13 сакавіка 1938 года ва ўсіх школах СССР было ўведзена абавязковае вывучэнне расійскай мовы. Сёння, калі час ад часу чуюцца фантазіі пра прымус да ўжывання беларускай, узгадаем пра рэальнае гвалтоўнае насаджэнне чужой мовы на нашай зямлі. Піша Ганна Ермаковіч на «Новым Часе».
Для нашай краіны ўвядзенне абавязковага вывучэння расійскай мовы стала чарговай прыступкай у гнуснай справе пазбаўлення нацыянальнай ідэнтычнасці, на той момант ужо зняважанай і згвалтаванай расійскімі ўладамі. Дастаткова ўзгадаць цытату з «Мужыцкай праўды», што прагучала ў 1864-м і не страціла актуальнасці дагэтуль:
«У нас, дзецюкі, адно вучаць у школах, каб ты знаў чытаці па-маскоўску, а то для чаго, каб цябе саўсім перарабіці на маскаля...».
Яшчэ раней прагучала знакамітае «Чаго не дарабіў расійскі штык — даробіць расійскі чыноўнік, расійская школа і расійская царква» — выказванне, якое прыпісваюць віленскаму генерал-губернатару Міхаілу Мураўёву, здушыцелю паўстання Каліноўскага.
У пастанове «Аб абавязковым вывучэнні рускай мовы ў школах нацыянальных рэспублік і абласцей», якую Сталін падпісаў у 1938-м (верагодна, недзе паміж падпісаннем расстрэльных спісаў), знойдзем цікавы пункт:
«ЦК ВКП(б) і СНК СССР падкрэслівае, што родная мова з’яўляецца асновай выкладання ў школах нацыянальных рэспублік і абласцей, што выключэнні з гэтага правіла, якія маюць месца ў некаторых аўтаномных рэспубліках РСФСР, могуць мець толькі часовы характар і што тэндэнцыя да ператварэння рускай мовы з прадмета вывучэння ў мову выкладання, і тым самым да ўшчамлення роднай мовы, з’яўляецца шкоднай і няправільнай».
У гэтым месцы сённяшнія супрацоўнікі беларускага мінадукацыі і іх начальнік, верагодна, не пагодзяцца з «правадыром народаў».
А вось расійскі кіраўнік дакладна працягнуў бы тэндэнцыю нязгоды з Леніным, які ў адным з артыкулаў меў неасцярожнасць напісаць:
«Мы, зразумела, стаім за тое, каб кожны жыхар Расіі меў магчымасць навучыцца вялікай рускай мове. Мы не жадаем толькі аднаго: элемента прымусовасці. Мы не жадаем заганяць у рай дубінай».
Той якраз пайшоў далей і заганяе ў «рай» крылатымі ракетамі, пакуль некаторыя з прадстаўнікоў дэмакратычнага беларускага руху вышукваюць новыя нагоды заявіць аб «гвалтоўнай беларусізацыі».
Вось як бальшавікі абгрунтоўвалі патрэбу ўвесці абавязковае вывучэнне рускай мовы ў адпаведнай «пастанове»:
1.«Веданне рускай мовы павінна стаць магутным сродкам сувязі і зносін паміж народамі СССР, якія садзейнічаюць іх далейшаму гаспадарчаму і культурнаму росту».
Цікава, што ў 1929 годзе Сталін прытрымліваўся супрацьлеглага меркавання. «Мільённыя масы народа могуць мець поспех у справе культурнага, палітычнага і гаспадарчага развіцця толькі на роднай, на нацыянальнай мове», — адной рукой пісаў гэтыя словы, а іншай — згортваў беларусізацыю.
2. «Авалоданне рускай мовай спрыяе далейшаму ўдасканаленню нацыянальных кадраў у галіне навуковых і тэхнічных ведаў».
3. «Веданне рускай мовы забяспечвае неабходныя ўмовы для паспяховага нясення ўсімі грамадзянамі СССР воінскай службы ў радах працоўна-сялянскай Чырвонай арміі і Ваенна-марскога флоту».
Фактычна ж гэтая пастанова замацавала імперска-бальшавіцкі міф пра рускую мову як найпершую, найпрэстыжнейшую, найвялікшую і наймагутнейшую. Нацыянальныя ж мовы станавіліся «сялянскімі», нявартымі, другаснымі, а з часам і ўвогуле — маргінальнымі, як і сама ідэя нацыянальнай ідэнтычнасці.
На вялікае шчасце, СССР не існуе вось ужо 32 гады — шчаслівыя для многіх краін, што раней уваходзілі ў яго склад, але ў свой час адстаялі права на еўрапейскі шлях, і няшчасных для Беларусі, якая адзіная з былых савецкіх рэспублік захавала расійскую мову ў якасці дзяржаўнай.
Тым не менш, дарадца Святланы Ціханоўскай у пытаннях адукацыі і навукі Таццяна Шчытцова заяўляе на старонках «Салідарнасці»: «Зараз распаўсюджваць беларускую мову праз гвалт — прабачце, якія гістарычныя ўрокі мы тады вынеслі?». А палітолаг Вадзім Мажэйка выказвае сумневы ў тым, што беларуская мова павінна быць адзінай дзяржаўнай, але адзначае і тое, што «фармат дзяржаўнага двухмоўя шмат у чым дыскрэдытаваны ў Беларусі». Тады ж якая, прабачце, мова павінна быць дзяржаўнай? І, выказваючыся словамі спадарыні Шчытцовай, якія гістарычныя ўрокі мы тады вынеслі?
Мовазнаўца, былы старшыня БНФ «Адраджэнне» і партыі БНФ (1999 — 2007) Вінцук Вячорка ў размове з «Новым Часам» адзначаў:
— Трэба рыхтаваць грамадства да таго, што беларуская мова зноў мае стаць адзінай дзяржаўнай. Бо нарасло мноства міфаў вакол кароткай і выратавальнай (няхай часова) для беларускае мовы эпохі, маю на ўвазе 1990 — 1995 гады, калі яна была адзінай дзяржаўнай. Колькі нарасло недарэчных стэрэатыпаў, у тым ліку з вуснаў людзей, якія тады яшчэ не жылі альбо былі маленькімі дзецьмі.
Кажуць, быццам тады нехта некага прымушаў размаўляць па-беларуску. Глупства.
Дзяржаўная мова — гэта мова дзяржавы, дзяржаўнага чыноўніка, які сапраўды абавязаны ёю валодаць на функцыянальным узроўні, каб адказаць, адпісаць, скласці дакумент па-беларуску. А чалавек на вуліцы альбо ў сям’і хай гаворыць на той мове, на якой хоча.
Праз гэтае фіктыўнае дзяржаўнае двухмоўе, якое на практыцы аднамоўе, тыя самыя дзяржаўныя службоўцы паўтараюць адно: «у нас два государственных языка, я не обязан вам отвечать по-белорусски». Гэтае двухмоўе дзяржаўнае пацярпела поўны крах. Тое, што беларуская мова ў выніку апынулася ў «чырвонай кнізе» ЮНЕСКА, сярод моў, над якімі навісла пагроза — самы моцны аргумент супраць «дзяржаўнага двухмоўя».
Падобнага меркавання прытрымліваецца і культурня дзяячка Аліна Коўшык:
— Вядома, у будучыні беларуская мова павінна стаць адзінай дзяржаўнай. Як кажуць ва Украіне, ніхто не зрабіў больш для развіцця ўкраінскай мовы, чым Пуцін. Я б вельмі не хацела, каб да беларускай мовы мы прыйшлі такімі метадамі. Але каб заставацца суверэннай дзяржавай, мы павінны мець сваю мову, культуру, тэрыторыю.
Да таго ж мы бачым, якую пагрозу сёння нясе «рускі мір». Гэта пагроза генацыду і вынішчэння народаў. Мы, Аб’яднаны пераходны кабінет, выказваем свой супраціў, патрабуем вывесці расійскія войскі з Беларусі. Мы супрацоўнічаем з людзьмі, якія збіраюць сведчанні вайсковых злачынстваў на тэрыторыі Беларусі. Калі б Беларусь была сапраўды незалежнай, гэтага б не здарылася.
Пераканана, што нікога не трэба прымушаць. Трэба проста паказаць, чаму гэта так істотна, і людзі паступова прыйдуць да беларушчыны. Гэты эвалюцыйны працэс ужо распачаўся.
