25 жніўня 1991 года «Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР» набыла статус канстытуцыйнага закона. Гэта падзея азначала, што Беларусь пасля пакручастага і драматычнага гістарычнага шляху, русіфікацыі і саветызацыі, рэпрэсій і знішчэння нацыянальных элітаў, нарэшце здабыла сапраўдную незалежнасць.
Абвяшчэнне незалежнасці адбывалася на фоне няўдалага жнівеньскага путчу, калі Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы хацеў здзейсніць пераварот з мэтай спыніць палітычныя і эканамічныя рэформы Гарбачова, устанавіць жорсткі аўтарытарны рэжым. Калі спроба перавароту не ўдалася, то наступіў вельмі спрыяльны момант для абвяшчэння незалежнасці былых савецкіх рэспублік, чым і скарысталіся дэмакратычна і нацыянальна арыентаваныя дэпутаты Вярхоўнага савета Беларусі.
Вынік змагання пакаленняў за незалежнасць края
25 жніўня 1991 года «Дэкларацыя аб сувернітэце БССР» не проста набыла форму закона, а юрыдычна замацавала вынікі змагання пакаленняў за незалежнасць края. З гэтага моманту распачалося рэальнае будаўніцтва незалежнай беларускай дзяржавы з усімі атрыбутамі незалежнасці. Нездарма лідар Беларускага Народнага Фронта Зянон Пазьняк у адным са сваіх артыкулаў значна пазней напіша наступнае: «Цяпер, азіраючыся на гэты шлях у час, калі з-за дзяржаўных пераваротаў і ўнутранай акупацыі краіны антыбеларускім рэжымам незалежнасьць знаходзіцца пад пагрозай, мы зь вялікім шанаваньнем павінны памятаць і адзначаць усе падзеі, зьвязаныя са змаганьнем і сцьвярджэньнем нашае дзяржаўнае незалежнасьці. Гэта найперш 25 Сакавіка 1918 года, сьвята, якое мы адзначаем як Дзень Волі і аб’яўленьне незалежнасьці БНР. Гэта 27 ліпеня 1990 года — дзень аб’яўленьня Дэклярацыі аб незалежнасьці БССР, якая была прынятая Вярхоўным Саветам у выніку ўдалага выкарыстаньня гарбачоўскай палітыкі і дзякуючы найперш рацыянальнай і ахвярнай барацьбе дэпутатаў Апазыцыі БНФ у Вярхоўным Савеце. Гэта нарэшце — вянец усіх падзей — дасягненьне рэальнай незалежнасьці Беларусі 25 Жніўня 1991 года».
Бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня» на Доме ўраду, 1991 год.
Крыніца — svaboda.org
Дзень аднаўлення Незалежнасці
25 жніўня стаўся днём аднаўлення незалежнасці Беларусі, а БССР станавілася Рэспублікай Беларусь, са сваімі законамі, парадкамі і органамі ўлады. Канчатковую незалежнасць Беларусь атрымала ў якасці падпісаных лідарамі трох краінаў (Шушкевіч, Краўчук і Ельцын) так званых Белавежскіх пагадненняў. Але менавіта пасля 25 жніўня Беларусь як незалежную краіну пачалі прызнаваць у свеце.
Белавежскія пагадненні. Крыніца — wikipedia.org
Калі параўноўваць з суседзямі, то ў нечым падобная сітуацыя адбылася з Літоўскай Рэспублікай, калі 11 сакавіка 1990 года Вярхоўны савет Літоўскай ССР абвясціў незалежнасць уласнай краіны. Аднак прызнанне незалежнасці Літвы з боку РСФСР адбылося толькі 29 ліпеня 1991 года, а папярэднічалі яму савецкая бронетэхніка і дэсантнікі на вуліцах Вільні, а таксама штурм Віленскай тэлевежы, у выніку якога загінула 14 чалавек і каля 700 былі паранены.
Як адбылася «сесія незалежнасці» 25 жніўня
25 жніўня 1991 году дзясяткі тысяч беларускіх патрыётаў на галоўным сталічным пляцы (тады яшчэ Леніна) патрабавалі ад Вярхоўнага савету гістарычных рашэнняў аб незалежнасці Беларусі — і рашэнні былі прынятыя. Так пачалася новая эпоха беларускай гісторыі. Але гэтаму папярэднічалі вельмі гарачыя дыскусіі ў Вярхоўным савеце на той час яшчэ дэ-факта БССР. Дзякуючы стратэгіі апазіцыі БНФ і адданасці яе лідараў, пад націскам якіх камуністычная большасць прагаласавала за незалежнасць краіны.
Дэманстрацыя каля Дому ўрада ў жніўні 1991 года. Крыніца — radabnr.org
Дарэчы, за дзень да надання Дэкларацыі аб суверэнітэце сілы канстытуцыйнага закону адбылася знакавая падзея. Дэпутат і сябра Беларускага Народнага Фронта Галіна Сямдзянава першай унесла бел-чырвона-белы сцяг у залю пасяджэнняў Вярхоўнага савета. Менавіта на тым пасяджэнні бел-чырвона-белы сцяг усю сесію быў у залі разам з чырвона-зялёным сцягам БССР. Менш чым праз месяц, 19 верасня 1991 года, бел-чырвона-белы сцяг будзе зацверджаны як дзяржаўны сцяг незалежнай Рэспублікі Беларусь.
24 жніўня 1991 года дэпутат Галіна Сямдзянава ўнесла бел-чырвона-белы сцяг у Вярхоўны Савет БССР. Крыніца — svaboda.org
Але менавіта ў той дзень (24 жніўня) на пасяджэнні Вярхоўнага савета пытанне «Аб наданні канстытуцыйнага статусу Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі» не праходзіць у парадак абмеркаванняў. Працытуем урывак з кнігі «Дзевяноста першы» журналіста і аднаго з лідараў апазіцыі БНФ Сяргея Навумчыка: «Дземянцей [тагачасны старшыня Вярхоўнага Савета БССР] ставіць на галасаваньне «пытаньне, якое ўносіў дэпутат Пазьняк — „Аб наданьні канстытуцыйнага статусу Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі“.
Вынікі: „за“ — 161, а трэба — 174. Пытаньне не праходзіць.
Пасьля гэтага ў эфіры „Радыё Свабода“ карэспандэнтка Каміла Малевіч скажа, што па самых аптымістычных разьліках аналітыкаў, максымум, што магла б прыняць сэсія — рашэньне аб дэпартызацыі дзяржаўных органаў»
На сесіі Вярхоўнага савета наступнага дня адбываюцца рэзкія змены. Па-першае, пад націскам апазіцыі БНФ сыходзіць у адстаўку Мікалай Дземянцей, што быў прадстаўніком старой партыйнай эліты, якая абсалютна не пераймалася беларускай незалежнасцю. На гэта паўплываў той факт, што Дземянцей адкрыта падтрымаў жнівеньскі путч у Маскве. Пасля адстаўкі старшыні ВС БССР некаторыя камуністы пачалі адмаўляць свой удзел у падтрымцы путча. Урэшце рэшт пасля гэтага прымаецца пастанова з асуджэннем дзеянняў так званага ГКЧП, ствараецца камісія па ацэнцы дзеянняў службовых асобаў і ўстаноў у дні путчу, а таксама прымаецца рашэнне аб забароне КПБ-КПСС.
Пастанова аб наданні статуса канстытуцыйнага закону Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце. Крыніца — radabnr.org
Напрыканцы пасяджэння Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі надаецца статус закона з які прагаласавала 256 дэпутатаў. Нуль дэпутатаў выступіла супраць!
Глядзіце таксама: НЕЗАЛЕЖНАСЦЬ - як Беларусь і Украіна здабывалі яе ў 1991-м?
