Вайна працуе ў два бакі: прачышчае мазгі і падвышае градус трызнення. Ясна, што начальства ў коме. Няёмка, што ты не ў краіне. Рэзка пачынаеш саромецца, што тут не страляюць і ты не страляеш. У патрэбны бок. Неяк няёмка выходзіць на шопінг. Скролінг навін — танная адмазка: як быццам у курсе, але ўсё ж міма. Чакаеш то дэсанта, то ракет. І ўжо цяжка зразумець: калі Вільня ад Мінска блізка — гэта добра ці небяспечна? Дзіўна глядзець кіно. А не глядзець — яшчэ больш дзіўна. Стромна сказаць па-руску. І не ведаеш, дзе купіць бронекамізэльку. Наша кіно ўключае паскораную прамотку. Сюжэт плыве і растае. Застаюцца простыя рэчы. Прачнуцца без страху. Выйсці на вуліцу. Пакарміць ката. Прызначыць сябе вінаватым за ўсё, піша культуролаг Максім Жбанкоў на старонках «Свабодных навін».
Найлепшае пытанне руска-ўкраінскай вайны: як быць з беларусамі? Найчасцей ён гучыць ад саміх беларусаў. Астатніх гэта хвалюе слаба — на ўзроўні бытавой геапалітыкі або публічнай рыторыкі. Яны жывуць іншым. Але ў нас ёсць толькі мы. Наш фірмовы прыём — агрэсіўная ахвярнасць: самім сябе дапытаць, асудзіць, прысудзіць і распнуць. Выдатная, калі разабрацца, форма траўматычнай самарэкламы.
Можа, хоць так заўважаць.
Першы ўкраінскі фронт — там, дзе Кіеў у аблозе, «Іскандэры» пад радзільных дамах, згарэўшыя рускія танкі і дывановыя бамбёжкі жылых кварталаў. Другі — у галовах асобных беларускіх разумнікаў. Якія так і не вырашылі, чым тут заняцца — каяцца ці крыўдзіцца. На ўсякі выпадак выконваецца і тое, і іншае.
Што крыўдна? Што нас забыліся ў пясочніцы. Што мы такія класныя — а нас слаба любяць. Прага закрываецца. Лондан не жадае. Памежнікі не ўсміхаюцца. Што Еўропа нам павінна барацьбу — а ўсё ніяк не аддасць. Што шэнген кароткі, а трансферы павольныя. Што беларусы быццам не ў трэндзе і ўвогуле неяк слаба ў павестцы — а мы яшчэ не даціснулі тэму. Што нас тупа блытаюць з Лукашэнкам — а цяпер яшчэ і з Пуціным.
Плюс мы вінаватыя, што не перамаглі Лукашэнку. А зараз — яшчэ і Пуціна.
Трыумфальны трыбунал. Гуманітарны самастрэл. А куды падзецца? Нас так рабілі. Мы так зрабіліся. Умоўныя капітаны папяровых караблёў.
У сітуацыі, калі разбураюцца дахі і гараць цягнікі, наш культурны багаж разлятаецца як баул паспешнага бежанца, выносячы на суд выпадковага разявакі інтымныя дэталі базавых практыкаванняў у духоўнасці. Духоўных скрэп імя постсавецкага інтэлектуалізму.
Тут усё пашыта з папулярных ілюзій, тармазнутага транзітыву і эмацыйных абломаў. У такім сабраным па чужых лекалах свеце разумнікі рухаюць масы і сеюць добрае-вечнае, кніжкі дыктуюць правілы, пакрыўджаным дораць фіялкі, розум перамагае, руляць вышэйшыя каштоўнасці. І звонкае слова нобелеўскага лаўрэата важыць больш, чым пакет крылатых ракет у чарговую гарачую кропку.
Тут сыходзяцца ў агульным парыве дзве папулярных у постсавецкім полі легенды: інтэлігенцкай самахакаханасці і правінцыйнай недасканаласці. Першая дазваляе любому індывіду, здольнаму з ходу вымавіць «Хабермас», вяшчаць ад імя лепшай часткі нацыі. Другая — прымушае, нават патрапіўшы ў вышэйшую лігу, лічыць сябе пакрыўджаным і непаўнавартасным. Траўматычнае месіянства выносіць недасканалых герояў на першы план — а ўзамен патрабуе абавязковых рэверансаў і рэгулярнага пакаяння. Але ці трэба казаць, што абедзве прапісаныя вышэй казкі існуюць выключна ў нашым уяўленні?
Нацыя ёсць абстракцыя. Народ — абагульненне. Канцэпт. Фігура прамовы. Ці жадаюць рускія войны? Пустое пытанне. Патрэбна дэталізацыя. Ці вінаваты паэт, што ён райтэр, а не снайпер? Аналагічна. Ці так: беларус — гэта кляймо ці знак якасці? Тое ж самае. Спытай канкрэтна.
Выбачацца за пекла ёсць сэнс толькі ў тым выпадку, калі ты — менавіта ты, а не ўмоўныя «нацыя» і «народ» — нейкім чынам быў здольны паўплываць на тое, што здарылася. І не зрабіў гэтага. Іншымі словамі, для раскаяння неабходна дачыненне.
Закатаная ў асфальт краіна ніяк не цягне на саўдзельніка танкавага танга. А без гэтага ўсе акты пакаяння і іншая вербальная акрабатыка абясцэньваюцца роўна тады, калі мы пачынаем гучаць.
Яшчэ адзін відэазварот. Яшчэ адна петыцыя. Новы пакет слоў. Свежы жэст. І яшчэ каментар наўздагон. Але хто сказаў, што нашыя схемы чагосьці вартыя? Хто вырашыў, што оркам патрэбны партытуры?
Мы — прыгожыя, гучныя, злёгку пакамячаныя — яшчэ стаім на пустым пероне. Чакаем прыватных танцаў у трызненні глабальнай катастрофы. Вяшчаем ад імя тых, каму гэта пофігу. Гатовы прысвоіць чужую віну, за якую не ў сілах расплаціцца. Сёння мала любові? Рыхтуйцеся, будзе горш.
Нас усіх накрыла. Дык далей жыць.
Другі ўкраінскі — вайна з самімі сабой. З прыдуманай місіяй і статусам, які прымроіўся. З фэйсбучным гонам і ютубнымі экстазамі. З бясконцай прома-акцыяй уласнай недасканаласці і пастановачнага партызанства.
У кожнага свая вага. Свая гісторыя. І свой фронт. Гарым як умеем.
Усё іншае — агітацыя і прапаганда.
