзію абароненасці, упэўненасці ў тым, што ўсё будзе добра, усё як мае быць. Давайце ўжо прызнаемся, што мы пражылі з гэтым адчуваннем дастаткова шмат часу, каб не забыцца на яго за тыя апошнія колькі гадоў, калі ў нас з’явілася магчымасць штосьці рабіць і мець нейкі вынік: ладзіць івэнты, адкрываць дабрачынныя арганізацыі, валанцёрыць, ствараць мастацтва.
Вось, дзякуй нашым мужным абаронцам каханай, якую не аддаюць, тое адчуванне вярнулася зноўку. Менавіта так, мяркую, павінна адчуваць сябе каханая, якую не аддалі, — як за каменнай сцяной. Ці за кратамі. Прынамсі, тая неадданая каханая дакладна не распараджаецца сваім жыццём. І гэта вельмі падобна да абароненасці, стабільнасці, якую нам прапаведвалі столькі гадоў.
Адсюль, знутры, здаецца, што з’ехалыя — тыя шчэ алармісты і панікёры. Здаецца таксама, што хто з’ехаў, той ужо не вернецца. Што нейкі працэс завершыўся і пракруціць яго назад немагчыма. (Гэтае вось ашчушчэніе мае адну прыўкрасную пабочку, пра якую будзе ў канцы.)
Прапагандысты, таксама адчуўшы тыя ўсе ашчушчэнія, абсалютна відавочныя і адчувальныя, цяпер у сто глытак намагаюцца запэўніць не ведаю каго, быццам гэтая новая будзённасць і ёсць той нармальнай рэчаіснасцю, дзеля якой не аддавалі каханую. Вось, маўляў, што абаранялі хлапцы ў балаклавах — прывілей не адчуваць страху, жыць будзённым жыццём па завядзёнцы. Але ж не, паўтару, каб потым не адхрысціліся: завядзёнка і ёсць тое, дзякуючы чаму мы адольваем тэрор і перманентнае неаддаванне каханай.
Завядзёнка — наш адзіны паратунак ад сітуацыі, у якой мы не здольныя кантраляваць анічога, акрамя ўласнага дыхання ды стосіку будзённых рытуалаў, у кожны з якіх можа ў любы момант улезці хлопец у балаклаве, які дагэтуль не аддае каханай.
На тое, каб стварыць гэтую новую будзённасць, кінутыя каласальныя рэсурсы: адных толькі чэкістаў насунута на кіраўнічыя пасады столькі, што ўваччу зорачкі мільгацяць. Не-не, яны нікога не цікуюць, яны тут дзеля таго, каб абараняць («нас» ад «іх», дзе ні першае, ні другое не ўдакладняецца адмыслова, каб можна было жвавенька, калі што, падправіць склад «нас» і склад «іх»).
Калектывы перайшлі ў даўно вядомы, але ж цяпер з імпэтам узмоцнены рэжым самарэгулюючага гвалту: самі пільнуюць адно аднаго, самі выціскаюць тых, хто «высоўваецца», бо «вы ж панімаеце», «лепш я звольню аднаго чалавека, чым прыйдуць і распусцяць усіх». Ціхія скарачэнні паўзуць па чынавенстве, ціхія звальненні — па дзяржаўных установах. Галеча робіць сваю справу. Цэны, якія ціха і хутка паўзуць уверх, абразумяць усіх, хто яшчэ мае намер уголас выказацца.
Над краінай сапраўды вісіць ашчушчэніе, што працы нідзе, ні за што, ніяк не знойдзеш. Пагроза страціць месца ў абжытай сістэме (няважна, ці эфектыўнай, няважна, ці забяспечанай — з нішчымнай і гнілой сістэмы яшчэ страшней вываліцца) разганяе ціхае, вар’яцкае спаборніцтва лаяльнасцей: хто больш арыштуе, хто больш пасадзіць, хто больш задаволіць начальніка, хто больш спадабаецца таварышу маёру. Хутка прапагандысты назавуць гэта ўсё «сплоченностью», таму давайце паспяшаемся назваць гэта так, як яно мае называцца: халуйства.
Посттраўматычныя міфы
Ёсць яшчэ ашчушчэніе, што паціху складваюцца посттраўматычныя міфы: знешні — што ўсе неверагодныя, чыстыя людзі з’ехалі, і ўнутраны — што ўсе чыстыя, неверагодныя людзі сядзяць. Паміж тымі двума міфамі жывем мы, звычайныя людзі, якія праводзілі адных у эміграцыю, другіх — у турму. І там, і тут выспявае агромністая зразумелая віна, якая выцясняецца на нас: за тое, што не з’ехалі і не селі. Мы спрабуем апраўдаць яе і пярэчыць ёй, але па-мойму, варта перш патлумачыць, з чаго яна вырасла. Здаецца, з таго, што тыя, хто ў краіне і на свабодзе, існуюць у адной прасторы з тымі, хто чыніў і чыніць гвалт ці абслугоўвае сістэму гвалту, нічым ад іх не аддзеленыя: ні роляй зняволенага і кратамі, ні роляй выгнанніка і дзяржаўнымі межамі. Ходзяць аднымі вуліцамі ў адны крамы, можа, нават, вітаюцца. У гэтай віне — шмат жадання фізічна аддзяліцца ад гвалту і шмат злосці ад немагчымасці, у гэтай будзённасці — шмат ілюзіі «легітымізацыі рэжыму».
Настаў час ціхіх
Усе працэсы ў краіне сышлі ў падполле, пакінуўшы на паверхні толькі гарлапанства прапаганды і парадачак: ціха звальняюць, ціха саджаюць, ціха ціснуць, ціха супраціўляюцца. Час тых, хто паміж праўдай і меркаваннем начальніка выбірае другое (па часнаку, той час і не пераставаў існаваць, але ж цяпер няма патрэбы вывучаць сацыяльныя тэорыі, каб убачыць, якую зручную дзяржаву мы ўмудрыліся пабудаваць для халуёў).
Гэтыя ціхія людзі з вялікімі пасадамі заўсёды, не толькі цяпер, жылі з высокім крывяным ціскам, алкагалізмам ды іншымі пабочкамі сістэмы. Іх лёгка адрозніць па шэрых тварах і мутных вачах, якія намагаюцца заставацца без выразу. Штосьці мне падказвае, што яны тыя яшчэ аб’юзеры дома. Назіраючы за тым, як зацята яны апраўдваюць усе чаканні, якія, як яны мяркуюць, ускладае на іх хтосьці вышэйстаячы, і як салодка ім быць набліжанымі да таго вышэйстаячага, я часам па-дурному спадзяюся, што аднойчы гэтая сістэма схлопнецца, кінуўшыся забяспечваць зусім невыканальны бюракратычны працэс, вось кшталту пазбаўлення грамадзянства. Але ж не, гляньце ў тыя вочы і ўбачыце ў іх гатоўнасць і людзей сартаваць па гатунках і лагерах, калі гэтага чакае ад іх вышэйстаячы.
Назіраючы за імі, штораз утрэскваюся ў ашчушчэніе развітання з будучыняй — во адно добра, што не адчуваю ад гэтага ні болю, ні смутку. Не, мацаць будучыню рукамі, перажываць захапленне ад таго, што тут і зараз робіцца тое, што набліжае будучыню, — такога прывілею нашай краіне ніколі не адсыпалі. І нават пагадзіўшыся з тым, што тут ніколі не вынайдуць лекаў ад дыябету і не створаць экзаскелетаў, не адкрыюць новых часціцаў і не прымуць перадавых законаў, — нават пагадзіўшыся з гэтым ашчушчэніем, цяпер фізічна адчуваеш і тое, як гучна захлопваюцца для нас дзверы ў будучыню. Там зноў абыдуцца без нас. Цікава, тыя, што не аддалі каханай, адчуваюць гэта таксама?
Настаў час малых зол
Гераічнага самаабясцэньвання: «калі я не зраблю, то зробіць хтосьці іншы». Мужнай адмовы ад чуллівасці: «мы павінны быць мужнымі». Ціхага адключэння ад рэчаіснасці. Нашто адчуваць пачуцці, калі яны не дапамагаюць жыць у гэтай рэальнасці? Людзі з высокім ціскам і праблемамі з алкаголем перададуць сваім дзецям у спадчыну не толькі цёплыя месцайкі ў сістэме (бачце што, у нас нават у АМАПе ё працоўныя дынастыі), але і абсалютную неадчувальнасць і няздольнасць разумець свае пачуцці. Ды ім, на шчасце, і не трэба.
Каб людзям, адключаным ад рэчаіснасці, працягваць абслугоўваць злачынную сістэму, давядзецца, канечне, прыдумляць якісь замяняльнік пачуццяў. Штосьці мабілізуючае, штосьці моцнадзейнае: афіцыйныя канцэрты ды прымусовыя акцыі ўжо не працуюць, перамог і трыумфаў тут адвеку не было. Калі надта пашанцуе, гэта будзе проста вялікае пахаванне, і тысячы ціхіх людзей без пачуццяў нарэшце адчуюць тое адзінае, што ім дазволена адчуваць, — невыносную жалобу. Урачыстая труна будзе чэсна і шчодра аплакана. Калі не пашанцуе, давядзецца сутыкнуцца з тым, што таксама выцеснена, што ёсць, але чаго няма: з вайной.
Але ж пра гэта думаць зусім не хочацца, і ўсё часцей ловіш сябе на жаданні проста знайсці куханьку і ціха пасядзець там з надзейнымі сябрамі.
У нейкі момант пачынаеш разумець, чаму познесталінская культура была так апантаная дзяцінствам. Культ юнацтва тады нібыта ўжо адышоў у нябыт, але ж паўсюль, па безлічы твораў рассыпалася процьма абаяльных, светлых вобразаў дзяцінства. Цяпер, з гэтай ціхай рэчаіснасці, у іх чытаецца не толькі ўтылітарная эксплуатацыя дзяцінства, а яшчэ і шчырае захапленне і цікавасць да гэтых вось новых людзей — бо з дарослымі ўжо ўсё зразумела. Так які-небудзь сацрэалістычны Цімур Гараеў напаўняецца па самыя вушы фрустрацыяй дарослых у дарослым свеце.
Пасля Першага верасня і той чарговай спробы старых падмяць пад сябе новае пакаленне школьнікаў звычным бюракратычным спосабам невыноснай нарады гэтая фрустрацыя дарослых стала такой адчувальнай, што яе можна памацаць. Якія клёвыя ў нас дзеці, — захапляецца тая фрустрацыя, у падрадкоўніку тоячы: «і як мы, дарослыя, нічога не можам супраць гэтай во сістэмы, якую стварылі самі». З дарослымі ўжо няма пра што гутарыць — і няма нашто. Калі мы штосьці і здолеем перадаць дзецям з цяперашняй татальнай неадчувальнасці, то гэтае вось расчараванне. Яно пакуль не забаронена.
Здаецца мне, замест адключаных пачуццяў беларусам цяпер добра было б выгадаваць у сабе сякія-такія ашчушчэнія, бо час патрабуе надта спецыфічных скілоў. Нам вельмі не хапае ашчушчэнія росту цэн: нейкага шостага пачуцця, якое дазваляла б ашчушчаць, дзе і на колькі даражэюць прадукты ў крамах. Ці ўнутранага радару сілавікоў: ашчушчаць, па якім маршруце яны сёння працуюць і ці набліжаюцца да тваіх дзвярэй. Ці вось вельмі карыснае ашчушчэніе зменаў у заканадаўстве: каб прачынацца раніцой і загаддзя, да навінаў, ашчушчаць, у якім законе сёння змены.
Але ж ведаеце што: па-над усёй гэтай трасцай ёсць яшчэ адно, вельмі дакладнае ашчушчэніе. Абсалютна дакладна штосьці важнае назусім памянялася, і праз ціхую новую будзённасць прарастае штосьці зусім новае. І гэта таксама немагчыма ціха правярнуць назад.
Крыніца: mirpozitiva.ru
Вельмі не хацелася б, каб гэтая цяперашняя будзённая Беларусь раздваілася ў міфах на ўзор Савецкага Саюза: маўляў, альбо філія пекла, альбо згублены рай. Як у водгуках на букінг.ком, усё гэта праўда адначасова: тут катуюць і забіваюць людзей, а яшчэ робяць сырочкі з пандай. Людзі гадуюць дзяцей і жывуць жыццё, не больш і не менш сапраўднае, чым у любым іншым краі. Толькі, можа, нічога не адчуваюць, п’юць і пакутуюць на высокі ціск — дык і тое не сказаць каб рэдкія ашчушчэнія на планеце. Звычайная краіна, звычайныя ашчушчэнія.
budzma.org