У Мінску гараць сметніцы.
Бо ў жыхароў горада з вокамерам усё ў парадку. Які-небудзь грамадзянін – або грамадзянка, граматная, у грыме, беспартыйная – кіне на хаду недапалак у кірунку урны і рушыць спакойненька ўніз, у ратавальнае метро. Яны рэдка прамахваюцца, гэтыя грамадзяне. Таму тут так чыста. Смецце, падбухторанае жнівеньскім сонцам і падручнікам фізікі, пачынае тлець. Падпальшчыкі ў гэты час ужо на іншым канцы горада, закурваюць новую цыгарэту. Са сметніцы ідзе густы, пахкі дым. Дым айчыны.
Хвілін праз дзесяць па сходах падымецца лянівы міліцыянт ці іншы які жандар і пачне абыякава паліваць сметніцу вадой з бутэлькі. “Калі сметніцы падпальваюць, значыць, гэта каму-небудзь трэба”, – чытаецца на ягоным стомленым твары цытата з паэта, усё яшчэ папулярнага ў нашых шыротах.
І ад усяго гэтага на сэрцы робіцца так хораша. Хто яго ведае, чаму. Можа, таму што без гэтага дыму цяжка ўявіць сабе палітру гарадскіх пахаў. А можа, проста таму, што ёсць у гэтым нейкая бескарысная прыгажосць.
У Гамбургу вось раз на год жыхары таксама падпальвалі сметніцы. Гэтым займаліся мясцовыя левыя, на ноч святога Барталамея. Пластык смярдзеў і плавіўся, і на раніцу, прыняўшы самыя мудрагелістыя формы, тыя кантэйнеры выглядалі як нешта сярэдняе паміж інсталяцыямі сучасных мастакоў і замкамі з пяску. Залітыя вадой малойцамі з гамбурскага МНС, яны больш ні да чога не былі прыдатныя і патрабавалі замены.
А вось мінскія сметніцы як рукапісы, яны не гараць. Смецце ў іх гарыць, а самі сметніцы – не. Кожная з іх – твор мастацтва. Калі іх задумвалі, нікому ў галаву не прыходзіла, што людзі здольныя падпальваць сметніцы ў імя сацыяльнай справядлівасці. Менскія прыдарожныя сметніцы нагадваюць магільныя урны з венецыянскай выспы Сан-Мікеле. Без іх гэты горад не быў бы гэтым горадам. Яны – цуды таго, што можна было б назваць карлікавым канструктывізмам. Яны – амаль камні. Архітэктурныя помнікі, да якіх, трэба спадзявацца, апошняй дабярэцца рука Масквы, якую ўсё больш нагадвае адказная канцавіна мінскіх праектавальнікаў. Хаця, можа і ў Маскве сметніцы такія, як у нас. Я не быў, не ведаю. Дый наогул – дзе гэта, Масква?..
А вось гамбургскія сметніцы затое былі гаваркія. Некаму прыйшла ідэя наклеіць на малыя пластыкавыя кошыкі для смецця надпісы. Як некалі ў мінскім транспарце на кампосцерах выдрапвалі: “Не бей меня”, так і гамбургскія сметніцы звярталіся да жыхароў і гасцей горада з просьбамі, патрабаваннямі, заўвагамі, ліслівілі, жартавалі і нават пагражалі. “Вашы паперы, біттэ!” Забаўна…
Сёння я бачыў тры сметніцы, з якіх ішоў дым. У адной нават патрэскваў агонь. Амаль што алімпійскі агонь мінскага гарадскога лета. Спачатку невыноснага – а потым прывыкаеш гаварыць яму “вы” і прапускаць міма вушэй ягоныя жарты.
На выходныя горад ідзе да вады. Штонядзельны, штоўікэндавы перахрост – ці перарэгістрацыя.
“…ён спускаўся на пясчаны беражок возера і тут, у грукаце галасоў, тканіна чароўнасці, якую ён сам так рупліва звіў, зусім разрывалася, і ён з агідаю бачыў пакамечаныя, выкручаныя, скрыўленыя норд-остам жыцця голыя і паўраспранутыя (другія былі страшнейшыя) целы купальшчыкаў, мяшчан, рабочых, якія варушыліся ў брудна-шэрым пяску… Шэрыя, у наростах і надзьмутых жылах, старэчыя ногі, які-небудзь пляскаты ступак і бурштынавы, тубыльскі мазоль, ружовае, як свіння, пуза, мокрыя, бледныя ад вады, хрыплагалосыя падлеткі, глобусы грудзей, рыхлыя, у блакітных падцяжках, лыткі, прышчавыя лапаткі крываногіх панначак, дужыя шыі і ягадзіцы мускулістых хуліганаў, безнадзейная, бязбожная тупасць задаволеных твараў, мітусня, гігіканне, пляскат – усё гэта злівалася ў апафеоз дабрадушнасці, якая ў кожны момант можа абярнуцца ўлюлюканнем…”
Гэта Набокаў у рамане “Дар” піша пра тое, як ягоны герой-эмігрант хадзіў купацца на адно з берлінскіх азёраў – здаецца, дзесьці ў Грунэвальдзе (не блытаць з Грунвальдам). Але цалкам магло быць і пра Цнянскае вадасховішча. Месца, дзе тысячы мінчукоў збіраюцца, каб уцячы ад лета, якое нехта так неабачліва распаліў, кінуўшы ў горад сваю цыгарэту. Але ж яшчэ трошкі:
“І над усім гэтым, асабліва па нядзелях, панаваў незабыўны пах пылу, поту, ціны, нячыстай бялізны, пах вяленых, вэнджаных душаў па адным шэлегу за штуку. Але самое возера трымалася з годнасцю. Выбраўшы таемную затоку паміж чароту, ён апускаўся ў ваду і плыў. Цёплая каламуць вады, у вачах іскры сонца…”
Якое там Ванзэе… Цнянка – зацані.
Набокаў Берлін не любіў, хаця і прызнаваў за ім пэўную чароўнасць і абаяльнасць. Адсюль і агіда, з якой ён апісвае ні ў чым не вінаваты пляжык “у лясным масіве” чужога яму – а ўсё ж ужо не чужога горада. Хаця насамрэч карціна на якіх-небудзь родных яму берагах хутчэй за ўсё не надта адрознівалася ад гэтай. Намаляванай сапраўдным мастаком – але не сапраўдным берлінцам.
А я вось і Набокава разумею, і свой Мінск люблю. Нават такі. Які шчыльнымі радамі абступіў адно са сваіх найлепшых вадасховішчаў – быццам сабраўся зрабіць з ім нешта нядобрае. Прынесці на алтар лета. А можа, проста патушыць пажар. Набраць Цну ў бутэльку і выліць на распалены горад, у якога запаленне ад сонечных укусаў – а яму ні ў вуху вада.
А вада ў Цне брудная. Кажуць, што нават у каналах у Зялёным Лузе водзяцца ракі, і на Цне водзяцца, і рыбу тут ловяць, ды яшчэ якую – а вада такая, быццам яе Уладзімер Уладзімеравіч Набокаў толькі што апісаў. Што за жыццё ў ёй буяе – адным русалкам вядома. Але іх не спытаеш: ляжаць, п’яныя, на пяску, у абдымках сваіх русых іхтыяндраў: зажурыліся… “Как парное малако!” – іхны пароль, які і так усе ведаюць, але сказаць трэба, задобрыць вадзяных духаў, бамжаватага, зрэшты, выгляду. Не адкрытыя пакуль што беларускай навукай мікраарганізмы тоўпяцца ў млявых хвалях, грэючыся на сонцы і размнажаючыся з хуткасцю, якая выкліча зайздрасць у любой дзяржавы – з дэмаграфічным крызісам і без.
Дым і агонь з падпаленай сметніцы ля метро – і вада гарадскіх вадасховішчаў. Дзве стыхіі мінскага лета. Трэцяя – гэта людзі. Мы, бясстрашныя мінчукі. Мы ідзем паўз агонь і дым без ватна-марлевых павязак, мы спускаемся ў падзямеллі і сутарэнні без ліхтарыкаў на шаломах, і вось за нашымі спінамі ўжо шаргоча Міхась Чарот, якому мы даверылі свае каштоўныя рэчы і мабільныя тэлефоны. Мы кладземся ў самую брудную ваду ў біяграфіі Цнянкі – хто не рызыкуе, той не мінчук. І шчасце накрывае нас з галавой. Бо і тут можна быць шчаслівым. Нават калі не чытаў Набокава і не ўмееш плаваць. Але я чытаў і я ўмею – і адчуваю гэтую мінскую ваду як сваю ўласную кроплю сусветнага Мора-акіяну. Патануць у якім рана ці позна давядзецца ўсім, каму там, каму тут, каму што, а млынару – вецер.
