Новая кніга Уладзіміра Арлова “Паручнік Пятровіч і прапаршчык Здань” нагадвае ці то баляванне ў пекле, дзе разам з аўтарам за адным сталом п’юць любімыя гістарычныя персанажы, ці то дантаўскае падарожжа па дзевяці колах апраметнай…
Балады ў кнізе вельмі розныя і на першы погляд не звязаныя паміж сабой. Тут вам і гісторыя ката-садыста з сярэднявечнага Полацка (“Кат Бальтазар”), і дзіцячыя ўспаміны, напоеныя цеплынёй і пахамі лета (“Мёд”), і падарожныя гісторыі – містычныя травелогі з экстэр’ерамі Італіі, Балканаў, Грузіі, Галічыны, дзе ява цесна пераплятаецца з міражамі ды галюцынацыямі.
Герой самай гісторыі першай у зборніку, “полацкай балады”, – кат Бальтазар, праца якога – пазбаўленне людзей жыцця, часам праз пакуты. Але ягоная гісторыя – гэта яшчэ і змога ўратаваць жыццё: узяць сабе за жонку вырачаную на смерць зеленавокую вядзьмарку Юсту… Але што рабіць, калі кат ужо ажаніўся некалі з іншай вырачанай дзяўчынай? Забіць папярэднюю? Дылема. Думкі Бальтазара праплываюць у баладзе, нібы крыгі па Дзвіне ў час паводкі: на адной крызе певень, на іншай кот, на апошняй – адсечаная галава…
У барочнай баладзе “Аркады Падуі” аўтар ідзе следам Францішка Скарыны, трапляючы ў ягоную альма-матэр – Падуанскі ўніверсітэт, але сустракае там здані зусім іншых гістарычных персанажаў, якія стагоддзямі стваралі культурны партрэт Еўропы: Ціт Лівій, Джота, Нерон, Міцкевіч, Баторый, Мусаліні… Цікава, што менавіта дзякуючы апошняму ў Падуі з’явіўся вядомы ўсім са школьных часоў партрэт Скарыны – роспіс быў зроблены ў 1942-м, за год да капітуляцыі Італіі.
Усіх сваіх герояў Арлоў нібыта ўсаджвае за адзін вялікі стол з шырокім алкагольным асартыментам: грапа, франкоўка, тарапака, пазней з’яўляецца гвірабі і кава “з вогником” – атрымліваецца поўны гастракалейдаскоп. Апісанняў ежы ў баладах вобмаль, алкаголю – багата. Усё проста: героі Арлова даўно пераплылі разам з Харонам свой Стыкс, таму ў ежы не маюць патрэбы, а вось выпіць заўжды гатовыя, так весялей!
Пытанні жыцця і смерці ў баладах разглядаюцца без пафасу, надрыву ці трагізму. Смерць – гэта пераход у іншы стан, падарожжа, а падарожжа – гэта заўжды цікава, асабліва калі ты ў добрай кампаніі ды з парай пляшак чырвонага віна:
…Калі верыць у памяць продкаў
Друону павінна сніцца Вільня
павінна ж там нешта сніцца
успамінацца
чытацца
выпівацца…
А калі там ёсць і сны, і чытво, і выпіўка – навошта сумаваць? Правільна, без сэнсу. Тады можна з усмешкай дэкламаваць: “На Страшным судзе ўсім у сраку будзе”, – кажуць, гэта Міцкевіч.
Па сваім духу балады вельмі еўрапейскія, гэта пэўнае падсумаванне нашай агульнай гісторыі ў пару тысяч гадоў. Адначасна гэта разуменне Еўропы як музея, кшталту музея гадзіннікаў у Браціславе: не кожны механізм на хаду, але кожны – твор мастацтва. Старыя сэнсы ў гэтым музеі нікуды не знікаюць, яны наслойваюцца, назапашваюцца. Не змешваюцца, утвараючы адзін колер, але расцякаюцца неймавернымі ўзорамі, як завіткі фарбаў на персідскай паперы.
Разам з тым аўтар чуе трывожны вецер зменаў, які аддае ўжо не пахам мокрага лісця ці запыленых старадрукаў, але вогнішчамі і попелам новай вайны:
Ва Украіне вайна
маскоўскі цягнік блытае сляды
ідзе на Варшаву
Браціславу
Будапешт
Бялград…
Сумны сімвалізм бачыцца ў тым, што гэтыя радкі можна знайсці на старонцы 39 зборніка. 1939-ы – пачатак вайны, якая змяніла Еўропу і ўвесь свет. Наўрад ці так запланаваў аўтар, вярстальшчык ці рэдактар, проста жыццё перапоўненае сімваламі. Арлоў піша пра чыгуначны рух, а атрымліваецца пра рух шасцярэнек гісторыі. Ёсць рэчы, на якія мы не можам паўплываць. Галоўнае – заставацца сабой, любіць жыццё, захаваць у памяці абліччы сяброў, сабутэльнікаў, каханак і – паспець, па прыкладзе Бруна Шульца, пакарміць галубоў, перад тым як куля з абоймы Карла Гюнтэра знойдзе тваю патыліцу, дорачы супакой і вечную свабоду.
Алесь Кіркевіч
Глядзіце таксама:
