Дзяржава Ізраіль была абвешчана 72 гады таму, 14 траўня 1948 года. Дзветысячыгадовая мара аб незалежнасці здзейснілася не ў малой ступені намаганнямі беларускіх юдэяў. Як габрэі змаглі адрадзіць сваю мову, культуру і дзяржаву пасля двух тысяч год выгнання? Як лёсы адраджэнцаў павязаныя з Беларуссю і чым іх прыклад можа дапамагчы нам?
Беларускія юдэі — патрыёты Ізраілю і Беларусі
У 67 годзе нашай эры рымляне выгналі габрэяў з Ізраіля, і дзве тысячы год юдэі былі рассеяныя ў многіх краінах. Габрэйская мова — іўрыт — была цалкам забытая, стаўшыся мёртвай мовай кнігаў, святога пісання і паэзіі.
І толькі 14 траўня 1948 года была абвешчаная Дзяржава Ізраіль. А амаль роўна праз год — 11 траўня 1949 года Дзяржава Ізраіль было прызнана ў якасці чальца ААН. Незалежнасць далася вельмі складана, і ў значнай ступені ёй паспрыялі беларускія юдэі.
Сёння многія мігранты з Беларусі ў Ізраілі працягваюць памятаць і шанаваць Беларусь як сваю Радзіму. Беларуская мова і культура для іх ідзе нароўні з габрэйскай. Яны, як і іншыя беларусы замежжа, з’яўляюцца прыкладам таго, што Беларусь перадусім у сэрцы, а потым на мапе.
Барыс-Давід Балтэ — арганізатар Дня Волі ў Ізраілі, на фота чацьвёрты справа, з групай беларускіх юдэяў ля помніка Янку Купале
Беларусь — палітычная і культурная калыска Ізраіля
З Беларусі паходзяць 3 прэзідэнта, 3 прэм’ера, 1 начальнік генштаба (ён жа аўтар вайсковай дактрыны), заснавальнік сістэмы бяспекі. Кіраўнікі дзвюх арганізацый падполля былі з Беларусі. І нават сучасны прэм’ер мае карані з былога ВКЛ, спадкаемцам якога з’яўляецца Беларусь.
Дэкларацыю незалежнасці Ізраіля падпісалі 37 чалавек, 9 з якіх — з Беларусі. Іх імёны запісаныя залатымі літарамі ў гісторыі Ізраіля.
Многія сусветна вядомыя дзеячы культуры: мастак Марк Шагал, празаік Мойшэ Кульбак, кніга якога называецца «Беларусь» і нядаўна была перакладзеная з ідыша на беларускую мову ды іншыя — іх імёны вядомыя амаль усім беларусам.
Мойшэ Кульбак быў добрым сябрам беларускіх пісьменнікаў. Паводле ўспамінаў яго дачкі, да Мойшэ прыслухоўваліся Купала з Коласам, якія цанілі яго розум і пачуццё гумару.
Менавіта патрыёты дзвюх краінаў заклалі падмурак сённяшняга незалежнага Ізраіля.
Вялікія патрыёты Беларусі і Ізраіля
Эліэзер Бен-Егуда
Немагчыма апавесці гісторыю адраджэння Ізраіля без гэтай сапраўды легендарнай асобы. Наш зямляк з Віцебшчыны з вёскі Лужкі стаў першым, хто стаў адраджаць забытую мову.
Бюст Йегуды ўсталяваны на алеі знакамітых землякоў у Глыбокім
Йегуда, сапраўднае імя якога Ле́йзер-Іцхок Пе́рэльман, першыя крокі па адраджэнні іўрыта рабіў у Беларусі. Менавіта Йегуда быў бацькам сучаснага іўрыта, заснаваў гебраізм і склаў слоўнік іўрыта, а яго сын Бен-Ціон быў першым дзіцём, што пачало з маленства размаўляць на іўрыце.
Дэвіз Йегуды быў просты: «Габрэй — размаўляй на іўрыце!» І гэты дэвіз легендарнай асобы можна перайначыць для нас сучаснікаў: «Беларус — размаўляй па беларуску».
Шлома Магілевер — паўстанец Каліноўскага
Шлома Магілевер быў заснавальнікам прасіянізму. Ужо ў 1890 годзе ён удзельнічаў у першай партыі паломнікаў у Палестыну. У гэтым жа годзе дзякуючы яго падтрымцы атрымалася набыць 1556 акраў зямлі блізу Джафы для калоніі габрэйскіх пасяленцаў. Яго лёс быў цесна звязаны з Беларуссю — ён быў удзельнікам паўстання Каліноўскага. Ён крывёю і самаахвярнасцю на карысць Беларусі заслугоўвае званне ганаровага сына Беларусі.
Памяць пра паўстанне Каліноўскага шануецца беларускімі ізраільцянамі. Так, наш зямляк Барыс-Давід Балтэ — беларускі патрыёт у Ізраілі, удзельнічаў у пахаванні Каліноўскага са сцягам Ізраіля.
Барыс-Давід Балтэ са сцягам Ізраіля на пахаванні Каліноўскага
Залман Шазар — беларускі рэвалюцыянер
Залман Шазар ствараў апазіцыйныя сацыялістычныя суполкі ў Мінску падчас рэвалюцыі 1905 года. Яго дзейнасць мела характар хаўруснай да многіх беларускіх апазіцыйных суполак, такіх як Грамада.
Сіянісцкія партыі ў Радзе БНР
У Раду БНР уваходзілі таксама і сіянісцкія партыі, такія як Ахдут а-Авода (Саюз працы) і а-Поэль а-Ціоні (Сіяністы працоўныя). Варта дадаць, што першапачаткова многія юдэі, як і іншыя нацыянальныя меншасці, варожа ставіліся да БНР як незалежнай дзяржавы. Але ў ходзе перамоваў беларускія юдэі згадзіліся супрацоўнічаць з БНР, а вышэйзгаданыя партыі нават увайшлі ў склад БНР.
Менахем Бегір узначальваў Бейтар (сіянісцкую арганізацыю) у Заходняй Беларусі. У Ізраілі стаў кіраўніком урада і Нобелеўскім лаўрэатам.
Рав Кук — заснавальнік рэлігійнага сіянізму і Менахем Усышкін — заснавальнік ліберальнага сіянізму, таксама маюць беларускія карані.
Вялікая Літва — радзіма вялікіх народаў
На цяперашняй тэрыторыі Беларусі, колішняй ВКЛ была створаная рэлігійная плынь юдаізму, прадстаўнікі якой зваліся літвакамі. У Вільні і Віленскім ваяводстве вучні Йешываў (рэлігійнай школы) з Міру, Валожына і Панявежаў сфармавалі гэтую новую плыню юдаізма.
Літвакамі часта называюць усіх габрэяў (юдэяў), што паходзяць з былога ВКЛ. Габрэі Беларусі памятаюць і ганарацца той краінай, што стала для іх маці-апякункай. У той час, калі ў Еўропе ў XV-XVIII стагоддзяў былі ганенні на габрэяў, ВКЛ прыняло іх і дало абарону. Па легендзе, юдэй Шауль Валь нават стаў адным з каралёў Рэчы Паспалітай.
Шауль Валь, які па легендзе на адну ноч стаў каралём Рэчы Паспалітай. Яго нібыта выбраў сойм пасля смерці Стэфана Баторыя
Вялікае Княства Літоўскае было калыскай многіх сучасных народаў, якія доўгі час жылі ў міры і росквіце. Менавіта талерантнае стаўленне да нацыянальных меншасцяў стала добрай глебай для эканамічнага росквіту.
Помнік Янку Купалу ў Ізраіле
Беларусь як галоўная спадкаемца ВКЛ можа ганарыцца сваімі сынамі, што праз стагоддзі пранеслі сваю мару — жыць у вольнай краіне Ізраіль.
Францішак Цярэшка, «Новы Час»
