Пазней пры Абласных камітэтах з’явіліся пункты прыёма рэпатрыянтаў. Асобнай катэгорыяй былі жаўнеры Арміі Андэрса, людзі, якія да вайны былі грамадзянамі Другой Рэчы Паспалітай і ў верасні 1939 года альбо аказаліся ў савецкім палоне, былі дэпартаваны ў Сібір, ці знаходзіліся ў лагерах для вайсковапалонных.
Падчас Другой Сусветнай вайны яны сталі брытанскімі жаўнерамі і атрымалі не кепскую вайсковую падрыхтоўку. Паводле розных падлікаў, пасля заканчэння баявых дзеянняў у Вялікабрытаніі аказалася ад 5 да 12 тысяч польскіх вайскоўцаў беларускага паходжання.
Бальшавікі баяліся таго, што гэтыя людзі стануць апорай антысавецкіх сіл на Захадзе. Менавіта таму дыпламатычныя труктуры СССР актыўна “распрацоўвалі” асяродзе “андэрсаўцаў” і агітавалі (у тым ліку, з дапамогай прапагандысцкіх выданняў) іх за вяртанне на Радзіму.
У 1946 годзе Упраўленне ўпаўнаважанага Савета міністраў СССР па справах рэпатрыяцыі склала “Спіс савецкіх грамадзян, вайскоўцаў 3-й Карпацкай стралковай дывізіі”, якія знаходзіліся на тэрыторыі Вялікабрытаніі. У дакуменце знаходзіліся прозвішчы амаль 600 радавых і афіцэраў, большасць з якіх паходзіла з былых паўночна-усходніх ваяводстваў Другой Рэчы Паспалітай. З гэтымі людзмі актыўна працавалі савецкія “адказныя таварышчы” у выніку чаго, частка з былых карпацкіх стралкоў усё ж вырашыла вярнуцца ў БССР.
Прывядзем гісторыі беларускіх жаўнераў Арміі Андэрса з узгаданага спісу. Іх лёс сведчыць пра злачынствы сталінскай сістэмы супраць тых, хто не шкадаваў свайго жыцця ў барацьбе з нацыязмам з першага дня Другой Сусветнай вайны.
Жаўнеры 3-й Карпацкай стралковай дывізіі пад Монтэ-Касіна
Радавы 3-й Карпацкай стралковай дывізіі Юзаф Канстанцінавіч Лукашэйка нарадзіўся ў студзені 1906 года ў вёске Сакольнікі, Ваўкавыскага павету. У міжванны час займаўся цяслярскай справай. У 1927-1929 гадах праходзіў тэрміновую службу ў 3-м палку конных стралкоў імя гетмана Стэфана Чарнецкага ў Ваўкавыску.
У гэтую ж вайсковую адзінку беларус быў прызваны ў верасні 1939 года. Кавалерысты з Ваўкавыску займалі абарону ў раёне Сувалак і Аўгустова. 8 верасня жаўнеры з Заходняй Беларусі мужна супрацьстаялі нямецкай матарызаваная дывізіі “Кемпф”, аднак пазней польскі полк выпушаны быў адступіць у бок Асаўца, а далей Белавежы. Падчас абароны гэтага мястэчка 3-ці полк конных стралкоў панёс вялікія страты. Пазней рэшткі Сувальскай (у яе ўваходзіў пок з Ваўкавыска) і Падляскай брыгады кавалерыі Войска Польскага стварылі кавалерыйскую групоўку “Заза”, камандаванне якой прыняло рашэння адступаць у бок Львова і далей, да мяжы з Румыніяй. Падчас адступлення кавалерыстам прыходзілася ўступаць у баі з немцамі і парраздзяленнямі Чырвонай Арміяй, якія перайшлі савецка-польскую мяжу 17 верасня 1939 года. У адной з боесутычак Юзаф Канстанцінаіч трапіў у савецкі палон. Пазней яго накіравалі ў лагер для польскіх вайсковапалонных у Старабельску, адкуль беларус вызваліўся восенню 1941 года.
У кастрычніку таго ж года Лукашэйка быў залічаны ў 17-ты пяхотны полк 6-й Львоўскай пяхотнай дывізіі. Пасля экакуацыі з СССР у 1942 годзе і рэарганізацыі Арміі Андэрса ўраджэнец Заходняй Беларусі аказаўся ў 3-й Карпацкай стралковай дывізіі. У шыхтах гэтай часткі беларус удзельнічаў у бітвах Італьянскай кампаніі ў складзе 1-й санітарнай роты. За мужнасць і гераізм жаўнер быў узнагароджаны Італьянскай зоркай і брытанскім Медалём 1939-1945 гг. У мае 1946 года Лукашейку было прысвоена званне старэйшы радавы. У лютым 1947 года “андэрсаўца” дэмабілізавалі і накіравалі ў рэпатрыяцыйны лагер Рафам, адкуль ён выехаў на Радзіму.
Падчас баёў на Монтэ-Касіна
У 1951 годзе сям’ю Лукашэйка (бацькі і дзве дачкі) дэпартавалі ў Іркуцкую вобласць. Праз шэсць год ім дазволілі вярнуцца на Радзіму, але Юзаф Канстанцінавіч вырашыў не гуляць у гульні з бальшавікамі і разам з роднымі эміграваў у Польшчу.
Іван Мікалаевіч Бацян нарадзіўся ў чэрвені 1912 года ў вёске Чартовічы на Валожыншчыне. У 1935 годзе ён прайшоў тэрміновую службу ў польскім Корпусе аховы памежжа. У сакавіку 1939 года, падчас прыхаванай мабілізацыі беларус ізноў трапіў у КАП. Падчас баёў 17 верасня 1939 года з падраздзяленнямі Чырвонай Арміі Бацян трапіў у савецкі палон. Пасля заключэння савецка-брытанскай дамовы ў 1941 годзе ўраджэнец Заходняй Беларусі аказаўся ў 17-м пяхотным палку 6-й Львоўскай дывізіі Войска Польскага ў СССР.
Пазней Іван Бацян ваяваў у складзе 3-й Карпацкай стралковай дывізіі і ўдзельнічаў у вызваленні Італіі ад нацыстаў. За мужнасць ён быў узнагароджаны Крыжом Монтэ-Касіна, польскім вайсковым медалём, а таксама брытанскай Італьянскай зоркай і Медалём 1939-1945 гг. У лютым 1944 года ён атрымаў падзяку ад камандавання за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў. У маі 1946 года яму было прысвоена званне старэйшы стралок.
Іван Бацян, 1944 год, Рым
У 1946 годзе Іван Мікалаевіч быў пераведзены ў рэпатрыяцыйны лагер, адкуль пазней выехаў на Радзіму. Там яго чакала жонка і двое дзяцей. У 1951 годзе ўсе яны былі дэпартаваныя ў Іркуцкую вобласць…
Аляксей Абрамавіч Мікуліч нарадзіўся ў 1906 годзе на Віленшчыне. Пасля далучэння Заходняй Беларусі да СССР ён быў арыштаваны НКУС і абвінавачаны ў антысавецкай дзейнасці. Да моманту нападу Германіі на СССР знаходзіўся ў турме ў Вілейке. Пазней быў эвакуіраваны на ўсход і ўвосень 1941 года трапіў у Армію Андэрса.
У 1944 годзе ўдзельнічаў у Італьянскай кампаніі ў складзе 3-й Карпацкай стралковай дывізіі 2-га польскага корпуса. Пасля дэмабілізацыі ў кастрычніку 1946 года знаходзіўся ў рэпатрыяцыйным лагеры Фрэкенхэм у Вялікабрытаніі. У гэты час, праз Чырвоны крыж ён актыўна шукаў сваю жонку, якая засталася ў Заходняй Беларусі. Пошукі ўвянчаліся поспехам і ўраджэнец Віленшчыны вярнуўся ў БССР. У 1951 годзе ветэрана Другой Сусветнай і яго сваякоў савецкія ўлады выслалі ў Сібір.
Мікіта Цімафеевіч Хвесюк нарадзіўся ў маі 1906 года ў Парэччы на Піншчыне. У пачатку 1930-х праходзіў тэрміновую службу ў Войску Польскім. У верасні 1939 года ўдзельнічаў у абароне Кобрына ад нямецкіх войск. Пазней трапіў у савецкі палон і да 1941 года знаходзіўся ў лагеры для польскіх вайсковапалонных у Старабельску.
У 1941 годзе Хвесюк быў залічаны ў Армію Андэрса і ў шыхтах 3-й Карпацкай дывізіі ўдзельнічаў у Італьянскай кампаніі. Пасля вайны ён вярнуўся ў Парэчча дзе на яго чакалі жонка і сын. Аднак у 1951 годзе Мікіту Цімафеевіча і яго родных выслалі ў Іркуцкую вобласць. Пасля вызвалення сям’я Хвесюкоў рэпатрыявалася ў Польскую народную рэспубліку.
Афіцэры 3-й Карпацкай дывізіі 2-га Польскага корпусу, Монтэ-Касіна, вясна 1944-га
Гісторыі ўзгаданых вышэй людзей яскрава ілюструе стаўленне сталінскай сістэмы да былых жаўнераў Арміі Андэрса з Беларусі. Для бальшавікоў “польскія” жаўнеры ўяўлялі пагрозу і былі не пэўнымі элементамі. Між тым кожны з гэтых людзей зрабіў свой унёсак у перамогу над нацызмам. І пра гэта сёння варта памятаць!
