Яўген Лыткін — беларус, які зняў трылер «Забароненая група», што здымаўся яшчэ да поўнамаштабнай агрэсіі Расіі супраць Украіны. Фільм выйшаў у расійскі пракат, але рэжысёр вырашыў не звязваць сваю будучыню з расійскім кінарынкам і зараз пачынае ўсё нанова ў Польшчы. Backstage спытаў фільммэйкера пра адаптацыю ў новай краіне, а таксама адметнасці мясцовай кінаіндустрыі.

Як чалавека, які ніколі не імкнуўся з’ехаць за мяжу (Яўген пісаў пра гэта ў сваім Фэйсбуку — рэд.), хачу спытаць — у які момант ты зразумеў: цяпер дакладна трэба ехаць?

Так, я не хацеў з’язджаць і бачыў сябе ў Беларусі, але планамерна пасля 2020 года стала зразумела, што існаваць як раней ужо немагчыма. Я рэжысіраваў поўны метр «Забароненая група» у 2021 годзе, але ўжо было бачна, што гэта апошні фільм тут.

Немагчыма было не заўважаць «пакаяльныя відэа», у тым ліку людзей з культуры. Кагосьці прымушалі казаць пра сэксуальную арыентацыю ці заробак, паказвалі фалаімітатары ў іх кватэрах. Фінальнай кропкай стала відэа з Мікалаем Брэдзелевым (прэс-сакратар А1, якому рэжым прысудзіў чатыры гады турмы — рэд.) у снежні 2021 года. Менавіта тады стала зразумела, што мы з будучай жонкай з’язджаем з краіны. Спачатку быў Кіеў, а потым эвакуацыя ў Польшчу.

Сёння, ведаючы, як «блюраць» акцёраў у фільмах або папросту выразаюць, не даюць пракатныя пасведчанні, складаюць чорныя спісы, фільмы кладуцца на паліцу — упэўнены, што паступіў правільна.

Постэр фільма «Забароненая група».

Ці быў выбар, ехаць на захад ці на ўсход? Бо шмат хто з беларускіх кіношнікаў дагэтуль арыентуецца на Расію. Чаму Польшча?

Выбар, вядома, быў. Пасля поўнага метра «Забароненая група», які па рашэнні прадзюсара быў пракатаны ў Расіі ў кінатэатрах і выйшаў на папулярных стрымінгах гэтай краіны, можна было б ісці шукаць працу ў Расіі. Больш за тое, былі кантакты і раней праца з Аляксандрам Цыпкіным (расійскі сцэнарыст — рэд.) і выхады на кінакампаніі, але зразумела, што гэта сёння немагчыма па маральна-этычных меркаваннях. Я дакладна не буду здымаць у Расіі сёння і ў агляднай будучыні.

Ці складана фільммэйкеру адаптавацца ў Польшчы, што было самае складанае? Што здзівіла?

Працэс адаптацыі яшчэ працягваецца, нельга сказаць, што ён скончыўся праз год. Складанасці, вядома ёсць і іх дастаткова: у мове, у новай прасторы ў якой не было знаёмстваў, дзе кожнае простае дзеянне патрабуе дадатковай энергіі. Нельга сказаць, што ўсё ўстаканілася, але зрухі сапраўды ёсць. Дапамагае магчымасць мець зносіны з тымі, хто працаваў у Мінску, а зараз тут у Варшаве. Імкнёмся падтрымліваць адзін аднаго.

Яўген Лыткін на здымачнай пляцоўцы.

Чаму беларусам трэба павучыцца ў палякаў у кіношным плане? Ці ёсць ужо пэўныя назіранні?

Адзначыў сабе, што кошты за працу людзей на пляцоўцы тут значна вышэйшыя, а на тэхніку супастаўныя. Выходзіць, што каштоўнее менавіта праца чалавека, а не «жалеза». Яшчэ цікава, што ў паліцэяльных школах (аналаг нашых ПТВ) можна атрымаць, напрыклад, прафесію памочніка рэжысёра. У Беларусі памочнік рэжысёра, другі рэжысёр, фокус-пулер, гафер — гэта людзі, якія часта вучацца ўсяму на пляцоўцы.

У Польшчы адназначна вышэй канкурэнцыя, але і мысліш ужо не ўзроўнем умоўнага кінафестывалю ў Жодзіне ці «Лістапада». Тут есць напрыклад Netflix і ты бачыш, як ён працуе, робячы гэта літаральна на суседняй ад цябе вуліцы.

Ведаеш прыклады, калі польскія каманды здымалі нешта для Netflix?

Ведаю, што Netflix робіць польскія праекты, напрыклад Wielka Woda — серыял пра патоп ва Ўроцлаве. Ці Sexyfy — гэта такі польскі Sex Education. У такіх праектах іграюць палякі і пішуць іх таксама яны. Вядома, тут акрамя гэтага шмат польскіх сэрвісных каманд для вялікіх блокбастараў.

Як туды патрапіць? У тэорыі шляхам пітчынгаў і рэкамендацый. Netflix рэгулярна праводзіць конкурсы праектаў, пераможцам якіх дае фінансаванне. Ну і на сайце ёсць укладка з вакансіямі. Але зноў жа — гэта ў тэорыі, як на самой справе не ведаю.

Якія маеш планы ў Польшчы на бліжэйшую будучыню?

Я планую здымаць далей на англійскай мове. Сёння актыўна шукаю і чытаю сцэнары кароткага метра, які буду рабіць. Хачу зняць камедыю, таму што стаміўся ад трэша, нуара і хтоні. Пачынаю ўсё з самага пачатку: з кароткіх метраў, знаёмства з людзьмі, шмат п’ю каву. Акрамя таго планую актыўна заняцца арганізацыяй постпрадакшэна праектаў. Бачу ў гэтым вялікі патэнцыял.

А ў чым менавіта бачыш патэнцыял, калі не сакрэт?

Я ведаю вялікую колькасць беларускіх профі, якія выдатна робяць пост (колер, гук, vfx), але не выходзяць на сусветны рынак, ці то ад сціпласці, ці то ад страху. Я спадзяюся гэта выправіць. Ёсць натхняльныя прыклады знаёмага беларускага каларыста, які зараз у Мумбаі фарбуе праекты Netflix і Amazon Prime.

Сапраўды, гэта класная мэта. Што б параіў маладым беларускім фільммэйкерам, якія плануюць ехаць за мяжу?

У кожнага свой шлях, магу сказаць, што я бачу людзей, якія імкнуцца застацца ва ўмоўным Мінску 2019-га, спрабуюць стварыць для сябе маленькую Беларусь у выгнанні, у якой усё зразумела і камфортна.

Я гэта разумею, але праблема ў тым, што ўжо немагчыма здымаць тое, пра што раней здымалі ў Беларусі, асабліва гэта тычыцца дакументалістаў. І тут трэба быць асцярожным. Сам патрапіў у такую ​​гісторыю, калі год дапамагаў атрымаць фінансаванне фільма, але ў выніку выйшаў з праекту. Гэта трансфармавалася ў тое, што зусім не жадаю трансляваць сёння. Фінансы пад гэта даюць, але думаю, што неўзабаве яны скончацца.

Я думаю, што фільммэйкерам, якія пераехалі, у перспектыве прыйдзецца пачынаць нанова і пакінуць тое, што працавала ў роднай краіне, выйсці за межы «крыштальнай столі». Варта зазірнуць у сябе і спытаць: што я магу яшчэ, што іншае я магу зняць, каб не абмяжоўваць сябе?

І на самы канец — ці дапускаеш, што калі-небудзь назусім вернешся ў Беларусь?

Складанае пытанне. Скажу так: дапускаю, што не вярнуся. Кожны месяц тут аддаляе мяне ад мінулага жыцця, і чым даўжэй у Беларусі працягнецца гэтая стагнацыя, тым меншы шанец на вяртанне.