Сцяну аднаго з мінскіх дамоў на галоўным праспекце нядаўна ўпрыгожыў цікавы плакат. Вялікі, шырокі, вышынёй паверхаў на шэсць. На плакаце бусел, які распасцёр крылы – у выглядзе літары Х, і надпісы, шмат надпісаў, якія падаюць на таго бусла, быццам нехта нябачны, там, у блакітным небе, вырашыў накарміць птаха гэтымі цудоўнымі словамі. Цып-цып-цып:

Родина. Отечество. Настоящее. Будущее. Наследие.

Словы падаюць, бусел спрабуе падхапіць іх дзюбаю, але не паспявае. Словы драбнеюць, зноў павялічваюцца да памераў буслінага цела і зноў памяншаюцца:

Родина. Отечество. Настоящее. Будущее. Наследие. Родина. Отечество.

Настоящее.

Напісаныя па-расійску, гэтыя словы страчваюць свой сэнс. Дакладней, іхны сэнс толькі ў іх паўтарэнні. Гэта чымсьці падобна да гіпнатычнага сеансу. Але жыхары Настоящего Отечества, уладальнікі Будущего Наследия, не паддаюцца. Яны ідуць сабе па сваіх справах, і ніхто не звяртае на плакат увагі. Плакат гаворыць пра сваё. Бусел па мянушцы Ікс бароніць сваё. А людзі думаюць пра сваё. Пра сваё Настоящее Будущее.

***

Сапраўдная будучыня пачынаецца, калі людзі вяртаюцца з працы. Залацісты (ці які там) летні вечар ахінуў зямлю. Але сінечу ніхто не ловіць. За акном віруе народны сход.

Сышліся жыхары аднаго дома, разважаюць над актуальнымі праблемамі сучаснасці. А сучаснасць кідае людзям не абы-які выклік. Вось праблема, вартая Гегеля з Абдзіраловічам: самавольнае ўзвядзенне ў падвале цагляных перагародак. Цалкам дастатковая для таго, каб узнік канфлікт: паміж жыхарамі і ЖЭСам, паміж народам і ўладамі, паміж аднымі жыхарамі і іншымі, паміж законам і традыцыяй. Паміж правам на сваё і прававой базай.

Ну і, канечне ж, паміж большасцю і меншасцю. То бок паміж бэ і мэ… Бо кожны чалавечы канфлікт амаль заўжды трывае на ўзроўні мовы. Усё астатняе – хісткае і хуткаплыннае, не вартае сур’ёзнай увагі. І адзіны магчымы тут кансэнсус – ні бэ, ні мэ.

Спачатку, калі ў сходзе яшчэ бралі ўдзел прадстаўнікі мясцовай улады (двое мужчын не надта прадстаўнічага выгляду), народ збольшага трымаў сябе ў руках. Стараўся не выражацца. З задавальненнем гаварыў адзін аднаму “вы” і сам дзівіўся сваёй карэктнасці:

“Мужчына, ды ідзіце вы са сваімі анкетамі!”

Так, спачатку ўсе трымалі сябе ў руках. Але пакрысе ў тых самых руках апынуліся абодва прадстаўнікі ўлады. Іх пачалі мацаць, абдымаць і правяраць рэфлексы. І мова ўзяла сваё.

“Што ты там усё пішаш?”

“Пісацель!”

“Ты тут не пішы, а ў падвал ідзі!”

“У падвал! Давай-давай!”

Іх падштурхоўваюць у спіну, як арыштантаў. Вядуць. У падвале страшна. У падвале цёмна. У падвале жывуць блышыцы, бляшанкі і беглыя мочаныя гуркі. Схадзіўшы ў цёмны падвал без вентыляцыі і прайшоўшы курс народнага масажу, “пісацелі” паспяшаліся ўцячы, усцяж спісаўшы нататнікі народнымі пажаданнямі. І цяпер са двара чуецца:

“Толька чэрэз мой труп!”

“Падохну, але не аддам!”

“Самая умная?”

“Ты пастой, пастой!”

“Не хачу дышаць радзіваакціўнымі сьмесямі!”

І бэ, і мэ. Мат-перамат, суд-перасуд. Гордыя ліцвіны і нашчадкі ВКЛ успамінаюць слаўнае гістарычнае мінулае – сваё і суседзяў. Дэманструюць гонар і годнасць, шукаюць генетычны код ад пад’езду. Можна зачыніць вокны, але голас народа – не радзіва, яго так проста не выключыш.

“І нічога ж не дакажаш!”

“Не задушыш, не уб’ёш!”

“Адна такая б…ядзь на ўвесь пад’езд!”

Самакіраванне з элементамі суду Лінча. Тое, што называецца “прамой дэмакратыяй”. Народ бароніць сваё.

І гэта не толькі тут. То там, то сям у Мінску бачыш аб’явы, якія заклікаюць людзей прыйсці на народны сход “каля такога-та пад’езду ў такі-та вечар” і самім вырашыць, што рабіць, камо грядеші і хто там ідзе.

Трываюць змаганні за старыя паркі супраць новых парковак. За дзіцячыя пляцоўкі супраць платных дзядзінцаў. Не ведаю, як у правінцыі, але ў Мінску дзякуючы такім змаганням пахне Еўропай. Так, як нашыя гараджане змагаюцца за сваё, некалі ў Берліне панкі змагаліся за свае сквоты, а ў Гамбургу за воданапорную вежу ХІХ стагоддзя, з якой, праўда, усё роўна зрабілі пяцізоркавы гатэль. Ясная рэч, і там, і тут кожны мінак – на баку народа. Бо народу не трэба чужога. Толькі сваё. Народу ад пяцідзесяці да сямідзесяці. Ён паслухмяны, але Сталіна ён ужо не помніць. Ён еўрапейскі, годны, ён ведае свае правы. У яго і кніжачка ёсць, гасударствам выдадзеная.

Народ бароніць сваё.

Але што для яго – сваё?

Вось Хата – так, яна свая. За яе, двух- або трохпакаёвую, народ гатовы гніць у акопах і падрывацца на мінах. За яе хоць на плаху, хоць у пекла, хоць на Марс. Падвал, балкон, гараж, двор і нават дача – таксама Хата, яе працяг. Частка Хутара. Памечаная Тэрыторыя – і няважна, хто на яе ступіў: з абрэзу, сякерай, зубамі або добрым ціхім словам – не чапай, маё!

І Сям’я – свая. Род. Клан. За кожнага, хто належыць да роду, заб’юць і вокам не міргнуць. Крэўная помста – не горшая, чым у Палермскім раёне Сіцылійскай вобласці. Свой вызначаецца лёгка – па крыві. Кроў апраўдвае кроў. Усё як у Еўропе – паўднёвай і сто гадоў таму.

Машына – свая. Конь. Карова, якая доіць сваіх гаспадароў.

Ну, яшчэ Песня – таксама свая. Народная. Без розніцы – руская, беларуская, украінская. Свая песня заўсёды гучыць па-свойму. Еслі Песню панімаеш – значыць, свая. Еслі ана красівая – значыць, свая. Крадзеных песняў не бывае.

Вось і ўсе рэчы, за якія варта змагацца. Вось і ўсё, што яны лічаць сваім. Хата, сям’я, машына і песня.

Можна, вядома, успрымаць хату як краіну. Сям’ю – як нацыю. Машыну – як эканоміку, гаспадарку. І песню – як культуру.  А надвор’е тады – як гісторыю. І намаляваць беларускую версію таго плаката. Можна панаракаць, што ў гэтым шэрагу не знаходзіцца месца ні для мовы, ні для годнасці, ні для свабоды, ні для сапраўднай культуры. Але…

Дэмакратыя тут заканчваецца тады, калі табе пакідаюць сваё. Калі ёсць сваё, нашто нешта яшчэ? Гэтыя людзі, якія сабраліся летнім вечарам пад пад’ездам на народны сход, ніколі не будуць паміраць за нейкае там Отечество. І за Айчыну не будуць. І за мову, і за дэмакратыю бензінам не абліюцца. Далей за Сваё яны папросту не бачаць. Але затое яны не пакутуюць на манію велічы, не лічаць сябе абаронцамі “ісцінных каштоўнасцяў”, не хварэюць на месіянства і не думаюць, што ім увесь свет абавязаны і што ўвесь свет абавязаны іх любіць. Яны не пойдуць забіваць іншых за “едінство і неделімость” чагосьці там. Не пойдуць забіваць за ідэю – любую ідэю. Іхнае Сваё – тут жа, пад бокам. Як і сто гадоў таму, і дзвесце, і спакон вякоў. Не чапай гэтае святое Сваё – і можна вешаць на праспектах любыя плакаты.

Усё роўна іх чытаюць толькі тыя, у каго няма ні машыны, ні хаты, тыя, каму цесна ў гэтай сям’і. Чытаюць і абураюцца: бусел ім не той, мова не тая. Зачыніць бы іх усіх у падвале з іхнай нуднай песняй – каб не заміналі прамой дэмакратыі.

Альгерд Бахарэвіч