У тэлеграме з’явіўся бот BelPolska, які адказвае на папулярныя пытанні беларусаў аб легалізацыі ў Польшчы. Citydog распавядае, хто і для чаго яго стварыў, і адказвае на тры самыя часта прагляданыя запыты: атрыманне карты побыту, нумары PESEL і медстрахоўку.

Зміцер Ягораў, журналіст. Ужо каля 15 гадоў ён жыве і працуе ў Польшчы. Гаворыць, прыехаў у новую краіну без ведання мовы, мясцовых укладаў і рэалій жыцця: нярэдка разабрацца ў пытаннях дапамагалі нават малазнаёмыя людзі. У выніку на адаптацыю ў яго сышло 2-3 гады.

— А апошнія два гады я сам актыўна дапамагаю разабрацца ў розных момантах сваім калегам, якія вырашылі рэлацыравацца. Часта і проста знаёмыя просяць дапамагчы зрабіць элементарныя (для чалавека, які даўно жыве ў Польшчы) рэчы.

Так і прыйшла ідэя стварыць бот ў Telegram, які б выдаваў карыстальнікам ўсю цікавую для іх інфармацыю. Для пачатку Дзмітрый закінуў анкету ў супольнасці беларусаў, якія пераехалі ў Польшчу: на пытанні адказалі 360 чалавек.

— Я зразумеў для сябе, якія накірункі магуць быць стратэгічна важнымі для тых, хто будзе карыстацца ботам. Але, пакуль гэта валанцерская справа, я ў першую чаргу змясціў самую простую і адзіную інфармацыю, якую дакладна ведаю, бо праходзіў праз гэта сам ці разам з іншымі сваімі знаёмымі.

Збіраю інфармацыю не толькі з афіцыйных крыніц, але і размаўляю з тымі, хто нядаўна праходзіў гэтыя сцежкі (скажам, мянялі правы з беларускіх на польскія). На сайце можа быць напісана адно, а ў рэальнасьці ўсе адбывацца крыху інакш. Таму бот дае больш «жывую» інфармацыю.

Запусціў яго зусім нядаўна — 13 чэрвеня, алё паступова ен будзе пашырацца. Не магу сказаць, што зараз бот ахоплівае ўсе неабходныя сферы жыцця, але рухаюся ў гэтым накірунку. У бліжэйшы месяц планую даць інфармацыю пра адукацыю, жылле, транспарт, дапоўніць блокі з медыцынай і картай пабыту.

Тры пытанні, якія часцей за ўсё задаюць беларусы: легалізацыя, медыцына, нумар PESEL

Па словах Дзмітрыя, у боце выразна прасочваюцца тры запыты, якія часцей за ўсё паступаюць ад беларусаў:

карта побыту (гэта значыць легалізацыя);

медыцына — як зрабіць страхоўку прыватную або дзяржаўную і чым яны адрозніваюцца;

што такое PESEL і як яго зрабіць бясплатна. Са слоў Дзмітрыя, неяк у Facebook ён убачыў паведамленне ад пасярэдніка, маўляў «зраблю PESEL за 150 злотых». Кажа, нічога не мае супраць гэтага бізнэсу, але ў тым выпадку, калі пасярэднік выконвае сапраўды складаную працэдуру.

Карта побыту (від на жыхарства): дакументы і падставы

Карта побыту — гэта дакумент, які дазваляе вам легальна знаходзіцца на тэрыторыі Польшчы.

Падставай для атрымання часовага віду на жыхарства можа стаць праца. Прычым на момант падачы дакументаў трэба ўжо быць працаўладкаваным у Польшчы. Як паведамляе бот, разгляд справы каштуе 440 zł + 50 zł за выдачу карты.

Пакет дакументаў можна ўмоўна падзяліць на дзве часткі: абавязковыя, без якіх справу нават не пачнуць разглядаць, і дадатковыя, якія пацвярджаюць вашыя прычыны жыць і працаваць у Польшчы. У першую чаргу вам трэба:

1. Зарэгістравацца і запоўніць wniosek (заява) у сістэме INPOL. Раздрукаваць у 2 экзэмплярах.

2. Дзве копіі ўсіх непустых старонак пашпарта + арыгінал.

3. Чатыры фота.

4. Пацверджанне ўнясення аплаты 440 zł.

А ўсе дадатковыя дакументы, адзначае бот, можна падзяліць на тыя, што вам прадастаўляе працадаўца, і тыя, якія вы збіраеце самастойна.

Ад працадаўцы вы можаце атрымаць:

informacja starosty або zezwolenie na pracę альбо oświadczenie o powierzeniu pracy cudzoziemcowi разам з дакументамі, якія пацвярджаюць, што вы ўжо не менш, чым тры месяцы, працуеце на гэтым месцы;

запоўнены Załącznik № 1;

даведка аб вашай зарплаце за апошнія месяцы;

дакумент аб «плацежаздольнасці» працадаўцы, напрыклад МН-8 за мінулы год. Вось фармуляр.

Іншыя дакументы:

страхоўка. У ідэале NFZ (тады гэта запоўнены і падпісаны праз працадаўцы фармуляр ZUS P RCA не менш чым за тры месяцы), ці можа быць больш танны варыянт — напрыклад, PZU, але сума страхоўкі павінна быць не менш 30 тысяч еўра;

жыллё. Пацверджанне замельдавання, дагавор арэнды на ваша імя або дакументы аб вашым жыллё ва ўласнасці;

даведка o niezaleganiu podatków — выдаецца ў падатковай па месцы вашага пражывання ў Польшчы + дэкларацыя PIT-37 за мінулы год з пацвярджэннем яе падачы;

ваш актуальны асобнік дамовы з працадаўцам;

Дэкларацыя аб колькасці асоб, якія знаходзяцца на вашым утрыманні ў Польшчы (можна напісаць ад рукі і падпісаць).

Калі ў вас ёсць карта паляка або польскае паходжанне, вы можаце падаць дакументы на сталы пабыт (бестэрміновы від на жыхарства). Для гэтага вам трэба пацвердзіць ваша польскае паходжанне і намер застацца ў Польшчы на пастаяннай аснове. Аб прыналежнасці да польскага народу можа сведчыць карта паляка або іншыя дакументы.

Зазірніце ў сваё пасведчанне аб нараджэнні: калі ў графе «нацыянальнасць» пазначана, што хаця б адзін з вашых бацькоў паляк (полька), гэтага будзе дастаткова. Таксама дастаткова мець хоць бы аднаго дзядулю ці бабулю польскай нацыянальнасці альбо двух сваякоў ўзроўню прабабулі-прадзядулі, адзначае Зміцер.

Таксама могуць быць і іншыя афіцыйныя дакументы і выпіскі, якія змяшчаюць адназначную інфармацыю аб польскай нацыянальнасці вашых продкаў.

На сумоўі вы павінны заявіць аб сваёй прыналежнасці да польскага народу і аб сваім дачыненні да «польскасці»: веданне гісторыі і традыцый, культываванне іх у сям’і.

Кожны з гэтых дакументаў пацвярджае ваш намер застацца ў Польшчы на пастаяннай аснове:

актуальны працоўны дагавор;

друк з CIDG/ KRS, калі вы вядзеце гаспадарчую дзейнасць;

даведка аб вучобе з навучальнай установы Польшчы;

дакументы на вашу ўласную кватэру, дом на тэрыторыі Польшчы;

дакументы, якія пацвярджаюць пастаяннае пражыванне ў Польшчы вашых блізкіх сваякоў (муж, жонка, дзеці, бацькі), плюс дакументы, якія пацвярджаюць сямейную сувязь з імі.

Дзяржаўны сэрвіс INPOL дазволіць вам запоўніць заяву і запісацца на падачу неабходных дакументаў:

заява (wniosek);

пашпарт;

тры фота;

дакумент пра прыналежнасьць да польскага народу; 

дакумент пра намер застацца ў Польшчы на пастаяннай аснове. 

Важна: усе непольскія дакументы (акрамя пашпарта) павінны быць пераведзены на польскую мову прысяжным перакладчыкам.

Медыцына: дзяржаўнае і прыватнае страхаванне. У чым розніца і як зрабіць?

У Польшчы Вы можаце карыстацца паслугамі за кошт дзяржаўнай страхоўкі (NFZ) або заключыць дамову з прыватнай медыцынскай сеткай (напрыклад, Luxmed).

Важна: дзеці дашкольнага і школьнага ўзросту маюць права на бясплатнае медабслугоўванне ў рамках NFZ — без страхоўкі і без увагі на прычыны знаходжання ў краіне (віза, карта побыту, нелегальнае), адзначае бот.

Груба кажучы, перавагі дзяржстрахоўкі NFZ — гэта бясплатная дапамога пры неадкладных станах (апендыцыт, цэгла па галаве, «хуткая»), стацыянарнае лячэнне (у тым ліку хірургічнае).

Узровень абслугоўвання ў «бясплатнай» медыцыне часта значна ніжэй. Прыватная страхоўка дае больш хуткі доступ да вузкіх спецыялістаў, гэта больш якасныя паслугі, але ў экстраных і складаных выпадках такая страхоўка часта не дапамагае.

Калі ў вас няма страхоўкі, але здарылася экстраная сітуацыя, то за паслугі той жа «хуткай», магчыма, прыйдзецца заплаціць. За выклік і прыезд каля 300-400 злотых, за аперацыю па выдаленні апендыцыту каля 2,5 тысяч злотых, лячэнне зламанай нагі можа каштаваць нават 4-5 тысяч злотых.

А як застрахавацца ў NFZ?

Як адзначае Зміцер, калі вы легальна працуеце ў Польшчы на падставе umowy o pracy або umowy zlecenia, то ваш працадаўца абавязаны застрахаваць вас у NFZ. А таксама і вашу сям’ю ў Польшчы (мужа / жонку, дзяцей, маму / тату/дзядулю / бабулю), калі яны жывуць з вамі і вы вядзеце сумесную гаспадарку.

Калі такога дагавора няма, вы можаце застрахавацца добраахвотна і аплачваць свае ўнёскі самастойна. У гэтым выпадку ваша страхоўка будзе прымяняцца да вашых сваякоў, як апісана вышэй.

Акрамя таго, «аўтаматычна» страхуюцца людзі са статусам бежанца, зарэгістраваныя беспрацоўныя і асуджаныя.

Вось колькі гэта будзе каштаваць:

Месячная аплата за страхоўку NFZ складае 9% ад дэклараванага месячнага даходу, але не менш 9% ад статыстычна сярэдняга па краіне. У чэрвені 2022 года гэтая мінімальная сума складае 570,46 zł, для студэнтаў 55 zł, кажа бот.

Важна: калі вы даўно жывяце ў Польшчы, але без страхоўкі, то рыхтуйцеся заплаціць штраф, вырашыўшы застрахавацца:

без візы ад 3 месяцаў да года — 1267 zł;

ад года да двух — 3169 zł;

2-5 гадоў — 6338 zł.

Важна: калі вы знаходзіцеся ў Польшчы на падставе гуманітарнай візы, час вашага знаходжання ў краіне і пачатак абавязковай страхоўкі NFZ лічаць ад даты дзеяння візы, а не ад ўезду.

Дзе застрахавацца і якія дакументы патрэбныя?

Звяртацца трэба ў ваяводскае аддзяленне NFZ па месцы вашага пражывання. Вось тут можна знайсці свой аддзел.

Спатрэбіцца:

запоўненая заява ў дзвух экземплярах для NFZ, а пазней фармуляр ZUS ZZA і фармуляр ZUS ZCNA, калі страхуеце таксама членаў сям’і;

ваш пашпарт з дзеючай візай або картай побыту (і копіі); 

пацвярджэнне адраса пражывання ці дагавор арэнды кватэры або замяльдаванне (прапіска);

даведка з установы адукацыі, калі вы студэнт (студэнтка); 

натарыяльна перакладзенае пасведчанне аб шлюбе, калі вы падаеце таксама мужа (жонку) і ў вас розныя прозвішчы (і копіі).

Важна: замежныя студэнты, дактаранты і курсанты не могуць застрахаваць на сябе сваякоў.

Што такое нумар PESEL і як яго зрабіць?

Нумар PESEL гэта набор з 11 лічбаў, якія даюць магчымасць хуткай ідэнтыфікацыі асобы. Ён уключае ў сябе дату нараджэння, парадкавы нумар, абазначэнне падлогі і кантрольную лічбу.

PESEL можа спатрэбіцца вам амаль ва ўсіх выпадках кантакту з дзяржавай і юрыдычнымі асобамі, у тым ліку ў паліклініках і бальніцах, у банках, пры заключэнні дагавораў і гэтак далей. Таксама PESEL выкарыстоўваецца для ідэнтыфікацыі плацельшчыка падатку, калі мы гаворым пра фізасоба.

Як адзначае Зміцер у боце, каб атрымаць PESEL, трэба звярнуцца ў раённую адміністрацыю (Urząd gminy) пажадана па месцы жыхарства, нават часовага. У акенцы «інфармацыя» або на стэндзе з фармулярамі вы знойдзеце Wniosek o nadanie numeru PESEL (форма заявы), які трэба запоўніць па-польску друкаванымі вялікімі літарамі.

Пры сабе трэба мець пашпарт або іншы дакумент, які замяняе пашпарт.

Каб атрымаць нумар PESEL, у вас таксама павінна быць прычына для яго атрымання. Зручней за ўсё атрымаць нумар пры замельдовання (рэгістрацыі). Тады нумар вам дадуць адразу. Але ў гэтым выпадку ў вас павінен быць дагавор арэнды кватэры.

Важна: нумар PESEL выдаецца бясплатна.

А як зрабіць замяльдаванне (часовую прапіску)?

Zameldowanie (замельдовання) можна зрабіць, калі вы, напрыклад, арэндуеце жыллё па дамове. Для працэдуры вазьміце актуальныя дакументы (пашпарт з візай, пашпарт і від на жыхарства), дагавор арэнды, запоўніце wniosek і заявіце яго ў сваю адміністрацыю па месцы жыхарства. Вы таксама знойдзеце форму ў акне «інфармацыя» ў адміністрацыі або на стэндзе з фармулярамі. Той, які вам патрэбен, называецца Zgłoszenie pobytu czasowego. Кошт такой забавы — 17 злотых.

Але вы можаце не парыцца з прапіскай, калі PESEL вам патрэбен для падаткаабкладання або для таго, каб закласці Profil zaufany (нешта накшталт электроннай подпісы).

Тады вам прыйдзецца чакаць нумар PESEL 2-3 тыдня, па законе — да месяца. Вы атрымаеце паперу з вашым нумарам на пошту (адрас для карэспандэнцыі, які вы паказалі ў форме). Але можна праз два тыдні зноў звярнуцца да адміністрацыі і паспрабаваць атрымаць яго на рукі, не забаўляючыся з польскай поштай.