Пра тапельцаў, разьбітыя сэрцы і закаханы кедр

Ён быў “апошнім рамантыкам” – і пасьлядоўным “дэканструктарам” рамантызму; пранізьліва шчырым лірыкам – і іранічным насьмешнікам; высока інтэлектуальным аўтарам – і па-фальклорнаму простым песьняром; габрэем, касмапалітам-парыжанінам – і бадай што самым народным нямецкім паэтам.

Пра яго іронію і дасьціпнасьць хадзілі легенды. На пытаньне памежнікаў, ці не перавозіць ён кантрабанду, паэт паказваў на сваю галаву: “Усё тут”. Карл Маркс, яго шматгадовы сябра, калі нехта ўпадаў у сэнтымэнталізм, нязьменна цытаваў яго верш: “Паненка маладая / Ўздыхае над вадой: / “Як сонейка сядае, / Зь якою пекнатой!”. Перад сьмерцю, даўно не ўстаючы з ложка, так што сядзелкі мусілі пераносіць яго на прасьціне, паэт сумна жартаваў: “Дзяўчаты ўся яшчэ носяць мяне на руках”.

Яго перакладалі на беларускую Максім Багдановіч і Юлі Таўбін, Алесь Дудар, Юрка Гаўрук і многія іншыя. Нядаўні зборнік вершаў у перакладах Ігара Крэбса – адзін з найлепшых у кніжнай сэрыі “Паэты планеты”.

Сёньня спаўняецца 220 гадоў клясыку нямецкай паэзіі Генрыху Гайнэ (1797-1856). Добрая нагода прапанаваць чытачам падборку новых перакладаў гэтага фантастычнага аўтара.

 А.Х.

Генрых Гайнэ

***

(“Ich weiß nicht was soll es bedeuten…”)

Ня знаю, чаму смуткую,

Ды ў сэрцы чую тугу

Старой легенды, якую

Ніяк забыць не магу.

Заход над спакойным Рэйнам

Хавае ў змроку віры

І колерам чарадзейным

Залоціць вяршыню гары.

А там, нібы сон зіхоткі,

Дзяўчына дзівоснай красы:

Гараць пазалотай бразготкі

І золатам валасы.

Пяе й расчэсвае косы,

І сонца на грабянцы,

А сьпеў – салодкагалосы,

З гаркотай напрыканцы.

Рыбак у старэнькім чоўне

Заслухаўся песьняй яе.

Што скалы, калі чароўней

За гібель яна пяе!

Яго забяруць глыбіні,

Абломкі Рэйн панясе…

Глядзі, Ларэляй, як гіне,

Як тоне ў тваёй красе.

***

(“Ein Jüngling liebt ein Mädchen…”)

Хлапец кахае дзяўчыну,

А ёй любы іншы хлапец,

А той прызнаецца іншай,

І ўжо вядзе пад вянец.

Дзяўчына ад крыўды й злосьці

За першага-лепшага йдзе,

Бо тут хоць за лысага чорта…

Ёй гора. Хлапец у бядзе.

Ты скажаш, старая песьня,

Ды зноў сьпяваем яе:

Шмат сэрцаў разьбіла да сёньня,

А заўтра – тваё разаб’е.

Тамбурмажор

(Der Tambourmajor)

Тамбурмажор – пэнсыянэр:

Глядзі, туга ў паглядзе.

Напалеонаўскі слынны жаўнер

Цяпер у заняпадзе.

А як раней махаў жазлом

З усьмешкаю сатыра!

І галуны яго срэбным сьвятлом

Паблісквалі з мундзіра.

Калі ўваходзіў у гарады

Пад грукат барабанаў, –

Як сэрцы грукалі тады

У нашых паняў і паннаў!

Як шмат прыемнасьці прынёс

Красуням, а потым гора,

Аж моклі ад жаночых сьлёз

Вусы ў тамбурмажора.

І ўсе мы трапілі ў палон,

Калі нас вораг зганіў:

Жаўнераў браў Напалеон,

Тамбурмажор – іх паняў.

Мы, як германскія дубы,

Стаялі (на каленях),

Ды быў нам голас: “Мы – не рабы,

Настане вызваленьне!

Паўстаньце, гордыя зубры,

Свае падымем рогі,

Бо прыйдуць нашыя песьняры

Са сьпевам перамогі!”

І загучаў паэтаў хор –

Бяздарна, тупа, упарта…

І ў жаху ўцёк тамбурмажор

Хутчэй за Банапарта.

Мы пракліналі – і наш праклён

Ім не пакінуў шанцаў,

І Банапарт Напалеон

Стаў вязьнем у брытанцаў.

На Высьпе Сьвятое Алены так

Кармілі небараку,

Што ў страўніку разьвіўся рак,

І ён памёр ад раку.

І наш каханак сеў на мель,

Трымаецца ў целе чорным:

Каб не сканаць, у наш гатэль

Наняўся калідорным.

Падлогу драіць і катлы,

Ваду цягае і дровы.

Ахвяра швабры і мятлы,

Ледзь ходзіць, нездаровы.

Калі завітвае да нас

Мой прыяцель Фрыц у госьці,

Да калідорнага ўвесь час

Чапляецца чагосьці.

Спыніся, Фрыц, ці ж ня ганьба нам?

Нашто дзядулю цьвеліш?

Ці варта велічы сынам

Дражніць былую веліч?

Паболей такту й дабрыні,

Каб не дагнала кпіна:

Ты лепш у маці ўдакладні,

Хто бацька яе сына.

***

(“Das Fräulein stand am Meere…”)

Паненка маладая
Ўздыхае над вадой:
“Як сонейка сядае,
Зь якою пекнатой!”

Цішэй… Гульня старая,
Два правілы ў яе:
Тут, сьпераду, нырае,
Там, ззаду, устае.

Закон жыцьця

(Weltlauf)

Шмат майна? Забудзь адчай,

Яшчэ больш дабра зьбярэш ты.

Мала маеш? Выбачай,

Адбяруць усё да рэшты.

Анічога? У пятлю:

Жабракі, што жыць дарма ім?

Права насяляць зямлю

Маем, калі нешта маем.

***

(“Wenn junge Herzen brechen…”)

Калі каханьне гіне

І кроіць сэрцы ў горы,

У паднябеснай сіні

Зь людзей сьмяюцца зоры:

“Ах, вечныя нябогі!

Ах, доля іх зямная!

Хто любіць да зьнямогі,

Ад роспачы канае.

А нам наканавана

Ня знаць людзкога болю.

Жывём незакахана

І не памром ніколі”.

***

(“Ein Fichtenbaum steht einsam…” )

На голай паўночнай вяршыні

Самотны кедр між ільдзін –

Заснуў, агорнуты сьнегам,

Як белай коўдрай, адзін.

І сьніць далёкую пальму –

Ва ўсходнім краі яна

Між сонцам распаленых скалаў

Маўкліва сумуе, адна.

Пераклаў зь нямецкай Андрэй Хадановіч