Пісьменніца і перакладчыца Ганна Комар піша чацвёрты ліст да мамы з Лондана. У гэтым лісце Ганна распавядае пра спектакль Prima Facie, які яна паглядзела ў Лондане, падымае тэму сэксуальнага гвалту над жанчынамі і разважае пра тое, наколькі важнай з’яўляецца для жанчыны падтрымка ўласнай матулі. Ганна гранічна шчыра дзеліцца сваімі эмоцыямі і распавядае пра ўласны траўматычны сямейны досвед і боль, які не сціхае праз гады.
Ганна Комар. Фота: Hesther Ng
Прывітанне, мамка,
Пішу табе позна, амаль ноччу — па гарачых слядах, на эмоцыях, пакуль ёсць смеласць, бо на раніцу я прачнуся і вырашу не пісаць. А напісаць трэба. Зрэшты ліст можна напісаць і не даслаць...
Вярнулася я позна, таму што хадзіла ў кінатэатр глядзець відэазапіс спектакля, які па-ангельску называецца Prima Facie. Prima Facie — гэта юрыдычны тэрмін, які ў перакладзе з лацінскай мовы азначае «на першы погляд» ці «па першым уражанні». На практыцы маецца на ўвазе «неабвержны доказ» — у крымінальным праве азначае наяўнасць дастатковай доказнай базы, каб справа дайшла да суда. Спектакль гэты паказвалі ўжывую два гады таму, але я прапусціла. Здорава, што Нацыянальны Тэатр робіць магчымым праглядаць спектаклі ў якасным відэазапісе.
Постар кінапаказу спектакля Prima Facie. Фота: primafacie.ntlive.com
Прызнаюся табе, што не прачытала апісанне спектакля, калі ішла яго глядзець, проста памятала, што вельмі хацела. Па сюжэце Тэс — адвакатка, абаронца ў крымінальным судзе, распавядае сваю гісторыю. Тэс з вельмі простай сям’і, але адвучылася ў прэстыжным універсітэце, на факультэце, з якога ў канцы навучання выпускаецца толькі кожны трэці. Яе аднагрупнікі і аднагрупніцы — з забяспечаных сем’яў, вучыліся ў прыватных школах. Тэс усяго дасягнула сама, пабудавала паспяховую кар’еру, і большасць яе калег не здагадваліся, што яна — не адна з іх. Яе часта наймалі абараняць іх у судзе мужчыны, абвінавачаныя ў сэксуальным гвалце. Ва ўніверсітэце Тэс вучылі, што праўда закона — адзіная, якой яна мусіць трымацца як адвакатка, а праўды эмоцый — няма.
Падчас судовых пасяджэнняў Тэс часта дапытвала жанчын, якія перажылі сэксуальны гвалт, заблытваючы іх сваімі сухімі лагічнымі пытаннямі, таму што верыла: праўдзівы аповед — лінейны, лагічны і звязаны. Тое, што жанчыны падчас допыту блыталіся ва ўласных сведчаннях, яна выкарыстоўвала супраць іх і выйгравала справы ў судзе. Я разумела, да чаго яна ўсё гэта распавядае — так і здарылася: аднойчы Тэс сама стала ахвярай сэксуальнага гвалту. Гэта быў яе знаёмы, якога яна лічыла надзейным і бяспечным, з якім у яе дагэтуль быў сэксуальны кантакт па згодзе. Тэс апынулася на месцы шматлікіх жанчын, чыіх гвалтаўнікоў «дзякуючы» яе працы апраўдалі.
Вядома, я не магу пераказаць табе ўвесь спектакль. Але ёсць моманты, якія асабліва мяне зачапілі... Напрыклад, калі праз 768 дзён пасля таго, як Тэс падала ў паліцыю заяву аб згвалтаванні, нарэшце адбылося судовае пасяджэнне (на якім яна сама сябе абараняла), матуля прыехала падтрымаць яе...
Ці падтрымала б ты мяне ў падобнай сітуацыі (не дай божа такому і блізка здарыцца)? Ці хапіла б у цябе душэўных і фізічных сіл, смеласці ды, урэшце, злосці? Ці хапіла б унутраных магчымасцяў зразумець, як гэта важна і наколькі патрэбна жанчыне, каб матуля была на яе баку, калі над ёй учынены гвалт?
Я пытаюся цябе, таму што не ўпэўненая... Памятаеш, калі я сышла ад С. і пераехала з кватэры ягоных бацькоў, дзе мы жылі, я пазваніла табе? Ты не сказала мне: «Я з табой, дачушка, ты малайчынка, так будзе лепш для цябе». Не сказала: «Мы разам, мы справімся». Ты сказала: «А як жа ты цяпер адна?..» І зноў мы вяртаемся да гэтага «адна». Напэўна, так ты сябе адчувала ўсё жыццё — сам-насам з гвалтам, ад якога цябе ніхто не абараніў...
Я разумею цябе рацыянальна: столькі пра гэта думала і разважала, узважвала. Але не магу адпусціць, не магу дараваць, што ты не падтрымала мяне тады. Што першай рэакцыяй была нявера ў мяне... Гэтая нявера жыве глыбока ўва мне, і я бачу ў люстэрку яе перакрыўлены твар у самыя адказныя моманты: што калі я не спраўлюся?
І я правальваюся ў бездапаможнасць маленькай дзяўчынкі, якой я была, якая не магла спыніць, вырашыць увесь гвалт, праз які праходзіла ты, праз які праходзілі мы. Але я даўно не маленькая дзяўчынка... І я спраўляюся.
Кадр са спектакля Prima Facie. Фота: whitelight.ltd.uk
Яшчэ гэты спектакль нагадаў мне нашыя флэшмобы ў сацсетках, хэштэгі, пад якімі жанчыны дзеляцца ўласным досведам сэксуалізаванага гвалту. Тэс кажа: «Кожная трэцяя жанчына» мае досвед сэксуальнага гвалту. Я не згодная, мамка, я думаю, амаль кожная... І я... Хоць прызнацца сабе — а тым больш табе — у гэтым цяжка... Цяжка ўсвядоміць, таму што, усвядоміўшы, я сяджу і тупа гляджу ў сцяну, не ведаючы, што з гэтым рабіць. Ці на экран. Ці на ўласныя рукі. Ці на муху, што шалёна носіцца пад лямпачкаю, якую я запаліла, таму што ноч...
Я не ведаю, навошта памятаю тыя выпадкі і ці маю выбар іх не памятаць. Амерыканскі паэт і пісьменнік в’етнамскага паходжання Оўшэн Вуонг у рамане «На адзінае імгненне мы чароўныя на зямлі», у якім ён звяртаецца да сваёй матулі, піша: «Мам, ты кажаш, што памяць — гэта выбар. Але калі б ты была богам, то ведала б, што памяць — гэта паводка». І мяне навадніла памяць, і я плакала, сціскаючы руку чалавека, які прыйшоў са мной, якога я бачыла другі раз у жыцці, але ён трымаў маю руку паўтары гадзіны і калі я сказала: «Такая сабе была ідэя для спаткання», — адказаў: «Вельмі добрая была ідэя».
Як так атрымліваецца, што амаль незнаёмы чалавек прымае мой бок, не задаючы пытанняў, а родная матуля — не факт...
Я сціскала ягоную руку, каб зазямляцца, каб вяртацца сюды і цяпер, у фатэль нумар D5 залі нумар 2 кінатэатра «В’ю» на Пікадзілі. Калі мяне выкідала з цела і дасылала ў іншую часа-прастору.
У летнюю раніцу, калі я паспела прыйсці дадому, пакуль тата не вярнуўся з начной змены, а ты нават не падумала, што нешта нядобрае здарылася са мной, бо ты давярала мне і свету...
Ранкам 31 снежня 2009-га года...
У маю першую шлюбную ноч.
Мне было васямнаццаць — яшчэ дзіця, я толькі цяпер цалкам зразумела, што адбылося... Я была на другім курсе, адна дома з гаспадаром кватэры, у якой здымала пакой, і збегла на двор, у снег і мароз, а мой хлопец (пазней муж) нават не прыехаў... Я была жонкай, і «не» не лічылася, а «ты такая красивая» лічылася...
Як увогуле можна была пабрацца шлюбам з чалавекам, які не прыехаў да цябе пасля таго, як гаспадар кватэры, у якой ты жывеш, спрабаваў цябе пацалаваць і прапанаваў заплаціць за большае... Мае самыя на той час блізкія сяброўкі, адна з якіх да мяне жыла ў тым самым пакоі, а другая і ў той час жыла ў ім, толькі з’ехала на святы, сказалі: «Такое магло адбыцца толькі з табой, з намі такога б не здарылася...» Ім я таксама дагэтуль не магу дараваць.
Кадр са спектакля Prima Facie. Фота: radiotimes.com
«Я столькі хачу табе распавесці, мам», — піша матулі Оўшэн Вуонг. І я табе, мамка, але не магу патлумачыць, навошта. Ні ў воднай з тых сітуацый няма ні кроплі тваёй віны ці адказнасці. І нават калі ты хацела б, то не змагла б мне дапамагчы.
Можа быць, я проста хачу ведаць, што ты заняла б мой бок: адназначна, без сумневаў, рашуча і ўпарта. Інакш унутры мяне нібыта бракуе нейкай важнай часткі, без якой я не магу быць цэлай. Без якой так цяжка перамагчы страхі і няверу ў сябе...
«Часам, у бестурботныя моманты, я веру, што рана — гэта і тое месца, дзе два краі скуры зноў сустракаюцца, і тады яны запытваюцца: дзе ты быў? Дзе мы былі, мама?»
І чаму я так доўга не ўспамінала ўсё гэта? І чаму ўспомніла цяпер?
«Таму што памяць дае другі шанец», — піша Оўшэн Вуонг.
Шанец перапісаць тое, што нам баліць. Нам з табой можа спатрэбіцца шмат другіх шанцаў, і маем мы іх столькі, колькі пажадаем.
Абдымаю,
Твая дачушка
