Для беларускай мовы і культуры балота стала архетыпічным вобразам, паняццем, для якога безліч азначэнняў, піша «Зялёны партал». Называюць розныя віды балот: багна, дрыгва, тарфянік, твань, алёс, амшара, тапіла, жымерва, арша, асіта, засос. Глядзім у слоўніках, чым яны адрозніваюцца.
У беларускай мове незлічоная колькасць сінонімаў да слова «балота», што сведчыць пра вялікую значнасць гэтай часткі ландшафту для нашых продкаў. Эскімосы, напрыклад, такую ж увагу надаюць рознім відам снегу і адценням белага колеру.
Бало́та — агульнае найменне для топкага вільготнага месца, найбольш пашыранае ў беларускай літаратурнай мове. З гэтым словам утворана безліч народных параўнанняў. Вось толькі некаторыя:
каму як балота, а каму як залота — пра разнастайнасць стаўлення да каго- ці чаго-небудзь;
як балота гразкае — асуджальна пра асяродак, абставіны, што спараджаюць застой ці пра вельмі дурнога, неразумнага чалавека;
як у балота ўкінуць што — пра бясследнае, беззваротнае знікненне чаго-небудзь, марнаванне;
пахне як у балоце — пра дрэнны, непрыемны пах;
як чорт з балота — пра вельмі бруднага, запэцканага чалавека;
прывыкнуць як чорт к балоту — аб прывычцы да нейкага месца, прыстанішча;
што чарцей у балоце [жаніхоў] — насмешліва пра мноства жаніхоў у кагосьці;
араць як чорт балотам — пра бязладнае гаспадаранне.
Дрыгва́ — таксама выкарыстоўваецца як універсальнае слова для пазначэння балота. Часта перакладаюць на рускую мову як «трясина». Выкарыстоўваецца ў народных параўнаннях:
дрыжаць як дрыгва — пра нешта хісткае, што ўгінаецца, калоціцца;
як дрыгва стаць — няўхвальна пра жанчыну, што стала вельмі тлустай і кволай;
ісці як па дрыгве — няўхвальна пра хісткую, няўпэўненую хаду.
Дрыгвя́нік — тое ж, што «дрыгва».
Асіта́ — сінонім слова «дрыгва», запісаны ў вёсцы Пралетарыя Ушацкага раёна.
Ніква́ — сінонім слова «дрыгва», запісаны ў Жыткавіцкім раёне.
Ба́гна — нізкае топкае месца, грузкае балота; моцна пераўвільготненая мясцовасць з зараснікамі трыснягу і іншай вільгацелюбівай расліннасцю. Выкарыстоўваецца ў народных параўнаннях:
совесць зарасла мохам, як багна ў балоце — пра несумленнага чалавека;
як багну таптаць — няўхвальна «даваць многа, без ніякага знаку».
Слова набыло і некалькі пераносных значэнняў. Так кажуць пра што-небудзь бяздоннае, бясконцае:
І толькі ў небе ў сіняй багне
Я бачу дзіўны ланцужок (Якуб Колас).
А таксама пра ўсё, што засмоктвае чалавека і цягне ў балота адсталасці, коснасці: Багна мяшчанства.
Трэба адарваць Міхася ад Раманюка, выцягнуць яго з той уласніцкай багны (Алесь Савіцкі).
Ба́гнішча — вялікая багна; тэрыторыя, занятая багнай.
Багно́ — адметная форма слова «багна», якую выкарыстоўвалі пісьменнікі:
Цяпер нават здаволена багно:
Гніль сотні год збіраючы, яно
Смуроднай жыжкаю узгадавала
Цвятоў расістых чыстую красу (Максім Багдановіч).
Вашага бога не ведаю з раем рабоў і гаротных,
Пекла не баюся, бо ўсё гэта ваша багно (Уладзімір Караткевіч).
Тапі́ла — сінонім слова «багна».
Жыме́рва — сінонім слова «багна».
Засо́с — сінонім слоў «багна» і «твань».
Твань — тое ж, што багна ці топкі бруд на дне вадаёма.
Друза́ — сінонім слова «твань».
Алёс — сінонім слова «балота» ці балота, зарослае альхой.
Струга́ — грузкае балота (запісана ў Старадарожскім раёне).
Амша́ра, амша́рышча, амша́рына, ішма́ра, імша́рына, імша́рнік — махавое балота.
Тарфя́нік — залежы торфу, тарфяное балота.
Тарфя́нішча — месца, дзе раней здабывалі торф; асушанае балота.
Было цікава? Тады смела адкрывай тэст, каб спраўдзіць, што разабраўся ў відах балотаў.
Фота: Pixabay, greenbelarus.info
