Сёлета тэма конкурсу «Экслібрыс» — мастацкі пераклад на беларускую мову. Усім, хто жадае прыняць удзел, трэба паспяшацца, бо працы прымаюцца да 15 ліпеня. А пакуль ГА «Саюз беларускіх пісьменнікаў» прапануе пазнаёміцца бліжэй з яшчэ адным сябрам журы — перакладчыцай Ганнай Янкута.
Ганна Янкута. Фота Алены Казловай
Што для вас перакладчыцкая дзейнасць?
Калі я вучылася на пятым курсе, мне трапіўся рускі пераклад верша Баляслава Лесьмяна “Дон Кіхот”, зроблены Анатолем Гелескулам. Верш так мяне зачараваў, што я спачатку знайшла арыгінал, а пасля вырашыла і сама паспрабаваць перакласці яго на беларускую. У выніку пераклад паэзіі мяне зацягнуў: падлік складоў, падбор слоў з націскам на патрэбным складзе, выбар рыфмы — усё гэта нагадвала матэматычную задачу, якая абавязкова мае рашэнне. Доўгі час мяне цікавілі менавіта складаныя з тэхнічнага гледзішча вершы. Таксама было захапляльна працаваць з рознымі стылямі, мовай розных эпох, і шукаць усяму гэтаму адпаведнікі ў беларускай, уяўляць, як мог бы пісаць той ці іншы аўтар, калі б ён быў беларусам. А потым, калі я ўвайшла ў раду інтэрнэт-часопіса перакладной літаратуры “ПрайдзіСвет” і мы пачалі рабіць сваю перакладную серыю “PostScriptum”, мне ўжо стала цікава працаваць на вынік: разам з іншымі сябрамі рады ствараць канцэпцыю нумару, выбіраць творы для перакладу, укладаць зборнікі – рабіць усё, каб тым, хто захоча пачытаць нешта па-беларуску, было з чаго выбраць.
З якіх моў вам давялося перакладаць?
Я ведаю дзве замежныя мовы, ангельскую і польскую, і перакладаю пераважна з іх. У розныя часы вучыла таксама нідэрландскую, афрыкаанс і шведскую, таму ёсць пераклады і з гэтых моў, але я не магу сказаць, што добра іх ведаю, хоць дагэтуль магу нешта прачытаць са слоўнікам. Трошкі спрабавала разбіраць вершы на нямецкай, ісландскай і ідышы (ёсць па некалькі перакладаў з кожнай з іх), пару разоў перакладала вершы з рускай. Па падрадкоўніках пераклала адзін верш з грэцкай і некалькі вершаў з партугальскай, французскай і чэшскай, а таксама дзве паўднёвасляванскія балады.
Распавядзіце, калі ласка, пра адзін з апошніх актуальных і істотных для вас перакладаў.
Адзін з самых важных для мяне аўтараў – польскі паэт Баляслаў Лесьмян. Ён выкарыстоўваў безліч неалагізмаў (такіх арыгінальных, што ў польскім літаратуразнаўстве іх так і называюць – “лесьмянізмы”), рэдкія дыялектныя словы, і яго вершы з тэхнічнага гледзішча настолькі дасканалыя, што пераклад іх – самы сур’ёзны выклік, з якім я сутыкалася. Напрыклад, ён шукае словы, да якіх у польскай мовы рыфмаў няма – і выдумляе гэтыя рыфмы. Мае пераклады з Лесьмяна друкаваліся ў “Дзеяслове”, “Літаратурнай Беларусі”, “ПрайдзіСвеце”, дзве казкі выйшлі ў зборніку містычнага апавядання “Вусцішны пакой”.
Як вы лічыце, якія пераклады зараз патрэбныя беларускаму чытачу?
Для таго, каб даць дакладны адказ на гэтае пытанне, напэўна, трэба праводзіць сацыялагічнае апытанне. Я ж магу сказаць, як прадаюцца нашы перакладныя кнігі з серыі “PostScriptum” — відаць, гэта адзінае даступнае мне вымярэнне патрэб беларускага чытача. Першая кніга Дойла пра Шэрлака Холмса, “Прыгоды Шэрлака Холмса”, разляцелася вельмі хутка, і мяне дагэтуль часта пытаюць, ці плануецца перавыданне. З другой кнігай, “Нататкамі пра Шэрлака Холмса”, усё чамусьці было горш — кніга яшчэ часам сустракаецца ў кнігарнях, хоць прайшло ўжо больш за паўтара года з яе выдання. Нядаўнюю кнігу, “Прыгоды барона Мюнхгаўзэна” Бюргера і Распэ (пераклад поўнай, “недзіцячай” версіі кнігі), “Кнігазбор” выдаў невялікім накладам, 250 асобнікаў, бо мы баяліся, што кніга не будзе запатрабаваная, аднак у выдавецтве сказалі, што наклад ідзе вельмі добра. Нядаўна выдавец Андрэй Янушкевіч выдаў яшчэ адну з нашых кніг — зборнік твораў Лаўкрафта “Кліч Ктулху”, і ў адным з інтэрв’ю сказаў, што за месяц продажаў з 400 асобнікаў засталося ўсяго каля 100. Напэўна, гэта значыць, што кніга патрэбная — у маштабах рынку беларускамоўных кніг.
Ганна Янкута. Фота з асабістага архіву перакладчыцы
Творы якога аўтара вы б хацелі абавязкова перакласці на беларускую?
Калі мы з сябрамі-перакладчыкамі пачыналі рабіць часопіс “ПрайдзіСвет”, мне хацелася перакласці на беларускую мову літаральна ўсё. Зараз мае жаданні нашмат больш сціплыя: я хачу, каб урэшце пабачылі свет усе тыя кнігі, якія мы пераклалі за гэтыя гады і якія дагэтуль не надрукаваныя: дзве аповесці Дойла пра Шэрлака Холмса, зробленыя мной і Кацярынай Маціеўскай, “Пітэр Пэн” Бары, перакладзены Уладзем Лянкевічам, “Чараўнік краіны Оз” Баўма, падрыхтаваны Сержуком Мядзведзевым, зборнік апавяданняў Гуліка пра старажытнакітайскага дэтэктыва, суддзю Дзі, і два зборнікі казак сучаснага нідэрландскага пісьменніка Тэлегена, перакладзеныя мой, і г.д. Хочацца падрыхтаваць і выдаць вялікія зборнікі твораў Гіёма Апалінэра і Генрыха Гайнэ (невялікія зборнікі абодвух паэтаў выйшлі нядаўна ў серыі “Паэты планеты”, але матэрыялу ёсць нашмат больш). Урэшце хочацца даперакладаць і выдаць раман Джэйн Остэн “Пыха і перадузятасць”. Калі ўсё гэта будзе зроблена, можна будзе думаць далей, што яшчэ абавязкова трэба перакласці на беларускую.
Якія парады вы далі б перакладчыкам-пачаткоўцам?
Пераклад – гэта тое, чаму варта вучыцца, таму ўсіх перакладчыкаў-пачаткоўцаў я заахвочваю прыходзіць на Перакладчыцкую майстэрню Андрэя Хадановіча, куды можна прынесці на разбор сваю працу і паўдзельнічаць у разборы чужых. Таму што цяжкасці ў перакладзе паэзіі будуць адны, у перакладзе прозы – іншыя, свае асаблівасці ў перакладзе з польскай і свае – у перакладзе з ангельскай. Тут самае важнае – гэта практыка.
Ці можаце ўспомніць цікавую гісторыю, звязаную з вашай дзейнасцю як перакладчыка?
Перакладчыцкай дзейнасць — сама па сабе цікавая гісторыя, бо, перакладаючы твор, можна шмат дазнацца і пра твор, і пра аўтара, і пра мову, і пра эпоху, у якую твор быў напісаны. Часам для таго, каб адэкватна перакласці заблытанае месца, даводзіцца праводзіць сапраўдныя навуковыя росшукі. Напрыклад, у зборніку Эдгара По “Маска Чырвонае Смерці” ёсць перакладзенае мной апавяданне “Берэніка”, якое пачынаецца эпіграфам з Ібн-Заята “Казалі мне сябры, што калі наведаю я магілу каханай, то атрымаю палёгку”. Мы з іншай перакладчыцай гэтага зборніка, Кацярынай Маціеўскай, патрацілі прыкладна паўдня, каб разабрацца з тым, хто такі гэты Ібн-Заят.
Для гэтага нам давялося прагледзець на Google Books некалькі старых каментаваных амерыканскіх зборнікаў По і пагартаць кепска адсканаванае выданне французскай “Усходняй энцыклапедыі” 1697 года, якое нам удалося знайсці ў адной электроннай бібліятэцы, у выніку чаго цяпер у беларускай кнізе “Маска Чырвонае Смерці” можна знайсці такі каментар: “Ібн-Заят Абу Джафар Махамед ібн Абд аль-Малек ібн Абан (памёр каля 830 г.) – арабскі паэт і палітычны дзеяч (візір пры халіфе аль-Мутасіме Абасідзе); звесткі пра яго падаюцца ў энцыклапедыі Бартэльмі д’Эрбло Маленвіля «Усходняя бібліятэка» (Bibliothèque Orientale, 1697), дзе сярод іншага паведамляецца, што Ібн-Заят быў адным з самых адукаваных людзей свайго часу, і даецца кароткі пераказ элегіі, урывак з лацінскага перакладу якой прыводзіць Э. По і ў якой аўтар расказвае пра сваё каханне да рабыні. На параду сяброў наведаць магілу каханай, каб атрымаць палёгку, лірычны герой адказвае: “Ці ёсць у яе іншая магіла, апроч майго сэрца?” (паводле французскага перакладу арабскага тэксту)”.
Гутарыла Алена Босава, для lit-bel.org
