Прапануем вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата — кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але як і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
22 сакавіка
У 1659 годзе Сойм пастанавіў біць медныя соліды — «барацінкі»
Пасля вайны з Масковіяй і «Шведскага патопу» эканоміка Рэчы Паспалітай перажывала магутны крызіс. Кіраўнік манетнага двара ў Кракаве Ціт Лівіюс Бараціні прапанаваў біць медную дробную манету — соліды, якія ў народзе пасля назвалі «барацінкамі».
Фармальна «барацінка» мела каштаваць 1/3 срэбнага гроша. Рэальная ж манета памерам з сучасныя 2 капейкі не каштавала амаль нічога... За наступныя 10 гадоў было выбіта 1,8 мільярда «барацінак» — шалёная колькасць. У дадатак народ біў яшчэ і фальшывыя экзэмпляры, хоць фальшаванне і каралася адразаннем рукі.
Дзякуючы эмісіі дзяржава ўсё ж выкараскалася са шматлікіх пазык, але фінансавы хаос у краіне паглыбіўся. «Барацінкі» хадзілі ў Рэчы Паспалітай сто гадоў — да часоў Панятоўскага. Сёння гэта самая вядомая і танная сярод калекцыянераў манета тых часоў на нашых землях. Як кажуць археолагі, знайсці яе можна «на кожным гародзе».
23 сакавіка
У 1942 годзе ў ГУЛАГу загінуў паэт Сяргей Ракіта (Законнікаў)
Друкаваўся ў «Гомельскай праўдзе», вучыўся на журналістыцы ў Мінску, там жа пісаў для газетаў, працаваў на радыё. Вядомыя два ягоныя зборнікі: «Разгон» (1930) і «Я агітую за пяцігодку!» (1931). Як і большасць маладых літаратараў той плыні, быў футурыстам, марыў пра светлае заўтра: «будучнасць» — характэрнае слова з яго лексікону. Ракіту арыштавалі ў 1936-м і асудзілі да 10 год лагераў. Следства ставіла ў віну Сяргею, што той бараніў Купалу на пісьменніцкім сходзе, а таксама крытыкаваў калгасы. Паэт быў рэдкім вязнем-інтэлігентам, які не прызнаў віны пад катаваннямі, не агаварыў нікога з сяброў. Згодна з афіцыйнай версііяй, ён загінуў на лесапавале ў Горкаўскай вобласці. Сямейная легенда кажа, што Ракіта ўдзельнічаў у лагерным бунце і быў застрэлены...
Варта дадаць, што паэт Сяргей Законнікаў, народжаны ў 1946-м, — пляменнік таго Сяргея Ракіты (Законнікава). Паводле словаў Сяргея Іванавіча, паэтам ён стаў шмат у чым дзякуючы аповедам пра дзядзьку.
24 сакавіка
У 1623 годзе Жыгімонт Ваза надаў магдэбургскае права Раслаўлю
Лёс Раслаўля вельмі характэрны для гарадоў сённяшняй Смаленшчыны. У ХІІ стагоддзі яго заснаваў на землях радзімічаў князь Расціслаў Мсціслававіч. Ужо праз 200 гадоў Раслаўль — у складзе ВКЛ. Раслаўская харугва брала ўдзел у Грунвальдскай бітве ў 1410-м.
У 1493 годзе Раслаўль занялі маскавіты, але ўжо ў 1503-м горад вярнуўся ў склад ВКЛ, стаў адным з фарпостаў Смаленскага ваяводства. Цягам наступных 100 гадоў Раслаўль яшчэ некалькі разоў пераходзіў з рук у рукі. Цікава, што падчас паходу на Маскву Дзмітрыя «Самазванца» жыхары Раслаўля падтрымалі польска-літоўскія войскі. Яшчэ амаль 50 гадоў Раслаўль развіваўся і разбудоўваўся ў складзе Вялікага Княства. Наданне магдэбургскага права аўтаматычна павысіла статус горада, адкрыла новыя магчымасці для гандлю і самакіравання. Аднак у 1654 годзе Раслаўль зноў занялі маскавіты — гэтым разам назаўсёды. Характэрна, што, паводле расійскай афіцыйнай статыстыкі, у 1866 годзе беларусы складалі 94,7% насельніцтва Раслаўскага павета.
25 сакавіка
У 1918 годзе Трэцяя Устаўная грамата абвясціла незалежнасць БНР
А 8-й гадзіне раніцы ў Мінску, у будынку на сённяшняй вул. Валадарскага, Рада БНР прыняла Трэцюю Устаўную грамату большасцю галасоў. Паседжанне пачалося а 8-й вечара 24 сакавіка і доўжылася ўсю ноч. Сярод падпісантаў былі Язэп Варонка, Кастусь Езавітаў, Тамаш Грыб, Аркадзь Смоліч, Палута Бадунова і іншыя.
Пра што вялося ў грамаце? Рада БНР патрабавала перагледзець вынікі ганебнага Брэсцкага міру, які фактычна разрываў Беларусь на часткі. Усе губерні былой Расійскай імперыі, заселеныя пераважна беларусамі, абвяшчаліся часткай вольнай і незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі.
Ад 25 сакавіка 1918 года Беларусь ужо ніколі не знікала з мапы Еўропы — нават акупанты былі вымушаныя лічыцца і прызнаваць яе ў той ці іншай меры. Дата 25 сакавіка на неафіцыйным узроўні да сённяшняга дня ў грамадстве лічыцца Днём Волі. Арыгінальны экзэмпляр Трэцяй Устаўной граматы захоўваецца ў Нацыянальным архіве Беларусі.
26 сакавіка
У 2017-м на 87-м годзе жыцця памёр мастак Май Данцыг Нарадзіўся ў 1930-м у Мінску ў сям’і выкладчыка. Сям’я паспела з’ехаць з горада перад наступленнем нацыстаў, вайну перажыла ва Ульянаўскай вобласці, у Мінск вярнулася ў 1944-м. Данцыг скончыў Мінскую мастацкую вучэльню, а пасля — Маскоўскі мастацкі інстытут імя Сурыкава.
Данцыг шмат пісаў на ваенную і партызанскую тэматыку, а таксама ў стылістыцы сацрэалізму. Многія ягоныя урбаністычныя карціны, прысвечаныя савецкаму Мінску, сталі брэндавымі. Май Вольфавіч яшчэ ў часы СССР стаў мэтрам, лаўрэатам шматлікіх прэміяў. У 1995-м яму было прысвоенае званне Народнага мастака Беларусі.
У часы перабудовы Данцыг далучыўся да яўрэйскіх культурных праектаў. З 1988-га быў старшынёй Мінскага гарадскога аб’яднання яўрэйскай культуры імя Ізі Харыка. Узначальваў таксама грамадскую камісію, якая займалася стварэннем мемарыяла «Яма».
27 сакавіка
У 1891 годзе нарадзіўся Клаўдзій Дуж-Душэўскі Вучыўся ў Віленскай гімназіі, пасля — у Пецярбургу. У рэвалюцыйны перыяд далучыўся да Беларускай Сацыялістычнай Грамады, а таксама займаўся гуманітарнай дапамогай пацярпелым ад вайны. Вяршыня яго творчасці — стварэнне эскіза бел-чырвона-белага сцяга, які стаў дзяржаўным сімвалам БНР.
У 1920-я — 1930-я жыў у Літве, на грамадскай ніве працаваў з Ластоўскім, выдаваў часопісы «Крывіч» і «Беларускі асяродак». Атрымаўшы спецыяльнасць інжынера-будаўніка, працаваў у праектным бюро. У адрозненне ад вялікай колькасці беларускіх дзеячаў таго часу, змог зрабіць кар’еру, зарабляць самастойна, па-за палітыкай. Падчас вайны яму прапаноўвалі пасаду намесніка бургамістра Мінска, але Душэўскі адмовіўся. Разам з жонкай яны хавалі яўрэяў, за што абое трапілі ў канцлагер. У 1952-м савецкая ўлада арыштавала Душэўскага ўжо як «беларускага нацыяналіста», па судзе ён атрымаў 25 гадоў. Вызвалены ў 1955-м, памёр і пахаваны ў Коўне.
28 сакавіка
У 1934 годзе нарадзіўся літаратар і выдавец Кастусь Цвірка
Сёння Канстанцін Аляксеевіч — адзін з патрыярхаў беларускай літаратуры. Прычым не толькі як чалавек пяра, але і як кіраўнік МГА «Беларускі кнігазбор», у межах якога выйшлі дзясяткі тамоў твораў найвыбітнейшых пісьменнікаў, этнографаў і гісторыкаў Беларусі.
Друкуецца з 1951 года (70 гадоў!). Аўтар сямі паэтычных зборнікаў. Даследаваў спадчыну Сыракомлі («Дарога ў сто год», «Слова пра Сыракомлю», інш.). Уклаў том «Вяселле. Абрад», прысвечаны этнаграфіі, кнігу ўспамінаў пра Змітрака Бядулю, зборнік твораў Яна Чачота.
У 2011-м стаў лаўрэатам конкурсу «Залаты апостраф». Канстанцін Аляксеевіч дагэтуль друкуецца ў прэсе, а таксама не баіцца дзяліцца шчырым поглядам на грамадска-палітычныя справы ў краіне.
Падрыхтаваў Алесь Кіркевіч
