Калі магіляўчанка Алеся Тарасенка прыйшла працаваць ва Уроцлаўскую ваяводскую бібліятэку, там было ўсяго чатыры кнігі на беларускай мове. Цяпер — каля 600. І гэта самы вялікі фонд беларускіх кніг у Польшчы. MOST пагаварыў з Алесяй аб тым, чым адрозніваюцца бібліятэкі ў дзвюх краінах, як вяртанне кніг звязана з атрыманнем крэдыту і калі яна адчула, што яе працу заўважылі.

Алеся Тарасенка. Фота з яе архіва

«Без мовы цябе дакладна не возьмуць»

У Беларусі Алеся адпрацавала ў бібліятэцы 22 гады. І, пераехаўшы ў Польшчу ў 2020 годзе, вырашыла, што паспрабуе вярнуцца ў прафесію.

Ва Уроцлаўскай ваяводскай бібліятэцы яна бывала яшчэ да пераезду — прыходзіла з дзіцем у дзіцячы аддзел, дзе тады працаваў мужчына, які ведаў рускую мову.

— Калі я сюды прыехала жыць, прайшлася па старых сувязях і сказала, што хачу працаваць у бібліятэцы. Мне адказалі: «Вучы мову. Без мовы цябе дакладна не возьмуць».

Алеся ўладкавалася прыбіральшчыцай у аўтасалон і старалася практыкаваць мову, размаўляючы з калегамі. А паралельна рассылала рэзюмэ. Нарэшце, пасля некалькіх спроб атрымала запрашэнне на сумоўе. Да таго моманту яна ўжо свабодна размаўляла па-польску, а яе вопыт і стаж уразілі патэнцыйнае кіраўніцтва.

Алеся Тарасенка. Фота з яе архіва

«Прыбегла як са сцягам: вось мой пашпарт, вось пячатка!»

Але нечакана ўзнікла бюракратычная перашкода. У Польшчу жанчына прыехала па візе, якая да таго моманту скончылася. Але паколькі тады дзейнічалі антыкавідныя правілы, дакументы аўтаматычна працягваліся. У краіне беларуска знаходзілася легальна, а вось браць на працу яе баяліся: не разумелі, як аформіць такую супрацоўніцу.

Алесі сказалі спачатку падаць і атрымаць адзнаку ў пашпарт аб падачы дакументаў на ВНЖ — тады, маўляў, і вернемся да размовы. Праз тры месяцы Алеся прынесла пашпарт з запаветным штампам.

— Я прыбегла як са сцягам: вось мой пашпарт, вось пячатка! Але мне сказалі, што вакансіі ўжо няма — чакайце наступнай.

«Пан ці прапаў»

Алеся працягнула пошукі працы па спецыяльнасці. Праз некалькі месяцаў ва Уроцлаўскай ваяводскай бібліятэцы адкрылася новая вакансія — на паўстаўкі.

— Мне сказалі, што, магчыма, потым з’явіцца цэлая. Я рызыкнула. Пайшла з аўтасалона і вырашыла: альбо пан, альбо прапаў, — успамінае яна.

Алесю запрасілі працаваць у аддзел раманскіх моў. Але з цягам часу стала зразумела, што ў чытачоў ёсць запыт на ўсходнеславянскую літаратуру, і кіраўніцтва вырашыла стварыць асобны накірунак. Так у 2023 годзе з’явіўся аддзел славянскіх моў, а пры ўдзеле Алесі — сапраўдны беларускі куток.

Фота з архіва Алесі Тарасенкі

Першапачаткова беларускіх кніг у бібліятэцы было ўсяго чатыры — іх перадалі з дзіцячага аддзела. Тады Алеся, абмеркаваўшы ідэю з кіраўніцтвам, вырашыла адкрыць збор, каб папоўніць фонд беларускай літаратуры. За два тыдні ўдалося сабраць 5 тыс. злотых — на гэтыя грошы купілі шмат новых кніг.

Сёння ў бібліятэцы налічваецца каля 600 беларускіх выданняў, а калекцыя працягвае папаўняцца за кошт бюджэту бібліятэкі. Па словах Алесі, гэта самы вялікі кніжны фонд на беларускай мове ва ўсёй Польшчы.

— Дзякуй кожнаму чытачу за падораныя кнігі, пачатак быў пакладзены дзякуючы ім, — кажа яна.

Без дыплома ў бібліятэку не возьмуць

Паралельна з працай Алеся пачала працэс настрыфікацыі дыплома, каб яе беларуская адукацыя і стаж у Польшчы залічыліся цалкам.

Ва Уроцлаўскім універсітэце здзівіліся, калі Алеся падала дакументы на прызнанне дыплома бібліятэкара. Яна кажа, што падпісана на некалькі прафесійных чатаў і груп бібліятэкараў, дзе калегі абменьваюцца досведам. Наколькі ёй вядома, доўгі час яна была адзіным беларускім бібліятэкарам, хто вярнуўся ў прафесію ў Польшчы, і толькі нядаўна даведалася, што з’явілася яшчэ адна дзяўчына з Беларусі.

— Відаць, я была першай, хто гэта зрабіў тут, — смяецца Алеся.

Працэдура аказалася няпростай: трэба было аплаціць амаль 3700 злотых і прайсці дадатковы экзамен, паколькі праграмы ў Польшчы і Беларусі адрозніваюцца. Для Алесі гэта было не проста фармальнасцю.

— Мне важна было даказаць, што бібліятэкар — гэта прафесія. Шмат хто думае: «Я люблю чытаць — значыць, магу працаваць у бібліятэцы». Але гэта ня так. Патрабуецца вышэйшая адукацыя і прафесійная падрыхтоўка.

«Тут папяровых фармуляраў ужо гадоў пятнаццаць няма»

Праца ў польскай бібліятэцы, кажа Алеся, адрозніваецца ад таго, што было ў Беларусі, літаральна ва ўсім — ад стаўлення да наведвальнікаў да тэхнічных рашэнняў.

— У Беларусі да гэтага часу працуюць папяровыя фармуляры. Тут папяровых фармуляраў ужо гадоў пятнаццаць няма, — распавядае яна.

У Польшчы ўсё ўладкавана прасцей: кнігі можна браць і вяртаць праз электронны фармуляр. Чытач бачыць у асабістым кабінеце, якія выданні ў яго на руках, можа падоўжыць тэрмін ці замовіць новыя. Калі патрэбная кніга занятая, яе можна забраніраваць — калі яе здадуць, прыходзіць апавяшчэнне, што кніга чакае свайго чытача.

Ва Уроцлаве нават вяртанне прадумана да дробязяў — кнігі можна вярнуць ноччу. На вуліцы ўстаноўлена спецыяльная чорная скрыня, куды іх апускаюць, як лісты, а раз у суткі забіраюць і перадаюць аддзелам.

Каля бібліятэкі стаіць скрыня для вяртання кніг. Фота з архіва Алесі Тарасенкі

Адрозніваецца і падыход да закупак. У Беларусі бібліятэкі атрымліваюць спісы абавязковых для набыцця выданняў, а ў Польшчы ўсё будуецца на запытах чытачоў. Алеся просіць наведнікаў пісаць, якія кнігі яны хацелі б бачыць на паліцах. Калі назва паўтараецца некалькі разоў, яе імкнуцца замовіць у першую чаргу.

Акрамя таго, тут можна бясплатна ўзяць электронную кнігу на месяц ці настольныя гульні на два тыдні.

За доўг бібліятэцы не атрымаеш іпатэку

Запазычанасці за кнігі, паводле Алесі, у Польшчы таксама фіксуюцца аўтаматычна — і сістэма працуе жорстка.

— Калі чалавек затрымлівае кнігу, налічваецца 15 грошаў за суткі. Пакуль не заплаціш, узяць нічога нельга, — тлумачыць яна. — А калі доўг вялікі, бібліятэка перадае дадзеныя ў падатковае кіраванне. Тады чалавек не зможа нават аформіць крэдыт.

Самы вялікі доўг, які Алеся бачыла за ўвесь час працы, — каля 4 тыс. злотых.

— У Беларусі іншы падыход: нават калі нехта затрымліваў кнігу, максімум пісалі напамін.

Інтэгруемся праз кнігі

Калі славянскі аддзел стаў заўважнай часткай бібліятэкі, Алеся вырашыла, што важна не толькі збіраць кнігі, але і ажыўляць прастору сустрэчамі і падзеямі. Так, у бібліятэцы з’явіліся аўтарскія сустрэчы, майстар-класы і лекцыі пра Беларусь. Усе мерапрыемствы бясплатныя — гэта адно з галоўных правілаў установы.

— У мінулым годзе ў нас праводзіліся дні беларускай культуры. У наступным годзе будуць дні літоўскай культуры. Мы стараемся быць бліжэй да чытачоў розных краін і культур, — кажа Алеся.

Асобны напрамак працы — клуб чытачоў. Раней ён называўся інтэграцыйным, але зараз фармат мяняецца. Тут людзі займаюцца творчасцю, абмяркоўваюць кнігі, вучаць польскую і проста маюць зносіны. У кожнай групе прыкладна пароўну беларусаў і палякаў — так прасцей знаёміцца і практыкаваць польскую ў нязмушанай атмасферы.

Алеся Тарасенка. Фота з яе архіва

«Пасля дваццаці гадоў працы ў Беларусі я ўпершыню адчула, што маю працу заўважылі»

За тры гады працы ва Уроцлаве Алеся паспела не толькі стварыць беларускі фонд кніг, але і атрымаць прызнанне сярод калег. У мінулым годзе Алеся стала пераможцай конкурсу бібліятэкараў імя Вольгі Рок. Яго штогод праводзіць фонд FRSI, і ў ім удзельнічаюць дзясяткі адмыслоўцаў са ўсёй Польшчы. У гэтым годзе Алеся ўжо ўвайшла ў склад журы.

— Мне даслалі паведамленне — я прачытала і заплакала. Пасля 20 гадоў працы ў Беларусі я ўпершыню адчула, што маю працу заўважылі, — кажа яна.

Алеся Тарасенка. Фота з яе архіва

Дыплом пераможцы конкурсу бібліятэкараў імя Вольгі Рок. Фота з архіва Алесі Тарасенкі

«Калі святло гарыць, значыць, мы адчыненыя»

Алеся шануе давер з боку чытачоў. Да яе часта звяртаюцца беларускія пісьменнікі, якія хочуць правесці аўтарскую сустрэчу, — і калі ёсць магчымасць, яна дапамагае. Для многіх менавіта яна стала правадніком.

— У эміграцыі важна знайсці сваіх людзей, — кажа Алеся. — У мяне ўсё звязана адной ніткай: я прыцягваю людзей сюды, каб у іх было месца, дзе можна проста пасядзець і пачытаць — з відам на рынак (так у Польшчы называюць цэнтральную плошчу. — Заўв. MOST), на роднай мове, бо ў польскай бібліятэцы кнігі ёсць на розных мовах. Я ўсім кажу: калі будзе кірмаш, калі змерзнеце — заходзьце да нас пагрэцца. Калі святло гарыць, значыць, мы адчыненыя і чакаем вас.